آداب روحی و روانی پرداخت زکات

 
برای کمک به فقرا، آداب فراوانی ذکر شده است که مراعات آنها ارزش کار را بالا می‌برد، از جمله: 

 

پرداخت زکات باید برخاسته از رضایت قلبی و طیب خاطر باشد. رسول خدا(ص) فرمود: «مَن اَعطَی زَکاة مَالِهِ طَیِّبَةً بِهَا نَفسَهُ اَعطاهُ الله بِکُلِّ حَبَّةٍ مِنهَا قَصراً فِی الجَنَّةِ مِن ذَهبٍ...»[1] هر کس زکات مال خود را عاشقانه بدهد در برابر هر دانه‌ی گندم و جوی که می‌پردازد، قصری در بهشت دریافت می‌کند.
حضرت علی(ع) فرمود: اگر پرداخت زکات با رضایت قلبی همراه نباشد، فرد گرفتار پشیمانی و از دست دادن پاداش عمل خواهد شد.[2]
نکته‌ی دیگر این که زکات‌دهنده توجّه داشته باشد که هر چه دارد از خداوند است و پرداخت زکات، او را به خودپسندی و غرور که سبب نابودی عمل است نکشاند. قرآن درباره‌ی آبادکنندگان مساجد که اهل نماز و زکاتند، می‌فرماید: «فَعَسَی اُولئکَ اَن یَکُونُوا مِنَ المُهتَدِینَ»[3] امید است که از هدایت شدگان باشند.
آری، گاهی عبادات انسان، به خاطر غرور و عجب نابود می‌شود و انسان را به کمال مطلوب نمی‌رساند.
 

 

گر چه در ظاهر، زکات به شخص فقیر پرداخت می‌شود، ولی در حقیقت این خداوند است که زکات را دریافت می‌کند. «یَقبَلُ التَّوبَة عَن عِبادِهِ وَ یَأخُذُ الصَّدَقات»[4] پیامبر و امام و فقیر، نماینده و دست خدا هستند و لذا باید کمال احترام به آنان گذاشته شود.
امام صادق(ع) از یکی از یاران خود پرسید: زکات مال خود را چه می‌کنی؟ گفت: فقرا نزد من می‌آیند و به آنها پرداخت می‌کنم. امام فرمود: این کار تو سبب ذلّت فقرا است و هر کس دوست خدا را ذلیل کند، گویا در کمین جنگ با او نشسته است.[5] آری به جای آنکه فقرا برای دریافت زکات به در خانه‌ی تو آیند، تو باید زکات را به منزل آنان ببری.
در حدیث دیگر می‌خوانیم: اگر گیرنده‌ی زکات از این که بفهمد آنچه به او می‌دهید زکات است، رنج می‌برد، زکات را به او بدهید ولی نگویید که این زکات است و مؤمن فقیر را ذلیل نکنید.[6]
در حدیث دیگر می‌خوانیم: اگر شخصی احساس کند که بهتر است به جای پرداخت پول به فقرا، برای آنان لباس و جنس دیگری خریداری کند، می‌تواند به جای پرداخت نقدی، لباس و جنس برای فقرا خریداری کند. «...اِشتَرَی لَهُم ثِیاباً وَ طَعاماً وَ اَدَّی اِنَّ ذَلکَ خَیرٌ لَهُم لَا بَأسَ»[7]
اسلام برای حفظ آبروی فقیر می‌فرماید: «لَا یعطَی اَحَدٌ اَقَلّ مِن خَمسَةِ دَراهِمٍ»[8] کمتر از پنج درهم به او ندهید.
امام خمینی(قدس سره) می‌فرماید: اگر شخصی از گرفتن زکات شرمنده می‌شود، مستحب است هنگام پرداخت در قلب نیّت زکات کنید، ولی در عمل آن را به عنوان هدیه پرداخت نمایید.[9]
نه تنها هنگام پرداخت زکات باید آبروی مردم را مراعات کرد، بلکه بعد از آن نیز نباید با منّت گذاشتن، گیرنده‌ی زکات تحقیر شود، چنانکه قرآن می‌فرماید: «لَاتَبطُلُوا صَدَقاتَکُم بِالمَنِّ وَ الاَذَی»[10] منّت و آزار، سبب بطلان پاداش می‌شود.
اگر بدانیم که فقیر مأمور الهی است تا مال ما را پاک کند و آن را برای قیامت حمل کند، با او برخورد کریمانه‌ای خواهیم داشت.
در اسلام احترام به فقرا به قدری مهم است که در تاریخ می‌خوانیم: جنس کمی را نزد پیامبر(ص) آوردند. حضرت آن مقدار کم را به بعضی از فقرا داد، ولی نگران شد که مبادا در دل دیگر فقرا کدورتی ایجاد شود. نزد سایر فقرا آمد و رسماً عذرخواهی کرد که چون مال کم بود به همه نرسید و فرمود: به کسانی دادم که حساسیّت آنان بیشتر بود.[11]
 

 

 
رسول خدا(ص) به علی(ع) فرمود: از اخلاق مؤمنین، سرعت در پرداخت زکات است.[12]
سرعت در پرداخت زکات برکاتی دارد از جمله:
الف: نشانه‌ی عشق و علاقه نسبت به انجام تکالیف الهی است.
ب: فقیر در اثر تأخیر پرداخت، آبروی خود را با سؤال و درخواست نمی‌ریزد.
ج: راه را به روی وسوسه‌های شیطان و افراد بخیل یا پیش‌آمد حوادثی که ممکن است مانع پرداخت شوند، می‌بندد.
د: فقرا از اضطراب و دغدغه و دلهره، زودتر نجات می‌یابند.
امام صادق(ع) به مناسبت آیه‌ی «وَ آتُوا حَقَّهُ یَومَ حِصادِهِ»[13] فرمود: قبل از آن که محصول خود را به خانه ببرید، زکات آن را بدهید که به سخاوت نزدیک‌تر است.[14]
 

 

 
نکته‌ی دیگر در آداب پرداخت زکات آن است که علاوه بر کمک‌های مخفیانه‌ای که نشانه‌ی اخلاص و حفظ آبروی گیرندگان است، باید گاهی از اوقات پرداخت‌ها آشکار باشد تا هم دیگران تشویق شده و کمک کردن به دیگران جزء فرهنگ جامعه شود و هم انسان به بخل و بی‌تفاوتی متهم نشود. امام صادق(ع) فرمود: «کُلُّهَا فَرَضَ الله عَلَیکَ فَاعلانه اَفضَلُ مِن اَسرَارِهِ»[15] هر چه را خداوند واجب نموده است، علنی انجام دهید.
 

 

 
حضرت علی(ع) فرمود: «اِذَا نَاوَلتُم السَّائل فَلیُرَدَّ الَّذِی نَاوَاهُ یَدَهُ اِلَی فِیهِ فیُقَبّلَهَا فَاِنَّ اللهَ تَعالَی یَأخُذُ قَبلَ أن تَقَعَ فِی یَدِه»[16] هرگاه با دست خود به فقیری کمک کردید، همان دست را ببوسید چون در حقیقت خداوند کمک شما را دریافت کرده است.
 

 

 
در روایات می‌خوانیم که دعای فقیر در حق کسی که به او کمک می‌کند مستجاب می‌شود، لذا از فقیر تقاضا کنید تا در حق شما دعا کند.[17]
 

 

 
هنگامی که یاران رسول خدا(ص) اموالشان به مقدار نصاب می‌رسید، زکاتشان را به مسجد می‌آوردند و حضرت در همان مکان زکات جمع شده را میان فقرا تقسیم می‌نمودند.[18]
 

 

 
رسول خدا(ص) فرمودند: هر کس زکات مال خود را به مستحق بدهد و نماز را با شرایط و حدود معین شده انجام دهد و بعد از نماز و زکات گناهی که سبب بطلان عملش شود انجام ندهد، در روز قیامت همه به او غبطه می‌خورند.[19]
 

 

 
خداوند پاک و طیّب است و جز مال پاک را نمی‌پذیرد.[20]
گروهی قبل از اسلام آوردن درآمدهای ناحقی داشتند، هنگامی که اسلام آوردند خواستند آن اموال نامشروع را صدقه بدهند که پیامبر اجازه نفرمود.[21]
امام حسین(ع) فرمود: صدقه‌ی دل‌پسند صدقه‌ای است که انسان با عرق پیشانی و غبار صورت آن را به دست آورد و به فقرا بپردازد.[22]
 

 

 
قرآن می‌فرماید: «لَن تَنَالُوا البِرَّ حَتَّی تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»[23] به نیکی نمی‌رسید مگر آن که از آنچه دوست دارید، در راه خدا انفاق کنید.
قرآن از مشرکانی که در تقسیم مال خود بخش‌های ناپسند را سهم خداوند قرار می‌دادند، انتقاد می‌فرماید. «یَجعَلُونَ لِلهِ مَا یَکرَهُونَ»[24]
آری این عمل یک نوع بی‌ادبی نسبت به مقام پروردگار است.[25]
قرآن می‌فرماید: «اِنفقُوا مِن طَیِّبَاتِ مَا کَسَبتُم وَ مِمَّا اَخرَجنَا لَکُم مِنَ الأرضِ وَ لاتَیَمَّمُوا الخَبِیثَ مِنهُ»[26] از اجناس دل‌پسندی که به دست آورده‌اید و یا ما برای شما از زمین بیرون آورده‌ایم، به دیگران انفاق کنید و هرگز به فکر انفاق از مال نامرغوب نباشید.
بر اساس روایات، در زمان رسول خدا(ص) گروهی بدترین نوع خرما[27] را به فقرا می‌دادند و قرآن با جمله‌ی «وَ لَا تَیَمَّمُوا الخَبیثَ مِنهُ» آنان را از این عمل بازداشت.[28]
 

 

 
امام صادق(ع) فرمود: محصولات کشاورزی خود را شبانه برداشت نکنید، سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «و آتوا حقه یوم حصاده»[29] یعنی حق محرومان را در روز برداشت بدهید و فرمود: اگر شما محصول خود را شبانه برداشت کنید، فقرا اطلاع پیدا نمی‌کنند و گرسنه می‌مانند و شما از برکات پرداخت زکات محروم می‌مانید.[30] 

 
1- آداب روحی و روانی پرداخت زکات را بیان کنید.
2-  برکات سرعت در پرداخت زکات را نام ببرید.
3- چرا باید گاهی از اوقات پرداخت‌ زکات آشکار باشد؟

 

پی‌نوشت‌ها

[1]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۳۲.
[2]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۳۴.
[3]. سوره‌ی توبه، آیه‌ی ۱۸.
[4]. سوره‌ی توبه، آیه‌ی ۱۰۴.
[5]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۳۵۱.
[6]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۳۵۱.
[7]. وسائل، ج ۶، ص ۱۱۵.
[8]. بحار، ج ۹۶، ص ۷۹.
[9]. تحریر الوسیله، ج ۱، ص ۳۹۱.
[10]. سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۲۶۴.
[11]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۳۱۲.
[12]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۴۹.
[13]. سوره‌ی انعام، آیه‌ی ۱۴۱.
[14]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۱۹۵.
[15]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۲۴۰.
[16]. محجّة البیضاء، ج ۱۲، ص ۹۳.
[17]. زکات در اندیشه‌ها، ص ۲۲.
[18]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۸۶.
[19]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۳۳.
[20]. محجّة البیضاء، ج ۳، ص ۸۹.
[21]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۱۸۴.
[22]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۱۸۶.
[23]. سوره‌ی آل عمران، آیه‌ی ۹۲.
[24]. سوره‌ی نحل، آیه‌ی ۶۲.
[25]. محجّة البیضاء، ج ۲، ص ۸۹.
[26]. سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۲۶۷.
[27]. خرمایی بود که هسته‌ی آن بزرگ ولی گوشت آن کم بود.
[28]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۱۸۴.
[29]. سوره‌ی انعام، آیه‌ی ۱۴۱.
[30]. جامع الأحادیث، ج۹، ص ۱۹۶.