کتاب‌های مستقل درباره مهدویت

 
دانشمندان اسلامی همواره به روایات مربوط به حضرت مهدی(ع) اهتمامی خاص داشته و در استخراج و تحقیق و رساندن آنها به جامعه و محکم کردن ایمانِ به آنها در قلوب مردم، سعی و تلاش فراوان داشته‌اند. ازاین‌رو علاوه‌بر آوردن این روایات در کتب «سُنن» و «مَسانید» و «جوامع» و غیره، کتاب‌های روایی مستقل و مجموعه‌های احادیث خاصّ در این زمینه فراوان نگاشته‌اند.
از آن میان، ما به افزون از سی کتاب که به شکل مستقلّ، به کوشش بزرگان اهل‌سنّت دراین‌باره تألیف شده است، آگاهی یافتیم که به‌عنوان نمونه می‌توان از کتاب‌های البیان فی اخبار صاحب‌الزمان و القول‌المختصر فی علامات المهدی‌المنتظر (ع) و عقدالدرر و العرف‌الوردی و... نام برد. این کتاب‌ها و نظایر آنها، کمترین چیزی را که اثبات می‌کنند، این است که «باورداشتِ مهدویّت» باوری اسلامی است که اساس آن به کتاب و سنّت نبوی(ص) برمی‌گردد و همه پیشینیان و صحابه و تابعین به آن اعتقاد داشته‌اند و اختصاصی به مذهبی خاصّ از مذاهب مختلف مسلمین ندارد.
اینکه خود این عقیده، یکی از دلایل قطعی بر پایان‌یافتن سلسله پیامبران الهی به وجود شریف پیامبر گرامی اسلام «حضرت محمّد (ص)» است و اینکه آیین او هرگز نسخ نخواهد گشت و اینکه حضرت مهدی(ع) – چنان‌که در کتاب «المهدی» از «سنن ابی‌داود» آمده و احادیث صحیحه متعدّدی به آن تصریح دارند - دوازدهمین جانشین اوست، آخرین نفر از جانشینانی است که رسول گرامی اسلام(ص) امّت خویش را به آمدن یکایک آنان بشارت بخشیده است و این بشارات همگی در احادیث گوناگونی که با سندهای فراوان در مسند احمد بن حنبل و صحیح‌البخاری و صحیح مسلم و غیر آنها نقل شده است، مورد اعتراف همگان است.
هر کس بخواهد به میزان قوّت و اعتبار آنچه که مدرک و مستند مسلمانان در «عقیده به مهدویّت» قرار گرفته، آگاهی یابد و کثرت روایات این باب، و فراوانی مؤلّفین و جمع آورندگان آنها را دریابد و شهرت این روایات در بین اندیشمندان و دانشمندان اسلامی را غیرقابل‌انکار ببیند، باید به کتاب‌های «جوامع»، «سنن»، «مسانید» و کتاب‌های «تفسیر»، «تاریخ»، «رجال»، «فرهنگ‌نامه‌ها»، «لغت‌نامه‌ها» و غیر آن مراجعه نماید، تا بفهمد که برشمردن همه این احادیث و کتاب‌های مربوطه کاری بسیار دشوار است.
ما در این مختصر، تنها درباره یکی از این کتاب‌ها که پیرامون این موضوع نگاشته شده، سخن می‌گوییم و به‌عنوان نمونه‌ای از این‌گونه تألیفات و به عنوان دلیلی بر بسیاری چشمگیر این مطالب در کتاب‌های دیگر، به بررسی آنچه در این کتاب آمده است، می‌پردازیم. این کتاب البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان (ع)[1] نام دارد.
امّا کتاب و مؤلّف آن، هر دو بی‌نیاز از تعریف هستند؛ زیرا خود کتاب از کتاب‌های مشهور و معروف است که نسخه خطّی آن در چندین کتابخانه بزرگ موجود است و اخیراً چاپ جدیدی از این کتاب با استفاده از تصویربرداری از نسخه خطّی موجود در کتابخانه مسجدالحرام در مکّه مکرّمه عرضه شده است و ما خود نیز، نسخه خطّی دیگری از آن را که در کتابخانه مسجد اعظم قم - از یادگارهای مرحوم مغفور آیت‌الله العظمی بروجردی - حفظ و نگهداری می‌شود، مشاهده کرده‌ایم.
مؤلّف این کتاب، عالم بزرگ و محدث مشهور «علی بن حسام‌الدین بن عبدالملک المتقی الشاذلی المدینیّ الهندی» متوفی به سال ۹۷۷ هجری قمری است. وی نویسنده‌ای معروف است و شرح حالش در کتاب‌هایی که پیرامون زندگی نامه‌های علما و بزرگان اهل‌سنّت نگاشته شده است، موجود است. چنان‌که در مقدمه و نسخه چاپ‌شده همین کتاب نیز شرح زندگانی و آثار و مقامات او درج گردیده است.
برخی از آنچه در این کتاب آمده و برآنیم تا آگاهی مختصری نسبت به آن پیدا کنیم، عبارتند از: اسامی آن دسته از مشایخ و راویان و صاحبان کتاب‌های «جوامع»، «سنن» و «مسانید» که احادیث مربوط به «عقیده به مهدویّت» را در کتاب‌های خویش روایت کرده‌اند، و مؤلّف این کتاب نیز روایات وارده را از ایشان نقل کرده است و نیز اسامی گروهی از علمای مشهور و تابعینی[2] که پس از عهد پیامبر(ص) این احادیث و اخبار را روایت کرده‌اند و نیز اسامی گروهی از صحابه که خود، بدون‌واسطه از رسول‌الله(ص) نقل حدیث کرده‌اند.
 

 

 
۱- طبرانی، ۲- ابونعیم اصفهانی، ۳- خطیب بغدادی، ۴- ابن ابی‌شیبه کوفی،    ۵- نعیم بن حمّاد مروزی - یکی از اساتید امام بخاری صاحب صحیح‌البخاری -، ۶- حاکم نیشابوری، ۷- احمد بن حنبل، ۸- مارودی، ۹- بزّاز، ۱۰- ترمذی، ۱۱- دارقطنی، ۱۲- ابن‌ماجه قزوینی، ۱۳- ابویعلی موصلی، ۱۴- ابن‌عساکر، ۱۵- مسلم نیشابوری، ۱۶- ثعلبی، ۱۷- ابوداود سجستانی، ۱۸- ابن جوزی، ۱۹- ابن ابی‌اسامه، ۲۰- تمام بجلی، ۲۱- رویانی، ۲۲- ابن‌منده، ۲۳- حسن بن سفیان شیبانی، ۲۴- عثمان بن سعید دانی، ۲۵- ابوالحسن حوبی، ۲۶- ابن‌کثیر، ۲۷- ابن‌سعد، ۲۸- واقدی، ۲۹- ابوبکر بن مقری، ۳۰- ابن‌مناوی، ۳۱- ابوغنم کوفی، ۳۲- ابن‌مردویه اصفهانی، ۳۳- ابن‌خزیمه، ۳۴- ابوعوانه، ۳۵- ابوبکر اسکافی، ۳۶- دیلمی، ۳۷- قرطبی، ۳۸- ابن‌لهیعه، ۳۹- ابوبکر احمد بیهقی، ۴۰- ابوالحسن آبری، ۴۱- ابن‌حبّان بستی، ۴۲- ابوبکر احمد بن محمّد بن عبدالله بن صدقه.
 

 

 
۱- عاصم بن عمرو بجلی، ۲- سعید مسیّب، ۳- ابوجعفر محمّد بن علی الباقر (ع) ۴- اسحاق بن یحیی، ۵- شهر بن حوشب، ۶- زهری، ۷- مطر الورّاق، ۸- طاووس، ۹- صباح، ۱۰- عمرو بن علی، ۱۱- مکحول، ۱۲- کعب بن علقمه، ۱۳- قتاده، ۱۴- عبدالله بن حارث، ۱۵- محمّد بن حبیر، ۱۶- ارطاة بن منذر، ۱۷- حَکم بن عیینه، ۱۸- ابوقبیل، ۱۹- ابن ابی‌طلحه، ۲۰- کثیر بن مرّه، ۲۱- ابن‌سیرین، ۲۲- مجاهد، ۲۳- خالد بن سعد، ۲۴- ابومریم، ۲۵- شریک، ۲۶- ابوارطاة، ۲۷- ضمرة بن حبیب، ۲۸- حکم بن نافع، ۲۹- خالد بن معدان، ۳۰- محمّد بن حنفیه، ۳۱- سدی، ۳۲- سلیمان بن عیسی، ۳۳- بقیة بن ولید، ۳۴- ولید بن مسلم، ۳۵- قیس بن جابر، ۳۶- عمرو بن شعیب، ۳۷- ابن‌شوذب، ۳۸- دینار بن دینار، ۳۹- معمّر، ۴۰- فضل بن دکین، ۴۱- سالم بن ابی‌جعد، ۴۲- محمّد بن صامت، ۴۳- حکیم بن سعد، ۴۴- ابراهیم بن میسره، ۴۵- ابوامیّه.
 

 

 
۱- علی بن ابی‌طالب (ع)، ۲- عمار بن یاسر، ۳- حذیفه یمانی، ۴- ابوسعید خدری، ۵- طلحة بن عبیدالله، ۶- ابن‌عمر، ۷- عبدالله بن مسعود، ۸- جابر بن عبدالله، ۹- عبدالرحمن بن عوف، ۱۰- عمر بن خطّاب، ۱۱- ابن‌عباس، ۱۲- ابوهریره، ۱۳- انس بن مالک، ۱۴- ابوامامه، ۱۵- هلالی، ۱۶- ابوطفیل، ۱۷ - حسن بن علی بن ابی‌طالب (ع) ۱۸- حسین بن علی بن ابی‌طالب (ع)، ۱۹- ثوبان، ۲۰- ابی بن کعب، ۲۱- جابر بن سمره، ۲۲- جابر صدفی، ۲۳- عبدالله بن عمرو بن عاص، ۲۴- عمرو بن عاص، ۲۵- امّ‌سلمه، ۲۶- عایشه، ۲۷- اسماء بنت عمیس، ۲۸- امّ حبیبه.
در اینجا بعد از ذکر اسامی، به‌خاطر افزایش آگاهی خواننده و خالی نبودن این نوشتار از متون این احادیث و نیز به منظور کسب ثواب و اجری که در احادیثی مانند:
«مَنْ حَفِظَ مِنْ أُمَّتِی أَرْبَعِینَ حَدِیثاً حَشَرَهُ اللهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَقِیهاً»؛[3]
«هرکس از امّت من، چهل حدیث را حفظ نماید، خداوند روز قیامت، او را به عنوان فقیه محشور می‌فرماید».
وعده داده شده است،[4] درصدد برآمدیم که چهل حدیث از احادیث نقل شده در این کتاب را - که افزون از دویست حدیث می‌باشد - در این نوشتار ذکر نماییم. و ما توفیقی الّا بالله.
 

1- کمترین چیزی که کتاب‌هایی درباره «باورداشتِ مهدویّت» اثبات می‌کنند، چیست؟
2- هر کس بخواهد به میزان قوّت و اعتبار آنچه که مدرک و مستند مسلمانان در «عقیده به مهدویّت» قرار گرفته، آگاهی یابد، چه کاری باید انجام دهد؟
3- یکی از دلایل قطعی بر پایان‌یافتن سلسله پیامبران الهی به وجود شریف پیامبر گرامی اسلام «حضرت محمّد (ص)» را بیان کنید.

 

پی‌نوشت‌ها

1. این کتاب که متأسفانه تاکنون به فارسی ترجمه نشده است، دارای ابواب مختلف است که در هر باب مجموعه‌ای از مشهورترین و معتبرترین روایات اهل‌سنّت، درباره حضرت مهدی (ع) و خصوصیات آن حضرت و نشانه‌های ظهور ایشان جمع‌آوری شده است.
2. تابعین به کسانی گفته می‌شود که زمان پیامبر (ص) را درک نکرده‌اند؛ لکن با اصحاب و یاران نزدیک پیامبر (ص) که پس از پیامبر (ص) می‌زیسته‌اند، همنشینی و مصاحبت داشته و از آنان نقل روایت نموده‌اند.
3. از فرمایشات رسول‌الله (ص). صدوق، الخصال، ص۵۴۱؛ همو، ثواب‌الاعمال، ص۱۳۴؛ مفید، الاختصاص، ص۶۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۱۵۳.
4. از شافعی نقل شده است که درباره این‌گونه احادیث گفت: مراد از این چهل حدیث، احادیثی است که درباره فضایل و مناقب علی بن ابی‌طالب(ع) وارد شده است. در همین زمینه، داستان عجیبی از احمد بن حنبل نیز نقل شده است که طالبین آن می‌توانند به کتاب اربعین از شیخ ابوالفتح محمّد بن احمد بن ابی‌الفوارس متوفّی سال ۴۱۲ هجری قمری مراجعه نمایند.