رابطه مغفرت و محبت و مودت اهل بیت(ع)

در درس قبل به جایگاه مودت و محبت اهل بیت علیهم السلام نسبت به دیگر اعمال عبادی پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که هرکسی که محبت اهل بیت علیهم السلام در دلش رسوخ کند، به بالاترین درجات اخروی که همنشینی با رسول خدا و اهل بیت ایشان هست خواهد رسید. در این درس به رابطه مودت و محبت و مغفرت و شفاعت خداوند خواهیم پرداخت و در صدد پاسخ به این سوال هستیم که مغفرت خداوند شامل چه افرادی می شود؟
یکی از اسماء و صفات خداوند متعال غفور است که به معنای بسیار آمرزنده[1] استعمال می شود. در قرآن و احاديث، با توجّه به معناى لغوى مادّه غفر که به معنای پوشاندن است، مى ‏توان گفت:  غفور به معناى پوشاننده گناهان بندگان و در گذرنده از خطاها و گناهان ايشان است. از این جهت خداوند در قرآن به بندگان خطاکار خود وعده مغفرت داده، چنانچه در قرآن کریم به آن اشاره شده است: « وَ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِيماً »، كسى كه به خود يا ديگرى ستم كند و بعد حقيقتا پشيمان شود و از خداوند طلب آمرزش كند و در مقام جبران برآيد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت[2]. در آیه شریفه خداوند به بندگان خود که دچار لغزش شده اند می فرماید اگر از کرده خود پشیمان شده باشند و توبه واقعی کنند خداوند از آنها می پذیرد، و در آیات دیگر  به چنین بندگانی می فرماید: « قُلْ یَا عِبَادِىَ الَّذِینَ أَسْرَفُواْ عَلَى‏ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُواْ مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ‏ »، اى بندگان من که بر نفس خویش اسراف (و ستم) کرده‏ اید، از رحمت خداوند مأیوس نشوید، همانا خداوند همه‏ گناهان را مى ‏بخشد، زیرا که او بسیار آمرزنده و مهربان است[3]. این آیه نشان گر لطف و محبت بی پایان خداوند نسبت به تمام بندگان خود است و همه آنان را در بر می گیرد و گسترده ترین آیه از آیات قرآن است که شمول آن همه گناهان را در بر می گیرد، به همین جهت امید بخش ترین آیه قرآن نامیده شده است.
ولی با توجه به آیات قرآن، کسانی هستند که از این مغفرت خداوند بدور خواهند بود و این نعمت و ویژگی نصیب آنان نخواهد شد، از جمله آنها می توان به این افراد اشاره کرد: 1- مشرکین « إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ »،  قطعا خداوند گناه شرک را نخواهد بخشید[4]. 2- کافرین و فاسقین « اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ »، چه براى آنها استغفار كنى و چه نكنى، حتى اگر هفتاد بار براى آنها از خداوند طلب آمرزش نمايى هرگز خدا آنها را نمى ‏بخشد[5]. 3- منافقین « ... مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ ... سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلى‏ عَذابٍ عَظِيمٍ »، از (ميان) اعراب باديه ‏نشين جمعى منافقند؛ ... به زودى آنها را دو بار مجازات مى‏ كنيم (: مجازاتى با رسوايى در دنيا، و مجازاتى به هنگام مرگ.) [6].
 

 

 
با توجه به آنچه که در روایات آماده است، ملاک کفر و نفاق و فسق، حب و بغض نسبت به امیر المومنین علیه السلام است. اگر کسی نسبت به امیر المومنین و اهل بیت رسول خدا علیهم السلام محبت داشته باشد مومن است و اگر بغض داشته باشد کافر و یا منافق و فاسق است.
 از احادیث صحیح السندی که در کتب معتبر اهل سنت وجود دارد، از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است که ایشان فرموده اند: رسول خدا صلی الله علیه (و آله) به من فرمودند: « لا يحبّك إلّا مؤمن، و لا يبغضك إلّا منافق »، ای علی جز مومن تو را دوست ندارد و جز منافق کسی نسبت به تو بغض و دشمنی ندارد[7]. در حدیثی دیگر از منابع حدیثی اهل سنت از  رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است: « حبّ‌ علي إيمان و بغضه كفر [8]»، محبت به علی علیه السلام ایمان و بغض و دشمنی نسبت به او کفر است. و حب و بغض نسبت به امیر المومنین علیه السلام  همان حب و بغض خداوند متعال است، چنانچه رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: « من أحبَّ‌ عليّاً، فقد أحبَّني، ومن أحبَّني، فقد أحبَّ‌ اللَّهَ‌، ومن أبغض عليّاً، قد أبغضني، ومن أبغضني فقد أبغض اللَّه [9]»، کسی که علی را دوست داشته باشد من را دوست داشته است و کسی که من را دوست داشته باشد خدا را دوست داشته است و کسی که نسبت به علی بغض و دشمنی داشته باشد نسبت به من هم بغض و دشمنی خواهد داشت و کسی که نسبت به من بغض و دشمنی دارد با خدا دشمنی خواهد داشت.
شیخ ابوالقاسم البلخی از علمای اهل سنت نقل می کند: « قَدْ رَوَى كَثِيرٌ مِنْ أَصْحَابِ الْحَدِيثِ عَنْ جَمَاعَةٍ مِنَ الصَّحَابَةِ قَالُوا مَا كُنَّا نَعْرِفُ الْمُنَافِقِينَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص إِلَّا بِبُغْضِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ [10]»، کثیری از اصحاب حدیث از جمعی از صحابه نقل می کنند: ما در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله به واسطه بغض علی بن ابی طالب علیه السلام منافق را می شناختیم.
پس با توجه به احادیث و روایاتی که در منابع اهل سنت آمده است معیار کفر و نفاق، حب و بغض نسبت به امیر المؤمنین علیه السلام است. در کتب تفسیری اهل سنت از رسول خدا نقل شده است: « الا و من مات على بغض آل محمّد جاء يوم القيامة مكتوب بين عينيه آيس من رحمة اللّه، ألا و من مات على بغض آل محمّد مات كافرا، ألا و من مات على بغض آل محمّد لم يشم رائحة الجنّة [11]»، آگاه باش هرکسی که بر بغض آل محمد بمیرد، روز قیامت بر پیشانی او نوشته از رحمت خدا محروم و ناامید است، و کافر از دنیا رفته است و بوی بهشت را استشمام نخواهد کرد. ابن عباس از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند: « لما عرج بي الى السماء رأيت على باب الجنة مكتوبا: لا إله إلاّ اللّه، محمّد رسول اللّه، علي حبيب اللّه، الحسن و الحسين صفوة اللّه، فاطمة أمة اللّه، على مبغضهم لعنة اللّه [12]»، زمانی که در آسمان سیر می کردم، دیدم ( اشاره به معراج دارد ) بر باب بهشت نوشته شده است، خدایی جز الله نیست و محمد رسول خداست و حسن و حسین برگزیده های خداوند هستند و فاطمه کنیز خداست و بر مبغضین و دشمنان آنان لعن خدا باد.
پس با توجه به آن چه که از کتب اهل سنت نقل شد به این نتیجه می رسیم که کسی که بغض اهل بیت علیهم السلام را داشته باشد کافر است، بنا بر این شامل رحمت و مغفرت خداوند نخواهد شد.
با بررسی منابع شیعی نیز به این نتیجه خواهیم رسید، کسی که جزء محبین اهل بیت علیهم السلام است، مورد مغفرت و رحمت خداوند قرار می گیرد و کسی که نسبت به آنان دشمنی و کینه داشته باشد کافر است و مغفرت و رحمت خداوند شامل حال او نمی شود.
امام باقر علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می کند: « جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُؤْمِنٌ قَالَ إِنَّ أَعْدَاءَنَا تَلْحَقُ بِالْيَهُودِ وَ النَّصَارَى إِنَّكُمْ لَا تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى تُحِبُّونِي وَ كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِبُّنِي وَ يُبْغِضُ هَذَا يَعْنِي عَلِيّاً[13]»، مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه وآله رسید و عرض کرد: یا رسول الله! کسی که بگوید لا اله الا الله مومن است، حضرت فرمودند: قطعا دشمنان ما به یهود و نصاری ملحق خواهند شد و وارد بهشت نمی شوند تا این که مرا دوست داشته باشند و دروغ گفته است کسی که اعتقاد دارد مرا دوست دارد ولی نسبت علی علیه السلام بغض دارد.
امام حسین علیه السلام می فرمایند: « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْزَمُوا مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنَّهُ مَنْ لَقِيَ اللَّهَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ هُوَ يَوَدُّنَا دَخَلَ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِنَا وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَنْفَعُ عَبْداً عَمَلُهُ إِلَّا بِمَعْرِفَةِ حَقِّنَا [14] رسول خدا فرمودند ملتزم بر مودت ما اهل بیت علیهم السلام باشید، پس قطعا کسی که روز قیامت خدا را ملاقات کند در حالی که از محبین و دوستداران ما باشد، به واسطه محبت ما وارد بهشت می شود و قسم به کسی که جانم به دست اوست، عمل هیچ کس نافع نیست مگر این که عارف به حق ما باشد.
 

 

 
1. با توجه به منابع حدیثی شیعه، راه رسیدن به مغفرت الهی چیست؟
2. با توجه به منابع اهل سنت، کافر و منافق و فاسق به چه کسانی اطلاق می شود؟

 

پی‌نوشت‌ها

[1]  قاموس القرآن ج5 ص108
[2]  سوره نساء آیه 110/ ترجمه مکارم
[3]  سوره زمر آیه 53/ ترجمه مکارم
[4]  سوره نساء آیه 48/ ترجمه مکارم
[5]  سوره توبه آیه 80/ ترجمه مکارم
[6]  سوره توبه آیه 101/ ترجمه مکارم
[7]  خصائص امیر المومنین علی ابن ابی طالب ص 176 _ تالیف احمد بن علی نسائی از محدثین معروف اهل سنت و صاحب یکی از صحاح سته اهل سنت. لازم بذکر است این حدیث را احمد بن حنبل در مسند خود و کتاب فضائل خود ذکر کرده است.
[8]  ینابیع المودة ج1 ص 173 _ تالیف سلیمان بن ابراهیم قندوزی از علمای اهل سنت
[9]  تعلیقه مسند حنبل ج44 ص 118
[10]  بحار الانوار ج39 ص295
[11]  الکشف و البیان معروف به تفسیر ثعلبی ج8 ص314 / ینابع المودة ج3 ص 140
[12]  المناقب خوارزمی ص 302
[13]  بحار الانوار ج39 ص294
[14]  بحار الانوار ج65 ص 101