کد مطلب: ۳۶۹۸
تعداد بازدید: ۱۳۵۲
تاریخ انتشار : ۲۲ تير ۱۳۹۹ - ۰۸:۰۰
آسیب‌های اجتماعی| ۲
آسیب های اجتماعی به دسته ای از نابسامانی ها و ناهنجاری های رفتاری افراد یک جامعه، چه به صورت فردی و یا جمعی، اطلاق می شوند که ریشه در بی نظمی ها، کج رفتاری های پدیده های اجتماعی و پیامدهای نامطلوب آن ها دارد.

بقاء ملّت ها در گرو پرهیز از آسیب ها و معاصی
 

ملّت ‏ها هر قدر هم در صنایع و علوم پیشرفت کنند، اگر به اصول انسانى و اخلاقى متّکى نباشند، بقا و دوام آن ‏ها را نمى ‏توان تضمین کرد. کشور متمدّن و استوار، کشورى است که محیط اجتماعى آن از آلودگى ‏ها و فسادها بر کنار باشد. متأسّفانه باید اعتراف کنیم که در کشور عزیز ما بنا به علل گوناگون، به خصوص تهاجم فرهنگى دشمنان اسلام و انقلاب، چه در داخل و چه در خارج، عدّه ‏اى از جوانان و خانواده های ما در آستانه سقوط فرهنگى و اخلاقى قرار گرفته ‏اند و از همه مهم ‏تر این‏که این سقوط اخلاقى در حال تداوم و استمرار است. شاهد و گواه این ادّعا انبوه روزنامه ‏ها و جرائدی است که روزانه پرده ‏ها را کنار زده، برخى از فسادها و جنایات موجود در کشورمان را بازگو مى ‏کند.
اگر به هویت ایمانى خود یقین داریم، همه آحاد ملّت باید دست ‏به ‏دست یکدیگر داده، ریشه‏ هاى اساسى و اصلى این تباهى را یکى پس از دیگرى از بین ببریم. هم دولت و هم ‏ملّت، بسیج‏ وار باید قیام کنیم، زیرا سرمایه‏ هاى اصلى مملکت منابع طبیعى نیست، بلکه نیروهاى لایزال و سرشار جوانان است. هر منبع طبیعى پس از مدّتى پایان مى ‏پذیرد، ولى نیروى سرشار جوانان روز به روز در حال توسعه و گسترش است. پس، به جاى درگیرى و اختلاف، همه یکى شویم و در برابر تهاجم فرهنگى دشمنان با همه وجود ایستادگى کنیم. اگر خداى نکرده بى ‏تفاوت و سهل ‏انگار باشیم، ممکن است بر اثر تداوم و استمرار گناه، گرفتار خشم الهى شده، عذاب پروردگار متوجّه جامعه ما گردد.[1]
حضرت امیر المؤمنین علی(ع) علّت نزول بلایا در بین اقوام گذشته را این چنین بیان مى‏ فرمایند: «إِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ حَيْثُ مَا عَمِلُوا مِنَ الْمَعَاصِي وَ لَمْ يَنْهَهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَنْ ذَلِكَ وَ إِنَّهُمْ‏ لَمَّا تَمَادَوْا فِي‏ الْمَعَاصِي‏ وَ لَمْ يَنْهَهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَنْ ذَلِكَ نَزَلَتْ بِهِمُ الْعُقُوبَاتُ». تنها علّت هلاکت آن ها که پیش از شما زندگی می کردند‏ این بود که اهل معصیت بودند و دانشمندان و علما ایشان را از گناه نهی نمی کردند و هنگامی که آن ها در ارتکاب گناهان لج بازی کردند و ادامه دادند و دانشمندان هم ایشان را از معاصی نهی نکردند، عقوبت های پروردگار بر آن ها نازل شد.[2]
آری، عادت به گناه و عادی شدن آن، به انضمام بی تفاوتی و بی مسئولیّتی سایرین مخصوصاً کسانی که با توجّه به موقعیّت علمی و اجتماعیشان بیش از همه در جامعه تأثیرگذارند، موجب نزول بلا و عذاب خداوند متعال خواهد شد. در آیات مختلفی از قرآن کریم نیز به این حقیقت تصریح شده است و ما از باب نمونه به آیه ای اشاره می کنیم که کلام امیر المؤمنین(ع) در حدیث سابق، در واقع ناظر به این آیه شریفه است: «لَوْ لا يَنْهاهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَ أَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ ما كانُوا يَصْنَعُونَ». چرا دانشمندان نصارى و علماى يهود، آن ها را از سخنان گناه‏ آميز و خوردن مال حرام، نهى نمى ‏كنند؟! چه زشت است عملى كه انجام مى‏ دادند.[3]
مولا علی(ع) در دعای کمیل از خداوند متعال بخشش گناهانی را تقاضا می کنند که نعمت ها را به نقمت تبدیل کرده و باعث نزول بلاها می شود. گناهانی که آن چنان دامن گیر بشر و جوامع انسانی می شود که حتّی در اوج گرفتاری و عقوبت از اجابت دعا و رهایی از عذاب نیز مانع می گردد. آن حضرت به درگاه خداوند عرضه می دارند: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تَهْتِكُ الْعِصَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُنْزِلُ النِّقَمَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُغَيِّرُ النِّعَمِ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ‏ الَّتِي‏ تَحْبِسُ‏ الدُّعَاءَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الَّتِي تُنْزِلُ الْبَلَاءَ». خدایا! برای من ببخش گناهانی را که پرده های عصمتم را می درد، خدایا! برای من ببخش گناهانی را که عقوبت و کیفرها را نازل می کند، خدایا! برای من ببخش گناهانی را که نعمت ها را تغییر می دهد، خدایا! برای من ببخش گناهانی را که دعا را حبس می کند (و مانع اجابت آن می شود)، خدایا! برای من ببخش گناهانی را که موجب نزول بلایا می شود.[4]
 

آسیب های اجتماعی

 
پس از آن که با تأثیرات محیط و اجتماع بر تربیت افراد آشنا شدیم، نوبت آن فرا رسیده تا نسبت به مبحث آسیب های اجتماعی که لطمه های بزرگ و بعضاً جبران ناپذیری را به پیکره افراد و اجتماع وارد می سازد، ورود پیدا کنیم. آسیب های اجتماعی به دسته ای از نابسامانی ها و ناهنجاری های رفتاری افراد یک جامعه، چه به صورت فردی و یا جمعی، اطلاق می شوند که ریشه در بی نظمی ها، کج رفتاری های پدیده های اجتماعی و پیامدهای نامطلوب آن ها دارد. این آسیب ها غالبا باعث رنجش روانی، جسمی و مادی اقشار خاص و آسیب پذیر جامعه می شوند. و همچنین می توان گفت که: به هر نوع عمل فردی یا جمعی گفته می شود كه در راستای اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی یا غیررسمی جامعه قرار نمی گیرد و در نتیجه با منع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی رو به رو می گردد.[5] به همین دلیل است که خاطیان سعی می ‌کنند ناهنجاری خود را از دید ناظران قانون، اخلاق عمومی و نظم اجتماعی پنهان کنند؛ زیرا در غیر این صورت با پیگرد قانونی، تکفیر اخلاقی و طرد یا سایر واکنش ‌های منفی اجتماعی مواجه می ‌شوند.[6]
 

آسیب شناسی اجتماعی
 

مطالعه انحرافات و کج روی های اجتماعی و به اصطلاح، «آسیب شناسی اجتماعی» (Social Pathology) عبارت است از مطالعه و شناخت ریشه بی نظمی های اجتماعی. در واقع، «آسیب شناسی اجتماعی» مطالعه و ریشه یابی بی نظمی ها، ناهنجاری ها و آسیب هایی نظیر بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی، طلاق و ...، همراه با علل و شیوه های پیش گیری و درمان آن ها و نیز مطالعه شرایط بیمارگونه و نابسامانی اجتماعی است. به عبارت دیگر، مطالعه خاستگاه اختلال ها، بی نظمی ها و نابسامانی های اجتماعی، «آسیب شناسی اجتماعی» است؛ زیرا اگر در جامعه ای هنجارها مراعات نشود، کج روی پدید می آید و رفتارها آسیب می بیند. یعنی، آسیب زمانی پدید می آید که از هنجارهای مقبول اجتماعی تخلّفی صورت پذیرد. عدم پای بندی به هنجارهای اجتماعی موجب پیدایش آسیب اجتماعی است.
از سوی دیگر، اگر رفتاری با انتظارات مشترک اعضای جامعه و یا یک گروه یا سازمان اجتماعی سازگار نباشد و بیشتر افراد آن را ناپسند و یا نادرست قلمداد کنند، کج روی اجتماعی تلقّی می شود. سازمان یا هر جامعه ای از اعضای خود انتظار دارد که از ارزش ها و هنجارهای خود تبعیت کنند. امّا طبیعی است که همواره افرادی در جامعه یافت می شوند که از پاره ای از این هنجارها و ارزش ها تبعیت نمی کنند. افرادی که همساز و هماهنگ با ارزش ها و هنجارهای جامعه و یا سازمانی باشند، «همنوا» و یا «سازگار» و اشخاصی که برخلاف هنجارهای اجتماعی رفتار کنند و بدان ها پای بند نباشند، افرادی «ناهمنوا» و «ناسازگار» می باشند. در واقع، کسانی که رفتار انحرافی و نابهنجاری آنان دائمی باشد و زودگذر و گذرا نباشد، «کج رو» یا «منحرف» نامیده می شوند. این گونه رفتارها را انحراف اجتماعی یا (Social Devianced) و یا کج روی اجتماعی گویند.[7]
 

ملاک ها در تشخیص آسیب های اجتماعی
 

حال سؤال این است که چگونه تشخیص دهیم رفتاری از حالت عادی و به اصطلاح نرمال خارج شده و به حالتی غیرنرمال و نابهنجار تبدیل شده است؟ در این جا ملاک ها و معیارهایی وجود دارد. با این معیارها و ملاک ها می توان تشخیص داد که رفتاری در یک سازمان، نهاد و یا جامعه ای عادی و مقبول و نرمال است، یا غیر عادی، غیرنرمال و نابهنجار. عمدتاً چهار معیار برای این امر وجود دارد:
1- ملاک آماری: از جمله ملاک های تشخیص رفتار نابهنجار، روش توزیع فراوانی خصوصیات متوسّط است که انحراف از آن، غیر عادی بودن را نشان می دهد. کسانی که بیرون از حدّ وسط قرار دارند، افراد نابهنجار تلقّی می شوند و رفتار آنان رفتاری غیرنرمال و انحرافی تلقّی می شود. برای مثال، از نظر آماری وقتی گفته می شود که لباسی مُد شده، یعنی بیشتر افراد جامعه آن را می پوشند. بنا بر این، صفتی که بیشتر افراد جامعه نپذیرند، خارج از هنجار تلقّی شده و غیر طبیعی و نابهنجار تلقّی می شود.
2- ملاک اجتماعی: انسان موجودی اجتماعی است که باید در قالب الگوهای فرهنگی و اجتماعی زندگی کند. این که تا چه حد رفتار فرد با هنجارها، سنّت ها و انتظارات جامعه و یا نهاد و سازمان خاصی مغایرت دارد و جامعه چگونه در باره آن قضاوت می کند، معیار دیگری برای تشخیص رفتار نابهنجار و بهنجار است. یعنی رفتاری که مورد قبول افراد نباشد و مثلاً با پوشیدن لباس خاصی از سوی افراد جامعه با عکس العمل آنان مواجه شویم، این گونه رفتارها نابهنجار تلقّی می شود. البته، این معیار هم در همه جوامع امری نسبی است.
3- ملاک فردی: از جمله ملاک های تشخیص رفتار نابهنجار، میزان و شدّت ناراحتی است که فرد احساس می کند. یعنی اگر این رفتار خاص، با ارزش ها و هنجارهای اجتماعی سازمان خاصی مثلاً فرهنگیان و یا کلّ افراد جامعه ناسازگار باشد، یعنی به سازگاری فرد لطمه بزند و با عکس العمل افراد آن جامعه یا آن نهاد مواجه گردد، چنین رفتاری نابهنجار تلقّی می شود.
4- ملاک دینی: علاوه بر این، در یک جامعه دینی و اسلامی، معیار و ملاک دیگری برای تشخیص رفتارهای بهنجار از نابهنجار وجود دارد؛ چرا که معیارهای مزبور، معیارهایی است که توسط افراد یک جامعه با قطع نظر از نوع اعتقادات، مورد پذیرش واقع می شود؛ یعنی افراد جامعه در خصوص ارزش یا هنجاری بودن موضوع خاص توافق نموده، در عمل به آن پای بندند و متخلّفان را بسته به نوع و اهمیت هنجار، تنبیه می کنند. امّا در یک جامعه دینی و اسلامی معیار تشخیص ارزش ها و هنجارهای دینی به وسیله آموزه های دینی تعیین می شود. ممکن است رفتاری خاص در همان اجتماع هنجار تلقّی نشود و مرتکبان را کسی توبیخ و یا سرزنش نکند ولی در شرایطی خاص ارتکاب چنین عملی در یک جامعه دینی هنجارشکنی تلقّی شود. برای مثال، خوردن و آشامیدن در روزهای عادی و حتّی در یک جامعه دینی هنجار شکنی تلقّی نمی شود. ولی اگر همین عمل در جامعه مذکور و در ماه مبارک رمضان و در ملأ عام صورت گیرد، تخطّی از هنجارهای دینی تلقّی شده، مجازات سختی هم از نظر دینی و شرعی و هم از نظر اجتماعی در انتظار مرتکب چنین عمل ناپسندی می باشد.
بنا بر این، معیار دیگر تشخیص رفتارهای نابهنجار و بهنجار در جامعه دینی، تطبیق و سازگاری و یا عدم تطبیق و ناسازگاری با آموزه ها و هنجارهای دینی است. اگر عمل و رفتاری با هنجارها و آموزه های دینی سازگار باشد، عملی بهنجار و اگر ناسازگار باشد، عملی نابهنجار تلقّی می شود.[8]
از آن جا که ما در صدد بررسی آسیب های اجتماعی کشور عزیزمان ایران اسلامی هستیم، در نتیجه باید طبق ملاک دینی به تحقیق در باره ی هنجارها و ناهنجاری های اجتماعی بپردازیم.
 

خودآزمایی
 

1- آسیب اجتماعی را تعریف کنید؟
2- ملاک های تشخیص آسیب های اجتماعی را نام برید؟
 

پی‌نوشت‌ها

 

[1] برگرفته از مقاله: بحران آسیب های اجتماعی (مجید رشید پور) منبع: پیوند ۱۳۸۱ شماره ۲۷۸.
[2] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏5 ص 57.
[3] سوره مائده/ آیه 63 (ترجمه مکارم).
[4] مصباح المتهجد و سلاح المتعبد ج ‏2 ص 844.
[5] برگرفته از مقاله: آسیب های اجتماعی و پیشگیری از آنها (سایت پایگاه جمعیت همیاران سلامت روان اجتماعی ایران).
[6] مقاله: آسیب های اجتماعی چیست؟ پیشگیری از آسیب‌ های اجتماعی (سایت انجمن دنیای امن).
[7] مقاله: علل و عوامل پیدایش آسیب های اجتماعی و راه های پیشگیری از آن (محمّد فولادی) مجله: معرفت » تير 1384 - شماره 91 ISC ‏(12 صفحه - از 35 تا 46).
[8] همان.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکی‌زاده
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: