بقا و احاطه‌ی ارواح كامله بعد از مرگ| پیامبر و امامان(ع) چگونه بر احوال شیعیان آگاهی دارند؟

عَنِ الصّادِقِ عَنْ اَبيهِ عَنْ جَدِّهِ؛ قالَ: قالَ رَسُولُ الله(ص) لِعَلِيٍّ(ع): يا اَبَا الْحَسَنِ اِنَّ اللهَ جَعَلَ قَبْرَكَ وَ قَبْرَ وُلْدِكَ بِقاعاً مِنْ بِقاعِ الْجَنَّةِ وَ عَرَصاتٍ مِنْ عَرَصاتِها وَ اَنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ قُلُوبَ نُجَباءٍ مِنْ خَلْقِهِ وَ صَفْوَةٍ مِنْ عِبادِهِ تَحِنُّ اِلَيْكُمْ وَ تَحْتَمِلُ الْمَذَلَّةَ وَ الاَذي فيكُمْ فَيَعْمُرُونَ قُبُورَكُمْ وَ يُكْثِرُونَ زِيارَتَها تَقَرُّباً مِنْهُمْ اِلَي اللهِ وَ مَوَدَّةً مِنْهُمْ لِرَسُولِهِ(ص) اُولئِكَ يا عَلِيُّ، اَلْمَخْصُوصُونَ بِشَفاعَتِي وَ الْوارِدُونَ حَوْضِي وَ هُمْ زُوّاري وَ جِيْراني غَداً فِي الْجَنَّةِ.
 يا عَلِيُّ مَنْ عَمَرَ قُبُورَهُمْ وَ تَعاهَدَها فَكَاَنَّما اَعانَ سُلَيْمانَ بْنَ داوُدَ عَلي بِناءِ بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَ مَنْ زارَ قُبُورَهُمْ عَدَلَ ذلِكَ ثَوابَ سَبْعينَ حَجَّةً بَعْدَ حَجَّةِ الاِسْلامِ وَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ حَتَّي يَرْجِعَ مِنْ زِيارَتِكُمْ كَيَوْمٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ. فَاَبْشِرْ يا عَلِيُّ وَ بَشِّرْ اَوْلِيائَكَ وَ مُحِبِّيكَ مِنَ النَّعيمِ بِما لا عَيْنٌ رَأتْ وَ لا اُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لا خَطَرَ عَلي قَلْبِ بَشَرٍ وَلكِنَّ حُثالَةً مِنَ النَّاسِ يُعَيِّرُونَ زُوّارَ قُبُورِكُمْ كَما تُعَيَّرُ الزّانِيَةُ بِزِناها. اُولئِكَ شِرارُ اُمَّتي لا تَنالُهُمْ شَفاعَتي وَ لا يَرِدُونَ حَوْضِي.[1]
امام صادق(ع) به نقل از پدر و جدّ بزرگوارش(ص) می‌فرماید: رسول خدا(ص) به علی(ع) فرمود: ای اباالحسن! خدا قبر تو و قبرهای فرزندان تو را بقعه‌هایی از بقاع بهشت و عرصه‌هایی از عرصات جنّت قرار داده است و دل‌های نجبا از خلق و پاک‌سرشتان از بندگان خود را چنان کرده که گرایش بسوی شما دارند و در راه شما و تعمیر قبور شما تحمّل ناملایمات می‌نمایند و رنج‌ها می‌برند و با اشتیاق فراوان به زیارت قبرهای شما می‌آیند و بدین وسیله، تقرّب به خدا جسته و عرض مودّت به رسول‌الله(ص) می‌نمایند. اینانند ای علی! که مخصوص به شفاعت من می‌باشند و وارد حوض من می گردند، همینانند که فردا زائران و همسایگان من در بهشت خواهند بود.
یا علی! هر کس که قبرهای آنان [امامان(ع)] را تعمیر کرده و در محافظتش بکوشد، مثل آن است که در ساختن بیت‌المقدّس به سلیمان بن داوود(ع) اعانت و یاری نموده باشد و ثواب زیارت قبرشان برابری با ثواب هفتاد حجّ بعد از حَجَّةُ‌الاسلام [حجّ واجب] می‌نماید و به هنگام بازگشت از زیارت شما، چنان از [آلودگی] گناهان بیرون می‌رود که مانند روز ولادت از مادر، طاهر از لوث معاصی می‌گردد. پس دلشاد باش ای علی و هم دوستداران خود را به نعیمی بشارت ده که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بر قلب انسانی خطور نموده است.
ولکن [با این همه شرف و فضیلت که بیان شد] فرومایگانی از مردم هستند که به زوّار قبر شما، چنان با دیده‌ی تحقیر و توهین می‌نگرند که نسبت به یک زن زانیه، با آن نظر می‌نگرند و او را به سبب کار زشت شرم‌آورش توبیخ کرده و سرزنشش می‌نمایند!! این نابخردان، بدان امّت من هستند که شفاعت من به آنان نمی‌رسد و وارد حوض من نمی‌گردند.
این اندكى بود از بسيارى از بيانات مُرَغِّبه‌ی معصومين(ع) در باب زيارت و اكنون، وارد شهر «يثرب» يا «مدينةالرّسول» مى‌شويم:
اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا رَسُولَ اللهِ وَ عَلي اَهْلِ بَيْتِكَ الطّاهِرينَ؛
سَلامٌ مِنَ الرَّحْمنِ نَحْوَ جَنابِكُمْ / فَاِنَّ سَلامي لا يَليقُ بِبابِكُمْ
اي ديده و دل هر دو به ديدار تو شايق * *  آزاد گرفتار تو از بند علايق
روي تو چو خورشيد هويداست و ليكن *  * هر ديده نباشد به تماشاي تو لايق
ای خاك مدينه! بر تو گوارا باد اين شرف كه پيكر پاك اشرف كائنات، مفخر موجودات و احبّ الخلق الى الله را در آغوش گرفته‌ و دل‌ها را بسوى خود كشيده‌اى! نه تنها زمينيان، آسمانيان را هم مات و مبهوت عِزّ و جلال خود ساخته‌ و مهبط الطاف خاصّه‌ی حضرت مبدأ اعلا گرديده‌اى كه:
اِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً.[2]
خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود مى‌فرستند. اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد بر او [پيامبر] درود فرستيد و فرمانش را به خوبی گردن نهید.
این روضه‌ی پرنور و درخشانى كه همچون بهشت برين در برابر چشم‌هاى پراشتياق زائران، جلوه‌گر است، مرقد پاك و منوّر پيغمبر اكرم، رسول الله اعظم، حضرت محمّد مصطفى(ص) است كه متجاوز از يک و نیم ميليارد مسلمان جهان به افتخار اتّباع و پيروى از حضرتش بر روى كره‌ی زمين زندگى مى‌كنند و با شنيدن نام مقدّسش، با دلى موّاج از محبّت و ارادت، زبان به درود بر روان پاك و مطهّرش مى‌گشايند و هر مسلمانى آرزومند است كه در خلال مدّت عمرش (اگر چه يك بار هم شده است) توفيق زيارت آن حضرت نصيبش گردد.
ولله الحمد اكنون كه اين موفقيّت نصيب ما شده است و خود را در مدينه و در كنار قبر مقدّسش مى‌بينيم و لذا بسيار مقتضى است كه قدر فرصت دانسته و از موقعيّت كاملاً حسّاس خود، بهره‌هاى فراوان برداريم و استفاده‌هاى شايان بنماییم.
 

 
قبلاً توجّه به اين مطلب ضرورى است كه به براهين قطعیّه و ادلّه‌ی عقلیّه‌ی متقنه در جای خود (فلسفه‌ی اعلی) ثابت شده است كه: روح انسان، بعد از مفارقت از بدن كه «مرگ» ناميده مى‌شود، باقى است.
و نیز مسلّم گردیده كه ارواح كامله و نفوس مقدّس انبياء و اولياى خدا(ع) بعد از خلاصى از قيد بدن و پيوستگى تامّ به عالم قدس ربوبى، نورانيّتشان كامل‌تر و احاطه و اطّلاعشان نسبت به اين عالم، وسيع‌تر و تصرّفاتشان در اين نشئه و اين جهان نافذتر می‌گردد.[3]
قرآن حکیم، درباره‌ی شهيدان راه خدا مى‌فرمايد:
وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا فِي سَبيلِ اللهِ اَمْواتاً بَلْ اَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ * فَرِحينَ بِما آتاهُمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ.[4]
گمان مكن كسانى كه در راه خدا كشته شده‌اند، مردگانند بلكه آنان نزد خدا زنده‌اند و روزى داده مى‌شوند و به آنچه از فضل خدا به آنها اعطا مى‌شود، دلشادند.
همچنین قرآن كريم، مأيوس بودن از اصحاب قبور را از ویژگی‌های كفّار برشمرده است؛ آنجا كه مى‌فرمايد:
قَدْ يَئِسُوا مِنَ الْآخِرَةِ كَما يَئِسَ الْكُفّارُ مِنْ اَصْحابِ الْقُبُورِ.[5]
بطور قطع [قوم یهود] از [ثواب] آخرت مأیوس شده‌اند آنچنان که کافران [مشرک] از اصحاب قبور [مدفون‌شدگان در دل خاک] مأیوس گردیده‌اند.
شیخ مفيد(رضوان‌الله عليه) در كتاب مقالات مى‌فرمايد:
وَ اِنَّ رَسُولَ الله(ص) وَ الاَئِمَّةَ مِنْ عِتْرَتِهِ(ع) خاصَّةً لا تَخْفي عَلَيْهِمْ بَعْدَ الْوَفاةِ اَحْوالُ شِيعَتِهِمْ فِي دارِ الدُّنْيا بِاِعْلامِ الله تَعالي لَهُمْ ذلِكَ حالاً بَعْدَ حالٍ وَ يَسْمَعُونَ كَلامَ الْمُناجي لَهُمْ فِي مَشاهِدِهِمْ الْمُكَرَّمَةِ الْعِظامِ بِلَطيفَةٍ مِنْ لَطائِفِ اللهِ تَعالي بَيَّنَهُمْ بِها مِنْ جُمْهُورِ الْعِبادِ وَتَبْلُغُهُمُ الْمُناجاةُ مِنْ بُعْدٍ كَما جائَتْ بِهِ الرَّوايَةَ.[6]
حقیقت آنكه رسول خدا(ص) و امامان از عترت او(ع)، بعد از وفاتشان محيط بر احوال شيعه‌ی خود در دنيا می‌باشند و حالات شيعه بر آن بزرگواران مخفى نمى‌ماند. سخنان كسى را كه در مشاهد مشرّفه با ايشان به راز و نياز و مناجات آمده است، مى‌شنوند و از گفته‌هاى دوردستان نيز باخبرند چنان كه روايت در اين باب آمده است.
عبدالله بن بُكَير از امام جعفر صادق(ع) نقل حديثى نموده است كه امام(ع) در ضمن آن حديث، راجع به امام حسين(ع) مى‌فرمايند:
وَ اِنَّهُ لَيَنْظُرُ اِلی زُوّارِهِ فَهُوَ اَعْرَفُ بِهِمْ وَ باَسْمَائِهِمْ وَ اَسْماءِ آبائِهِمْ وَ ما في رِحائِلِهِمْ مِنْ اَحَدِهِمْ بِوُلْدِهِ وَ اِنَّهُ لَيَنْظُرُ اِلي مَنْ يَبْكيهِ فَيَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ يَسْئَلُ اَباهُ الاِسْتِغْفارَ لَهُ وَ يَقُولُ: اَيُّهَا الْباكي لَوْ عَلِمْتَ ما اَعَدَّ اللهُ لَكَ لَقَرَحْتَ اَكْثَرَ مِمّا حَزَنْتَ وَ اِنَّهُ لَيَسْتَغْفِرُ لَهُ مِنْ كُلِّ ذَنْبٍ وَ خَطيئَةٍ.[7]
به حقيقت، او [امام حسين(ع)] به زوّار خود مى‌نگرد و آنان را به اسامى خودشان و اسامى پدرانشان و به اشيايى كه بار مركب‌هاى خود نموده‌اند، مى‌شناسد بهتر از پدرى كه فرزندان خود را بشناسد و به گريه‌كنندگان خود با نظر عنايت مى‌نگرد و درباره‌ی آنان استغفار می‌نماید و از پدرش [امام علی(ع)] هم مى‌خواهد تا براى آن زائر استغفار كند و مى‌گويد: اى گريه‌كننده! اگر بدانى خدا چه چيزى براى تو آماده كرده است، هر آينه خوشحالى و سرورت بيش از غصّه و اندوهت مى‌گردد و درباره‌ی او نسبت به هر خطا و لغزشى استغفار می‌نماید.
پس نسیم لطاف و عنايات خاصّه‌ی اولياء و مقرّبان درگاه خدا در حول و حوش مراقد منوّره و مشاهد مكرّمه‌شان، بيش از ساير امكنه در جريان است و لذا بايد بار سفر بست و خود را به آن مساكن بركت خدا و محالّ نزول رحمت پروردگار افكند و در معرض نسيم مغفرت قرار گرفت.
سالك راه حق بيا نور هُدي ز ما طلب          
 نور بصيرت از در عترت مصطفي طلب
هست سفينه‌ی نجات عترت و ناخدا خدا              
دست در اين سفينه زن دامن ناخدا طلب
دم به دمم به گوش هُش مي‌فكنند اين سُرُش            
 معرفت ار طلب كني از بركات ما طلب
خسته‌ی درد را بگو هرزه مگرد كو به كو               
از در ما شفا بجو وز دم ما دوا طلب
 
بِاَبي اَنْتُمْ وَ اُمّي وَ اَهْلي وَ مالي وَ اُسْرَتي اُشْهِدُ اللهَ وَ اُشْهِدُكُمْ اَنّي مُؤمِنٌ بِكُمْ وَ بِما آمَنْتُمْ بِهِ، كافِرٌ بِعَدُوِّكُمْ وَ بِما كَفَرْتُمْ بِهِ، مُسْتَبْصِرٌ بِشَأنِكُمْ وَ بِضَلالَةِ مَنْ خالَفَكُمْ مَوالٍ لَكُمْ وَ لِاَوْلِيائِكُمْ، مُبْغِضٌ لِاَعْدائِكُمْ وَ مُعادٍ لَهُمْ سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَكُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَكُمْ مُحَقِّقٌ لِما حَقَّقْتُمْ مُبْطِلٌ لِما اَبْطَلْتُمْ، مُطيعٌ لَكُمْ عارِفٌ بِحَقِّكُمْ، مُقِرٌّ بِفَضْلِكُمْ مُحْتَمِلٌ لِعِلْمِكُمْ مُحْتَجِبٌ بِذِمَّتِكُمْ مُعْتَرِفٌ بِكُمْ مُؤمِنٌ بِاِيابِكُمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِكُمْ مُنْتَظِرٌ لِاَمْرِكُمْ مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِكُمْ آخِذٌ بِقَوْلِكُمْ عامِلٌ بِاَمْرِكُمْ مُسْتَجِيرٌ بِكُمْ زائِرٌ لَكُمْ لائِذٌ عائِذٌ بِقُبُورِكُمْ مُسْتَشْفِعٌ اِلَي اللهِ عَزَّوَجَلَّ بِكُمْ وَ مُتَقَرِّبٌ بِكُمْ اِلَيْهِ وَ مُقَدِّمُكُمْ اَمامَ طَلِبَتي وَ حَوائِجي وَ اِرادَتي فِي كُلِّ اَحْوالي وَ اُمُوري.[8]
 

1- اجر هر کس که قبرهای امامان(ع) را تعمیر کرده و در محافظتش بکوشد، را بیان کنید.
2- قرآن كريم، مأيوس بودن از اصحاب قبور را از ویژگی‌های کدام گروه برشمرده است؟
3- آگاهی رسول خدا(ص) و امامان(ع) بعد از وفاتشان نسبت بر احوال شيعه‌ی خود در دنيا چگونه می‌باشند؟

 

پی‌نوشت‌ها

[1]. وافی. طبع اسلامیّه، جلد ۲، ابواب‌الزّیارات، صفحه‌ی ۱۹۶.
2 سوره‌ی احزاب، آیه‌ی ۵۶.
3 چون بحث در اين مطلب دنباله دار، مناسب با وضع كتاب نمی‌باشد، براى شرح و تحقيق آن به كتاب «نفس» اسفار اربعه‌ی صدرالمتألّهين مراجعه فرمایید.
4 سوره‌ی آل‌عمران، آیات ۱۶۹ و ۱۷۰.
5 سوره‌ی ممتحنه، آیه‌ی ۱۳.
[6]. بحارالانوار، جلد ٢٧، صفحه‌ی ٣٠١.
[7]. همان، صفحه‌ی ٣٠٠، نقل از كامل‌الزّيارات.
[8]. قسمتى از زيارت جامعه‌ی كبيره.