کد مطلب: ۳۸۸۸
تعداد بازدید: ۱۹۳۳
تاریخ انتشار : ۰۴ شهريور ۱۳۹۹ - ۰۸:۱۸
تولی و تبری| ۱۶
سر زدن خطا و گناه از امام بر وثاقت و اعتبار او آسیب می ‌رساند و در نتیجه اطاعت و فرمانبری كامل از او حاصل نخواهد شد و سرانجام هدف از امامت به گونه ای كامل تحقق نخواهد یافت.

محبّت مطلق، ملازم با عصمت
 


در درس قبل با توجه به آیه مودت اثبات کردیم، مودت و محبت مستلزم اطاعت و اثبات افضلیت اهل بیت علیهم السلام است و هر دو ویژگی دلیلی برای اثبات ولایت و امامت آن بزرگواران می باشد. در این درس با توجه به این نکته كه وجوب محبت مطلق، مستلزم افضلیت و افضلیت نیز مستلزم وجوب اطاعت است، در صدد آنیم تا بیان کنیم که وجوب اطاعت مطلق، دلیل بر عصمت خواهد بود.
با توجه به آیه شریفه « قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‏ »، بگو: من هیچ اجر و پاداشى بر این موضوع از شما درخواست نمى ‏كنم، جز این كه ذوى القرباى مرا دوست بدارید[1]، امر به محبّت، به صورت مطلق شده است، و محبت مستلزم اطاعت است، پس در حقیقت پیامبر صلی الله علیه وآله امر به اطاعت مطلق از اهل بیت علیهم السلام  نموده است. و از آن جا که اطاعت مطلق تنها باید از معصوم باشد، در نتیجه مقصود به ذوی القربی در آیه، اهل بیت عصمت و طهارتند، و اگر آن‌ ها معصومند، پس مرجع دینی مردم بعد از رسول خدا صلی الله علیه وآله می ‌باشند.
مرحوم شبّر نیز چنین استدلال مى‏ كند: وجوب مودّت مستلزم وجوب إطاعت است، چرا كه مودّت همواره با وجود عصمت واجب مى‏ شود و با وقوع خطا از آنان، ترك مودّت ایشان نیز واجب مى ‏گردد، همان طور كه خداى تعالى مى‏ فرماید: «لاتَجِدُ قَوْمًا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ اْلآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ »، هیچ قومی را که به خدا و روز قیامت اعتقاد دارند نمی یابی که با دشمنان خدا و رسولش دوستی کنند[2].[3]
یکی از ویژگی های ولی خدا، این است که معصوم باشد و از او خطایی سر  نزند، این امر از اساسی ترین مسائل اعتقادی است که شیعه و سنی در آن اختلاف دارند. شیعه معتقد است که جانشین رسول خدا صلی الله علیه و آله یعنی اهل بیت علیهم السلام، همگی آنان از خطا و گناه معصومند. سلیم بن قیس می گوید از امیر المؤمنین علیه السلام شنیدم که می فرمود: اطاعت هیچ کس واجب نیست، مگر اطاعت خدا و رسول خدا و اولی الامر، اطاعت اولی الامر نیز بدان  جهت واجب شده است که آنان از گناه و عصیان مبرّا هستند و هرگز دستوری بر خلاف احکام خداوند صادر نمی کنند[4].
 از طرفی آیین پاک و شریعت ناب محمّدی صلی الله علیه وآله برای زمان محدودی نیامده، بلکه تا روز قیامت ضامن سعادت و رستگاری پیروان و رهروان خود است. بنابراین حفظ این آیین واجب است. از سوی دیگر، پاسداری از شریعت در صورتی امکانپذیر است که حافظ و نگهبان و پاسدار آن، شرایط لازم و کافی برای حفظ آن را داشته باشد، یعنی کسی که مسئولیت حفظ شریعت را به عهده دارد، باید بتواند شریعت را بدون کم ترین تغییر و تحریف حفظ نماید و برای مکلّفان بیان کند. بدین روی می توان گفت: 
1. شریعتی که رسول خدا صلی الله علیه وآله آورده است بر عموم مکلّفان تا روز قیامت واجب است، پس پیوسته به حافظی نیاز دارد که بدون هرگونه تغییر و تحریفی آن را برای مکلّفان بازگوید، زیرا در غیر این صورت، تکلیف به ما لا یُطاق (کاری که از توان انسان خارج است) لازم خواهد آمد. 
2. آن ناقل و حافظ باید معصوم باشد، زیرا در غیر این صورت احتمال تغییر و تحریف در شریعت وجود دارد، بنابراین برای مصون ماندن آن از تغییر و تحریف، چاره ای جز این نیست که حافظ آن مصون از هر خطا و گناه و اشتباه باشد و او کسی جز معصوم نیست.
خداوند متعال در قرآن در مورد عصمت اهل بیت علیهم السلام می فرماید: « إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهیرا »، جز این نیست كه همواره خدا مى ‏خواهد هرگونه پلیدى را از شما اهل بیت [ كه به روایت شیعه و سنى محمّد ، على ، فاطمه ، حسن و حسین علیهم ‏السلام ‏اند ] برطرف نماید، و شما را چنان كه شایسته است [ از همه گناهان و معاصى ] پاك و پاكیزه نگه دارد [5].
برای فهم آیه چند نکته لازم است:
· اراده در این آیه اراده تکوینی است.
· منظور از رجس تمام امور زشت و پلید است، چه ظاهری و حسی باشد و یا باطنی و معنوی باشد.
· منظور از اهل بیت در آیه رسول خدا و امیر المومنین، زهرا، حسن و حسین و ائمه معصومین علیهم السلام هستند. با توجه به نکات معلوم می شود اهل بیت علیهم السلام  از هر گونه رجس و پلیدی معصوم هستند.
 


اگر امام (ولی) معصوم نباشد

 
 
اگر امام ( ولی ) معصوم نباشد، ممكن است مرتكب خطا و گناه شود. این امر پیامدهایی دارد كه از نظر عقل و شرع مردود است:
نهی از منكر یكی از فرایض مهم اسلامی است. فعل منكر از هر كسی كه صادر شود بر دیگر مكلّفان لازم است كه آن را محكوم كنند و اگر مكلّفی بر انجام منكری تصمیم گرفته است، باید او را نهی نمایند. بی شك، مقام امامت نه تنها مانع از نهی از منكر نخواهد شد، بلكه به دلیل موقعیت ویژه اجتماعی او، نهی از منكر نسبت به او از اهمیت بالاتری برخوردار خواهد بود. بر این اساس اگر امام، معصوم نباشد چه بسا در گفتار و رفتار خود مرتكب گناه و منكری شود، در این صورت، بر افراد امت واجب است كه گفتار و كردار او را انكار و با او مخالفت كنند.
ولی این عمل با وجوب اطاعت از امام و تعظیم و تكریم او منافات دارد. در این صورت مقام و منزلت آنان از افراد عادی امت هم پایین تر خواهد بود، زیرا زشتی جرم و گناه با توجه به مقام و جایگاه افراد متفاوت است. چه بسا گناه صغیره ای كه اگر از امام سر زند، نسبت به مقام و جایگاه او ناپسندتر از گناه كبیره ای است كه از یكی از افراد عادی امت سر زند. امیرمؤمنان علیه السلام درباره مسئولیت ویژه رهبران جامعه اسلامی فرموده است: « إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى فَرَضَ عَلَى أَئِمَّةِ [الْحَقِ‏] الْعَدْلِ أَنْ یُقَدِّرُوا أَنْفُسَهُمْ بضَعَفَةِ النَّاسِ كَیْلَا یَتَبَیَّغَ بِالْفَقِیرِ فَقْرُه‏ »، خداوند بر پیشوایان، عدالت را واجب كرده است كه زندگی خود را از نظر اقتصادی و معیشتی با ضعیفان و فقیران اندازه گیری كنند تا سختی فقر و تهی دستی آنان را از پای در نیاورد[6]. خداوند خطاب به همسران پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است: « یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی‏ قَلْبِهِ مَرَضٌ ... »، شما همانند دیگر زنان نیستید. اگر پروا پیشه اید، عشوه گرانه سخن نگویید كه بیمار دلان نسبت به شما طمع ورزند[7]. حاصل آن كه خطا و گناه، حتی اگر كوچك باشد، با مقام و منزلت ویژه امام كه در آیین اسلام برای او نوشته شده است، سازگاری ندارد.
سر زدن خطا و گناه از امام بر وثاقت و اعتبار او آسیب می ‌رساند و در نتیجه اطاعت و فرمانبری كامل از او حاصل نخواهد شد و سرانجام هدف از امامت به گونه ای كامل تحقق نخواهد یافت. شیخ طوسی به دو پیامد گذشته اشاره كرده و گفته است: امام باید از آغاز تا پایان عمر، در گفتار و رفتار خود از خطا و اشتباه و فراموشی معصوم باشد؛ زیرا اگر گناهی از او سر زند، جایگاهش در دل ‌ها سقوط می‌ كند و اگر دچار اشتباه و فراموشی شود، به گفته‌ های او اعتماد نخواهد شد. در نتیجه فایده نصب او در جایگاه امامت باطل خواهد شد[8]. عبارت زیر از محقق طوسی نیز بیان گر پیامدهای سه گانه معصوم نبودن امام است كه پیش از این یادآور شدیم: اگر از امام گناهی سر زند، باید عمل او را انكا كرد، انكار بر او با امر به اطاعت از وی تضاد دارد و هدف از نصب او از دست خواهد رفت و در فرض یاد شده مقام او از كم ترین افراد عادی جامعه پایین تر خواهد بود[9].  
 


بررسی عصمت از نظر اهل سنت

 
 
از آن جا كه بررسى تمام نظریه‏ هاى موجود در منابع حدیثى، كلامى و تفاسیر اهل تسنّن موجب پراكندگى و اطناب  خواهد شد، از این رو فقط به بررسى اجمالى برخى از جوانب بحث اكتفا مى ‏شود. فخر رازى ارتكاب معاصى را براى انبیاء جایز دانسته است. وى پس از مطرح كردن اقوال در این مسئله مى ‏نویسد: در مورد عصمت انبیاء می گوییم، قطعا در زمان نبوت از کبائر و صغائر معصوم هستند امّا به صورت سهوی جائز است که مرتکب کبائر و صغائر شوند[10]. ابوحامد غزالى نیز در این باره مى‏ گوید: ما جایز مى ‏دانیم كه خداى تعالى كافرى را نبوت دهد و او را با معجزه تأیید نماید[11]. با توجه به آن چه گذشت، برخى از اهل تسنّن علاوه بر گناه و خطا، كفر را نیز بر پیامبر جایز مى ‏شمارند و معتقدند كه ممكن است شخص كافر نیز نبى گردد. همچنین برخى دیگر از عالمان اهل سنّت علاوه بر جواز نبوت كافر، كفر نبى پس از نبوت را نیز جایز دانسته‏ اند. ابن حزم از ابوبكر باقلانى این چنین نقل مى‏ كند: جایز است كه انبیاء كافر شوند[12].
با توجه به آن چه بیان شد، یکی از شاخصه های اصلیِ ولی خدا بر روی زمین که ما نسبت به آن باید تولی و تبری داشته باشیم، ویژگی عصمت است و هر کسی که این ویژگی را ندارد یقیناً دارای مقام ولایت نمی باشد. 


خودآزمایی

 
1- چرا باید امام و ولی خدا معصوم باشد؟
2- پیامد های عدم عصمت امام را بیان کنید؟
3- نظر متکلمین شیعه و اهل سنت را در این مسئله توضیح دهید.
 

پی‌نوشت‌ها 

 
[1]  سوره شوری آیه 23 / ترجمه مکارم
[2]  سوره احزاب آیه 22 / ترجمه مکارم
[3]  جواهر الکلام ج4 ص 173
[4] اثبات الهداة ج1 ص 232، نقل از آموزش عقاید ج2 ص 324
[5]  سوره احزاب آیه 33 / ترجمه انصاریان
[6]  نهج الیلاغه خطبه 209 / ترجمه ربانی
[7]  احزاب 32 / ترجمه ربانی
[8]  الرسائل العشر ص 98، نقل از عصمت امام از دیدگاه خرد ص36
[9]  عصمت امام از دیدگاه خرد ص 28 الی 31
[10]  عصمت الانبیاء ص 28
[11]  اصول دین ص 252
[12]  شرح منهاج الکرامه فی معرفه الامامه ج3 ص 168
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مجید رضایی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: