ماه رمضان: فصل شکوفایی انسان در پرتو قرآن| ۲۸
یک هزارم این ترس از فقر دنیا را از فقر آخرت نداریم؛ هیچ نمی‌ترسیم مبادا پس از مرگ خانه‌ام تنور آتش باشد و خوراکم حمیم و غسّاق جهنّم و لباسم قطران متعفّنِ سوزان. محروم همچون بینوایان خاک‌نشین
اگر زنده دلانی ما را بعد از مرگ در خواب ببینند، خواهند دید بینوایانی هستیم خاک‌نشین، نه خانه‌ای داریم و نه فرشی، نه چراغی و نه غذایی و عجیب اینکه این سخنان را به جای اینکه من و امثال من بگوییم، امام سیّدالسّاجدین«ع» در دعای ابوحمزه ثمالی گفته است:
«فَمَنْ یَکُونُ اَسْوَء حالاً مِنّی اَنْ اَنا نُقِلْتُ عَلى مِثْلِ حالِی اِلَى قَبْرِی وَ لَمْ اُمَهِّدَهُ لِرَقْدَتِی وَ لَمْ اَفْرُشْهُ بِالْعَمَلِ الصّالِحِ لِضَجْعَتِی»؛[1]
پس چه کسی بدبخت‌تر و پریشان حال‌تر از من خواهد بود اگر با همین حالی که دارم به خانه‌ی قبرم منتقل شوم، در حالی که آن را آماده برای خودم نکرده‌ام و با عمل صالح آن را مفروش نساخته‌ام.
«وَ ما لِی لا اَبْکِی وَ لا اَدْرِی اِلَى ما یَکُونُ مَصِیرِی»؛
پس چه شده است که من گریه نمی‌کنم و حال آنکه نمی‌دانم عاقبت کارم چگونه خواهد شد؟
«اَبْکِی لِخُرُوجِ نَفْسی، اَبْکِی لِظُلْمَةِ قَبْرِی، اَبْکِی لِضِیقِ لَحْدِی اَبْکِی لِسُؤالِ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ اِیّایَ»؛[2]
گریه کنم برای هنگام جان دادنم، گریه کنم برای تاریکی و تنگی قبرم، گریه کنم برای آن موقعی که نکیر و منکر [دو ملک موکّل از جانب خدا برای سؤال از عقاید و اخلاق و اعمالم] آمده‌اند.
شگفت‌انگیز اینکه ما از فقر، سخت می‌ترسیم و از تصوّر اینکه مبادا یک روزی فرش خانه‌ام، حصیر و گلیم باشد و شام شبم، نان خالی و لباسم کرباس، از تصوّر این چیزها بر خود می‌لرزیم و روز و شب می‌دویم که به چنین وضعی مبتلا نشویم، امّا یک هزارم این ترس از فقر دنیا را از فقر آخرت نداریم؛ هیچ نمی‌ترسیم مبادا پس از مرگ خانه‌ام تنور آتش باشد و خوراکم حمیم و غسّاق جهنّم و لباسم قطران متعفّنِ سوزان. این حرف از بنده نیست، بلکه گفتار خداوند حکیم است که می‌فرماید:
﴿وَ تَرَى الْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ مُقَرَّنِينَ فِي الْأصْفادِ * سَرابِيلُهُمْ مِنْ قَطِرانٍ وَ تَغْشى وُجُوهَهُمُ النّارُ﴾؛[3]
آن روز تبهکاران را می‌بینی که با زنجیرها بسته شده‌اند و لباس‌هایشان از قطران[4] است، در حالی که آتش صورت‌های آنها را می‌پوشاند.
در آیه‌ی دیگر فرموده است:
﴿ثُمَّ إنَّكُمْ أيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ * لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ * فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ * فَشارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ﴾؛[5]
سپس شما ای گمراهان و دروغ پردازان از درخت زقّوم[6] خواهید خورد و شکم‌ها را از آن پر خواهید کرد و دنبال آن از آب داغ سوزان خواهید نوشید.
آیا راستی از شنیدن این آیات تکان دهنده‌ی آسمانی بر خود نمی‌لرزیم که به فکر بر حذر داشتن خویش از ابتلاء به این عذاب‌های عظیم الیم بیفتیم؟ نکند که «معاذالله» این حقایق هنوز باورمان نشده است؟ چون باور داشتن قلبی با این پروایی‌های عملی سازگار نمی‌باشد، ولی مطمئن باشیم که روزی به حال باور خواهیم درآمد ولی دیگر آن باور به حالمان نافع نخواهد بود.
ای کاش برای زندگی‌ام ذخیره‌ای داشتم!
این هشدار تکان‌دهنده‌ی خداوند قهّار است که می‌فرماید:
﴿كَلاّ إذا دُكَّتِ الْاَرْضُ دَكًّا دَكًّا * وَ جَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا * وَ جِيءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإنْسانُ وَ أنَّی لَهُ الذِّكْرَی * يَقُولُ يا لَيْتَنِي قَدَّمْتُ لِحَياتِی﴾؛[7]
نه، چنان نیست که آنها خیال می‌کنند در آن هنگام که زمین به شدّت درهم کوبیده شود و فرمان پروردگارت فرا رسد و فرشتگان صف در صف حاضر شوند و آن روز جهنّم به صحنه آورده شود.
آری، آن روز انسان به خود می‌آید و مطلب باورش می‌شود امّا این به خود آمدن و باور کردن که دیر شده است، دیگر سودی به حال او نخواهد داشت.
اینجاست که فریاد از عمق جان بر می‌آورد و می‌گوید ای کاش برای زندگی‌ام چیزی از پیش فرستاده بودم. یعنی آنجا می‌فهمد آنچه در دنیا داشته اصلاً زندگی نبوده است یک پرده‌ی شصت هفتاد ساله‌ای بود که از مقابل چشمش رد شده و زندگی‌اش از الان شروع شده است و لذا می‌گوید ای کاش برای زندگی‌ام چیزی پیش فرستاده بودم.
حال این نصیحت بیدارگر را نیز از ششمین امامان، امام جعفر صادق«ع» بشنویم:
«بِحَقٍّ اَقُولُ لَکُمْ اِنَّکُمْ لا تُصیبونَ ما تُرِیدُونَ اِلاّ بِتَرکِ ما تَشتَهُونَ وَ لا تَنالُونَ ما تَأمُلُونَ اِلاّ بِالصَّبْرِ عَلی ما تَکْرَهُونَ»؛[8]
حقیقت مطلب را، به شما می‌گویم که شما به آنچه خواهان آن هستید از بهشت و رضوان خدا و سعادت ابدی نخواهید رسید مگر اینکه در دنیا مشتهیات نفسانی و دلبخواه‌های خودتان را که نامرضیّ خداست، رها کنید و صفحه‌ی دل را از آلودگی به گناهان پاک گردانید و در راه انجام اعمال عبادی و انفاقات مالی که طبعاً خوشایندتان نیست صابر و شکیبا باشید و دشواری‌های آن را تحمّل کنید تا پس از انتقال از این سرا به سرای دیگر، به سعادت ابدی و زندگی در نور و سرور و بهجت نائل گردید.
اَللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل لِوَلیِّکَ الفَرَج وَ اجعَلنَا مِنَ المُنتَظِرینَ لِظُهُورِهِ وَ اجعَل خَاتَمَة اَمرِنَا خَیراً؛
وَالسَّلامُ عَلَیکُم وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ.
خودآزمایی
1- امام سیّدالسّاجدین«ع» در دعای ابوحمزه ثمالی، بدبختی و پریشانی را در هنگام انتقال به خانه قبر، چه بیان می‌کنند؟
2- در روز قیامت تبهکاران را به چه صورت می‌بینیم؟
3- در چه صورت به آنچه از بهشت و رضوان خدا و سعادت ابدی که خواهان آن هستیم خواهیم رسید؟
اگر زنده دلانی ما را بعد از مرگ در خواب ببینند، خواهند دید بینوایانی هستیم خاک‌نشین، نه خانه‌ای داریم و نه فرشی، نه چراغی و نه غذایی و عجیب اینکه این سخنان را به جای اینکه من و امثال من بگوییم، امام سیّدالسّاجدین«ع» در دعای ابوحمزه ثمالی گفته است:
«فَمَنْ یَکُونُ اَسْوَء حالاً مِنّی اَنْ اَنا نُقِلْتُ عَلى مِثْلِ حالِی اِلَى قَبْرِی وَ لَمْ اُمَهِّدَهُ لِرَقْدَتِی وَ لَمْ اَفْرُشْهُ بِالْعَمَلِ الصّالِحِ لِضَجْعَتِی»؛[1]
پس چه کسی بدبخت‌تر و پریشان حال‌تر از من خواهد بود اگر با همین حالی که دارم به خانه‌ی قبرم منتقل شوم، در حالی که آن را آماده برای خودم نکرده‌ام و با عمل صالح آن را مفروش نساخته‌ام.
«وَ ما لِی لا اَبْکِی وَ لا اَدْرِی اِلَى ما یَکُونُ مَصِیرِی»؛
پس چه شده است که من گریه نمی‌کنم و حال آنکه نمی‌دانم عاقبت کارم چگونه خواهد شد؟
«اَبْکِی لِخُرُوجِ نَفْسی، اَبْکِی لِظُلْمَةِ قَبْرِی، اَبْکِی لِضِیقِ لَحْدِی اَبْکِی لِسُؤالِ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ اِیّایَ»؛[2]
گریه کنم برای هنگام جان دادنم، گریه کنم برای تاریکی و تنگی قبرم، گریه کنم برای آن موقعی که نکیر و منکر [دو ملک موکّل از جانب خدا برای سؤال از عقاید و اخلاق و اعمالم] آمده‌اند.
شگفت‌انگیز اینکه ما از فقر، سخت می‌ترسیم و از تصوّر اینکه مبادا یک روزی فرش خانه‌ام، حصیر و گلیم باشد و شام شبم، نان خالی و لباسم کرباس، از تصوّر این چیزها بر خود می‌لرزیم و روز و شب می‌دویم که به چنین وضعی مبتلا نشویم، امّا یک هزارم این ترس از فقر دنیا را از فقر آخرت نداریم؛ هیچ نمی‌ترسیم مبادا پس از مرگ خانه‌ام تنور آتش باشد و خوراکم حمیم و غسّاق جهنّم و لباسم قطران متعفّنِ سوزان. این حرف از بنده نیست، بلکه گفتار خداوند حکیم است که می‌فرماید:
﴿وَ تَرَى الْمُجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ مُقَرَّنِينَ فِي الْأصْفادِ * سَرابِيلُهُمْ مِنْ قَطِرانٍ وَ تَغْشى وُجُوهَهُمُ النّارُ﴾؛[3]
آن روز تبهکاران را می‌بینی که با زنجیرها بسته شده‌اند و لباس‌هایشان از قطران[4] است، در حالی که آتش صورت‌های آنها را می‌پوشاند.
در آیه‌ی دیگر فرموده است:
﴿ثُمَّ إنَّكُمْ أيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ * لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ * فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ * فَشارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَمِيمِ﴾؛[5]
سپس شما ای گمراهان و دروغ پردازان از درخت زقّوم[6] خواهید خورد و شکم‌ها را از آن پر خواهید کرد و دنبال آن از آب داغ سوزان خواهید نوشید.
آیا راستی از شنیدن این آیات تکان دهنده‌ی آسمانی بر خود نمی‌لرزیم که به فکر بر حذر داشتن خویش از ابتلاء به این عذاب‌های عظیم الیم بیفتیم؟ نکند که «معاذالله» این حقایق هنوز باورمان نشده است؟ چون باور داشتن قلبی با این پروایی‌های عملی سازگار نمی‌باشد، ولی مطمئن باشیم که روزی به حال باور خواهیم درآمد ولی دیگر آن باور به حالمان نافع نخواهد بود.
ای کاش برای زندگی‌ام ذخیره‌ای داشتم!
این هشدار تکان‌دهنده‌ی خداوند قهّار است که می‌فرماید:
﴿كَلاّ إذا دُكَّتِ الْاَرْضُ دَكًّا دَكًّا * وَ جَاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا * وَ جِيءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ يَتَذَكَّرُ الْإنْسانُ وَ أنَّی لَهُ الذِّكْرَی * يَقُولُ يا لَيْتَنِي قَدَّمْتُ لِحَياتِی﴾؛[7]
نه، چنان نیست که آنها خیال می‌کنند در آن هنگام که زمین به شدّت درهم کوبیده شود و فرمان پروردگارت فرا رسد و فرشتگان صف در صف حاضر شوند و آن روز جهنّم به صحنه آورده شود.
آری، آن روز انسان به خود می‌آید و مطلب باورش می‌شود امّا این به خود آمدن و باور کردن که دیر شده است، دیگر سودی به حال او نخواهد داشت.
اینجاست که فریاد از عمق جان بر می‌آورد و می‌گوید ای کاش برای زندگی‌ام چیزی از پیش فرستاده بودم. یعنی آنجا می‌فهمد آنچه در دنیا داشته اصلاً زندگی نبوده است یک پرده‌ی شصت هفتاد ساله‌ای بود که از مقابل چشمش رد شده و زندگی‌اش از الان شروع شده است و لذا می‌گوید ای کاش برای زندگی‌ام چیزی پیش فرستاده بودم.
حال این نصیحت بیدارگر را نیز از ششمین امامان، امام جعفر صادق«ع» بشنویم:
«بِحَقٍّ اَقُولُ لَکُمْ اِنَّکُمْ لا تُصیبونَ ما تُرِیدُونَ اِلاّ بِتَرکِ ما تَشتَهُونَ وَ لا تَنالُونَ ما تَأمُلُونَ اِلاّ بِالصَّبْرِ عَلی ما تَکْرَهُونَ»؛[8]
حقیقت مطلب را، به شما می‌گویم که شما به آنچه خواهان آن هستید از بهشت و رضوان خدا و سعادت ابدی نخواهید رسید مگر اینکه در دنیا مشتهیات نفسانی و دلبخواه‌های خودتان را که نامرضیّ خداست، رها کنید و صفحه‌ی دل را از آلودگی به گناهان پاک گردانید و در راه انجام اعمال عبادی و انفاقات مالی که طبعاً خوشایندتان نیست صابر و شکیبا باشید و دشواری‌های آن را تحمّل کنید تا پس از انتقال از این سرا به سرای دیگر، به سعادت ابدی و زندگی در نور و سرور و بهجت نائل گردید.
اَللّهمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل لِوَلیِّکَ الفَرَج وَ اجعَلنَا مِنَ المُنتَظِرینَ لِظُهُورِهِ وَ اجعَل خَاتَمَة اَمرِنَا خَیراً؛
وَالسَّلامُ عَلَیکُم وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ.
خودآزمایی
1- امام سیّدالسّاجدین«ع» در دعای ابوحمزه ثمالی، بدبختی و پریشانی را در هنگام انتقال به خانه قبر، چه بیان می‌کنند؟
2- در روز قیامت تبهکاران را به چه صورت می‌بینیم؟
3- در چه صورت به آنچه از بهشت و رضوان خدا و سعادت ابدی که خواهان آن هستیم خواهیم رسید؟
پی‌نوشت‌ها
[1]- بحارالانوار، جلد ۹۵، صفحه‌ی ۸۹.
[2]- همان.
[3]- سوره‌ی ابراهیم، آیات ۴۹ و ۵۰.
[4]- قطران: مایعی سیاه و چسبان و بدبو و سوزان.
[5]- سوره‌ی واقعه، آیات ۵۱ تا ۵۴.
[6]- زقّوم: میوه‌ی تلخ آتشین.
[7]- سوره‌ی فجر، آیات ۲۱ تا ۲۴.
[8]- بحارالانوار، جلد ۷۵، صفحه‌ی ۲۸۳.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله سید محمد ضیاءآبادی
ارسال نظر