مراقبت کامل در رعایت اخلاص

ما هیچگاه نباید از آثار ملکوتی زمان‌ها و مکان‌های خاص و اعمال مخصوص که در آن زمان‌ها و مکان‌های خاصّ در شرع مقدّس مقرّر شده است غافل باشیم؛ هر چند از نظر ظاهر بین ما قطعات زمان و مکان با هم فرقی ندارند. مثلاً شب و روز جمعه با شب و روز شنبه از حیث زمان بودن فرقی ندارد. ماه رمضان با ماه شوّال چه تفاوتی دارد؟ زمین مکّه و مدینه با زمین پاریس و لندن، از حیث مکان بودن یکسانند. اعمالی که ما به نام نماز انجام می‌دهیم و رکوع و سجود و قیام و قعودی که داریم چه فرقی با حرکات نرمشی دارد؟
آری از نظر ظاهربین ما، مطلب همین است، امّا از نظر قرآن و بینش الهی، همه چیز عالم از زمان و مکان و اعمال و اخلاق و لحظه به لحظه‌ی عمر ما دارای باطن و ملکوت است و آثار خاصّ به خود را دارد و در روز قیامت که روزِ بُروز باطن اشیاء است، بارز خواهد گشت. این قرآن است که می‌فرماید:
فَسُبْحانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ...؛[1]
همه چیز دارای ملکوت است و آن در قبضه‌ی خداوند سبحان است...
این عالم حسّ و طبیعت که برای ما مشهود و عیان است، مولود عالم دیگری به نام عالم غیب و از دید ما پنهان است و این عالم با همه چیزش، از شکم آن عالم زاییده می‌شود. این باز سخن قرآن کریم است که می‌فرماید:
وَ إنْ مِنْ شَيْءٍ إلّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إلّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ؛[2]
هرچه در این عالم هست [از جماد و نبات و حیوان و انسان و...] خزائنش در نزد ماست و ما با تقدیر [و اندازه‌گیری] خود در این عالم فرود می‌آوریم.
ما أصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْاَرْضِ وَ لا فِي أنْفُسِكُمْ إلّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أنْ نَبْرَأها...؛[3]
هیچ مصیبتی در زمین و در وجود خود شما واقع نمی‌شود، مگر اینکه آن قبل از اینکه ما زمین و شما را بیافرینیم در کتابی [لوح محفوظ] ثبت شده است...
البتّه این درباره‌ی مصائبی است که بر حسب جریان طبیعی عالم، واقع شدنی و اجتناب‌ناپذیر است و جدا از حساب مصائبی است که معلول بدعملی‌های انسان است که راجع به آنها فرموده است:
وَ ما أصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أيْدِيكُمْ...؛[4]
هر مصیبتی که به شما می‌رسد، در اثر اعمال بدی است که مرتکب شده‌اید «دقّت شود» ...
حاصل اینکه تا در دنیا هستیم، از چهره‌ی باطنی و ملکوتی اشیاء بی‌خبریم و روز قیامت آگاه خواهیم شد که قرآن می‌فرماید:
لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ؛[5]
به انسان در روز جزا گفته می‌شود تو در دنیا که بودی، از این چهره‌ها غافل بودی، امروز که پرده از مقابل چشمت برداشته‌ایم، اینک چشمت تیزبین شده است و باطن‌ها را می‌بینی.
بَلْ كَذَّبُوا بِمالَمْ يُحِيطُوا بِعِلْمِهِ وَلَمَّا يَأتِهِمْ تَأوِيلُهُ...؛[6]
آنان که تکذیب قرآن کرده‌اند، چون از حقیقت آن آگاه نبوده‌اند و هنوز تأویل آن به سوی آنها نیامده است...
از امام باقر(ع) منقول است:
«تَعَلَّمُوا الْقُرْآنَ فـَإنَّ الْقـُرْآنَ يَأتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي أحْسَنِ صُورَةٍ نَظَرَ إلَيْهَا الْخَلْقُ»؛[7]
قرآن را بیاموزید چه آنکه قرآن در روز قیامت به نیکوترین صورت وارد محشر می‌شود آنگونه که همه‌ی انبیاء و اولیاء و شهداء از نور جمالش متحیّر می‌شوند و با حسرت به او می‌نگرند.
«اِنَّ الْکَعْبَةَ تُحْشَرُ کَالعَروسِ الْمَزْفُوفَةِ وَ کُلُّ مَنْ حَجَّها مُتَعَلِّقٌ بِاَستارِها ... حَتّى تَدْخُلُ الْجَنَّةَ فَیَدخُلُونَ مَعَها»؛[8]
آن روز، کعبه مانند عروسی زیبا وارد محشر می‌شود در حالی که تمام کسانی که او را در دنیا طواف کرده‌اند، بر دامن او آویخته‌اند و همراه او داخل بهشت می‌شوند.
حجرالاسود در دنیا یک قطعه سنگ سیاهی است که در زاویه‌ی کعبه نصب است، ولی در روز قیامت می‌آید، در حالی که زبانی دارد گویا و چشمی دارد بینا درباره‌ی کسانی که در دنیا او را استلام کرده‌اند، شهادت می‌دهد.
نمازی که می‌خوانیم، در شب اوّل قبر به صورت انسانی خوشرو و خوشخو و خوشبو، انیس و مونس ما خواهد شد.
هرگونه عملی که در دنیا از ما صادر می‌شود، ظاهرش حرکاتی است که موجود و معدوم می‌گردد، ولی ملکوتش باقی و در عالم برزخ و محشر به صورت‌هایی زشت یا زیبا به سوی ما بر می‌گردد و ما را متنعّم یا معذّب می‌سازد. درباره‌ی انفاق در ماه مبارک رمضان رسول خدا(ص) فرموده است:
«مَنْ فَطَّر مُؤمِناً فِي شَهْرِ رَمَضانَ كانَ لَهُ بِذلِكَ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِذُنُوبِهِ فِيما مَضَى فَاِنْ لَمْ يَقْدِرْ إلاّ عَلَى مُذْقَةِ لَبَنٍ فَفَطَّرَ بِها صائِماً اَوْ شَرْبَةً مِنْ ماءِ عَذْبٍ وَ تَمْرٍ لا يَقْدِرُ عَلى اَكْثَرَ مِنْ ذلِكَ اَعْطَاهُ اللهُ هذا الثَّوابَ»؛[9]
کسی که مؤمنی را در ماه رمضان افطاری دهد، ثواب آزاد کردن یک برده و آمرزش گناهان گذشته‌اش را خواهد داشت، حال اگر کسی توانایی افطاری دادن به یک روزه‌دار ندارد جز اینکه اندکی شیر و جرعه‌ای آب گوارا و دانه‌ای خرما به او بدهد و بیش از این نمی‌تواند، در این صورت خدا همان ثواب را به او عنایت می‌فرماید.
 

 
منتهی آنچه که در تمام اعمال عبادی باید رعایت شود، موضوع اخلاص در عمل است که انسان تنها تحصیل رضای خدا را انگیزه‌ی خود در هر عملی داشته باشد و مراقب باشد که حبّ دنیا و عجب و ریا در نیّتش دخالت نکند و در انجام دادن دستورات خدا اِعمال سلیقه ننماید.
دیده می‌شود مردمی که تمکّن مالی خوب دارند و می‌توانند برای روزه‌داران سفره‌های افطار بگسترانند و موادّ غذایی به خانواده‌های نیازمند برسانند؛ ولی چون شنیده‌اند که رسول خدا(ص) فرموده است:
«اِتَّقُوا النّارَ وَ لَوْ بِشَقِّ تَمْرَةٍ اِتَّقُوا النّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ ماءٍ»؛[10]
خود را از آتش نگه دارید اگرچه با نصف دانه‌ی خرما یا شربت آبی باشد.
فوراً می‌روند یک کیلو خرما می‌خرند و می‌برند جلوی درِ مسجدی در میان صد نفر روزه‌دار تقسیم می‌کنند و دلخوش می‌شوند که به صد روزه‌دار افطاری داده‌ایم و حال آنکه این جمله‌ی حدیث مربوط به کسانی است که تمکّن مالی ندارند و از طرفی دلشان می‌خواهد ثواب افطاری دادن به روزه‌دار را هم داشته باشند.
لذا در حدیث گذشته خواندیم که فرموده است: کسی که فقط در این حدّ از توانایی است که می‌تواند اندکی شیر و اندکی آب و یک دانه‌ی خرما به روزه‌داری افطاری دهد و بیش از این نمی‌تواند، خداوند همان ثواب را به او عنایت می‌فرماید. نه اینکه از یک آدم ثروتمند و متمکّن هم، دادن یک دانه‌ی خرما را افطاری روزه‌دار حساب کرده و ثواب عظیم افطاری دادن به روزه‌دار را به او می‌دهد.
این معنا از این حدیث «من فَطر مؤمنا صائماً...» هرگز استفاده نمی‌شود که دادن یک دانه‌ی خرما به یک مؤمن صائم چه از آدم فقیر تهی‌دست و چه از آدم غنی توانگر مصداق «من فَطر مؤمناً صائماً» قرار گیرد، زیرا به اصطلاح علمی، اطلاق افطار صائم انصراف به سیر کردن صائم دارد و بدیهی است که با یک دانه‌ی خرما، آدم گرسنه سیر نمی‌شود.
البتّه آدمی که دوست دارد ثواب افطاری دادن به روزه‌دار را داشته باشد، ولی فقیر است و توانایی بیش از دادن یک خرما را ندارد، خداوند عمل اندک او را به خاطر نیّت خالصانه‌اش می‌پذیرد و ثواب عظیم به او می‌دهد.
آن روز که پیامبر اکرم(ص) ثواب افطاری دادن به روزه‌دار را برای مسلمانان بیان می‌فرمود، در میان آنان جمع کثیری از فقرای مهاجران بودند که از مکّه هجرت کرده و در مدینه مالک چیزی نبودند و حتّی جایگاهشان سکّویی بود در جنب مسجد به نام صُفّه که آنجا فقیرانه زندگی می‌کردند. آنها وقتی ثواب عظیم افطاری دادن به روزه‌دار را از پیامبر اکرم(ص) شنیدند، گفتند: یا رسول الله، ما که توانایی این را نداریم که به روزه‌داری افطاری بدهیم، ما خودمان چه بسا شب‌هایی بدون شام می‌خوابیم. آنجا بود که رسول خدا(ص) فرمود:
«اِتَّقُوا النّارَ وَ لَوْ بِشَقِّ تَمْرَةٍ اَو شَرْبَةِ ماءٍ»؛
شما خود را به ثواب برسانید هر چند با دادن نصف دانه‌ی خرما یا با دادن یک شربت آب باشد.
پس هر سخن جایی و هر نکته مقامی دارد. این هم نوعی زرنگی بازاری است که آدم پولدار متمکّن می‌خواهد با دادن یک کیلو خرما به صد نفر روزه‌دار، صدها غرفه‌های بهشتی را به دست آورد و در توجیه و تأویل آیه و حدیث نیز اِعمال سلیقه کند.
در میان مردم به ظاهر مسلمان، هستند کسانی که دستورات دین را به سلیقه‌ی خود تطبیق می‌کنند. از باب مثل سهم مبارک امام(ع) را نمی‌دهند، مالی که نصف خمس مال یک فرد مسلمان است و باید در زمان غیبت امام(ع) به فقیه جامع‌الشّرایط که نیابت عامّه از امام دارد داده شود نمی‌دهند و می‌گویند ما خودمان افراد مستحقّ را می‌شناسیم و به آنها می‌دهیم یا حجّ واجب چون هم هزینه‌اش سنگین است و هم اعمالش دشوار، نمی‌روند و به جای آن عمره را بهتر می‌پسندند که هم هزینه‌اش کمتر است و اعمالش ساده‌تر و بعضاً در سال، دو بار یا بیشتر به طور خانوادگی عمره می‌روند؛ در حالی که می‌دانند در میان فامیل و آشنایان و همسایگان، افراد و خانواده‌های بی‌بضاعت آبرومند هستند که برای کرایه‌ی خانه‌شان، کسب و کار فرزندانشان، شوهر دادن دخترانشان معطّلی دارند و اینان به حکم دینشان موظّفند به جای عمره‌ها و زیارت‌های مکرّر، به کمک آنها بشتابند و آنها را از پریشانی برهانند.
 

1- چرا ما هیچگاه نباید از آثار ملکوتی زمان‌ها و مکان‌های خاص و اعمال مخصوص که در آن زمان‌ها و مکان‌های خاصّ در شرع مقدّس مقرّر شده است غافل باشیم؟
2- درباره‌ی انفاق در ماه مبارک رمضان رسول خدا(ص) چه فرموده است؟
3- آنچه که در تمام اعمال عبادی باید رعایت شود چیست و به چه معناست؟

 

 

[1]- سوره‌ی یس، آیه‌ی ۸۳.
[2]- سوره‌ی حجر، آیه‌ی ۲۱.
[3]- سوره‌ی حدید، آیه‌ی ۲۲.
[4]- سوره‌ی شوری، آیه‌ی ۳۰.
[5]- سوره‌ی ق، آیه‌ی ۲۲.
[6]- سوره‌ی یونس، آیه‌ی ۳۹.
[7]- کافی، جلد ۲، صفحه‌ی ۵۹۶.
[8]- شرح نهج‌البلاغه، جلد ۱، صفحه‌ی ۱۲۴.
[9]- بحارالانوار، جلد ۹۳، صفحه‌ی ۳۱۶.
[10]- وسائل الشّیعه، جلد ۱۰، صفحه‌ی ۳۱۳.