روی‌دادهای سال هفتم و هشتم هجرت| پیامبر(ص) پس از فتح خیبر با یهودیان چگونه رفتار کرد؟

 

در این سال نیز وقایع مهمّی رخ داده است که برجسته‌ترین آنها عبارتند از:
۱- اعلام جهانی بودن اسلام و نامه‌های پیامبر(ص) به سران کشورها و دعوت آنها به اسلام.
۲- فتح پایگاه یهود عنود یعنی «دژ محکم خبیر» و تصرّف آن به دست مسلمانان.
۳- ورود مهاجران حبشه (پس از ۱۵ سال سکونت در حبشه) به خیبر.
۴- مسموم شدن پیامبر(ص) به دست یک زن یهودی.
۵- ماجرای فدک، سرزمین وسیع و حاصلخیز.
۶- ورود پیامبر(ص) و مسلمانان به مکه و انجام عمره‌ی قضاء. 

 

بسیار جالب است که پیامبر(ص) از این سال به بعد، نامه‌های بسیار برای سران کشورها و قبائل و شهرها فرستاد و آنها را به اسلام دعوت کرد، که از این نامه‌ها ۱۸۵ نامه که پیامبر(ص) به عناوین مختلف نگاشته به دست آمده است.
نویسندگان این نامه‌ها بالغ بر ۲۳ نفر بودند، بعضی ۲۶ و نیز تا ۴۲نفر، نوشته‌اند که یکی از آنها حضرت علی(ع) بود، افرادی که برای آنها نامه نوشته شد بسیارند از جمله:
۱- نجاشی اوّل ۲- نجاشی دوّم (دو پادشاه حبشه) ۳- خسرو پرویز امپراطور ایران ۴- منذرین ساوی زمامدار بحرین ۵- عبدالقیس یکی از رؤسای بحرین ۶- اهل هجر ۷- هِرَقل امپراطور روم ۸- پاپ اعظم کشور روم «ضغاطر» ۹- فروة‌بن عمرو جذامی فرماندار معان ۱۰- اکیدبن عبدالملک پادشاه دومة الجندل ۱۱- یحنة‌بن رؤبه زمامدار ایله ۱۲- مقوقس پادشاه مصر ۱۳- حارث زمامدار اردن ۱۴- جَبلَة‌بن اَیْهَم زمامدار دمشق ۱۵- اَکْثَم صَیفی، حکیم معروف عرب ۱۶- هودة‌بن علی زمامدار یمامه ۱۷- ثمامة‌بن اثال زمامدار دیگر یمامه ۱۸- مسیلمه کذّاب ۱۹- زمامداران عمّان ۲۰- وائل‌بن حَجَر زمامدار حضرموت ۲۱- زمامداران نجران ۲۲- زمامداران حِمْیَر ۲۳- ملوک هَمْدان از قبائل یمن ۲۴- قبیله‌ی بنی نهد ۲۵- زمامداران یبعث از نواحی کشور یمن ۲۶- یهود خبیر ۲۷- هلال بحرینی حاکم بحرین، نماینده‌ی منذربن ساوی ۲۸- اسیحب مرزبان بحرین ۲۹- زرتشتیان و مجوسان و رؤسای هجر حاکم نشین بحرین ۳۰- زرعة‌بن سیف از رؤسای یمن ۳۱- ذوالکلاع ۳۲- پادشاه سماوه و...[1] 

 

«خیبر» سرزمین حاصلخیز در ۳۲ فرسخی شمال مدینه، دارای هفت قلعه و بالغ بر بیست هزار سکنه یهود بود. یهودیان خیبر در رابطه با اسلام، همانند کشور اسرائیل امروز در رابطه با کشورهای اسلامی به‌شمار می‌آمد، یعنی پایگاه دشمن در نقطه‌ی حسّاس بر ضدّ اسلام بود. یهودیان فرصت‌طلب، آنجا را کانون مبارزه با اسلام قرار داده بودند و تا می‌توانستند مشرکان را بر ضد اسلام می‌شوراندند و کمک می‌کردند.
پیامبر(ص) تصمیم گرفت این آخرین کانون ضدّ اسلامی دشمن را نیز نابود کند. پیامبر(ص) با هزار و ششصد نفر که دویست نفرشان سواره‌نظام بودند با روش غافلگیرانه‌ی خاصّی خود را به سرزمین خیبر رساندند، یهودیان که جنگجویانشان حدود دوهزار نفر بودند به قلعه‌های خود پناه برده و قلعه‌ها را به روی خود بستند.
مسلمانان قلعه‌ها را یکی پس از دیگری گشودند و تحت تسخیر خود درآوردند، سپس برای قلعه‌های «وطیح» و «سلالم» بين مسلمانان و یهود درگیری شد که ده روز طول کشید. سرانجام على(ع) پرچم را به دست گرفت، همراه سربازان و افسران شجاع اسلام به یهودیان حمله کردند، «مَرْحَب» یکی از دلاوران یهود به دست على(ع) كشته شد، على(ع) درِ بزرگ خیبر را با دست خود کند و آن را سپر خود قرار داد. سرانجام همه‌ی قلعه‌ها به فرماندهی علی(ع) به دست مسلمانان افتاد.
یهود خيبر پس از کشته شدن مرحب و سه قهرمان بزرگ دیگر تسلیم شدند و پیامبر(ص) طبق شرائط جزيه و... با آنها رفتار کرد و به این ترتیب این پایگاه مهم دشمن در تحت حکومت اسلامی در‌آمد[2].
جالب اینکه همزمان با فتح خیبر، جعفربن ابیطالب همراه مهاجران حبشه که حدود پانزده سال در حبشه سکونت کرده بودند از حبشه با دو کشتی وارد سواحل نزدیک مدینه شدند، وقتي مطلع شدند که پیامبر و مسلمانان در خیبر هستند به سرزمین خیبر حرکت کردند، پیامبر اکرم(ص) دوازده قدم به استقبال جعفر رفت و پیشانی او را بوسید و از شدت خوشحالی اشک ریخت، فرمود:
«وَاللهِ لا اَدْرِي بِاَيّهُما اَنا اَشَدُّ سُرُوراً، بِقُدُومِکَ یا جَعْفَرُ اَمْ بِفَتْحِ‌اللهِ عَلی اَخِیکَ خَیْبَرَ:
به خدا سوگند نمی‌دانم به کدام یک خوشحالتر باشم، به آمدن شما ای جعفر یا به خاطر پیروزی و فتحی که خداوند نصیب برادرت على(ع) در نبرد خيبر نموده است»[3]. 

در سال هشتم نیز وقایعی رخ داد که مهمترین آنها عبارت است از:
۱- جنگ موته با سپاه روم
۲- فتح مکّه
۳- جنگ حُنین
۴- غزوه‌ی طائف
۵- غزوه‌ی ذات‌السّلاس، و غزوه‌ی خبط و سریّه‌ی غالب‌بن عبدالله و اسلام‌آوردن افرادی مانند خالدبن ولید و عمروعاص و عثمان‌بن طلحه و... و نیز از وقایع اواخر این سال، وفات زینب(س) دختر پیامبر(ص) است.
در این سال، اسلام و قوای اسلام با تلخی‌ها و شیرینی‌هایی روبرو بود، تلخی‌هایی مانند شهادت جعفر طیّار - برادر على(ع) - و زیدبن حارثه و عبدالله‌بن رواحه در جنگ موته، امّا شیرینی‌های آن بسیار مهم‌تر بود، چراکه در سایه‌ی تدابیر پیامبر(ص) و فداکاری مسلمانان، مکّه که از نظر استراتژیکی، نقطه‌ی حسّاسی بود، فتح شد و زیر پرچم اسلام درآمد، در اینجا تنها به ذكر فتح مکّه می‌پردازیم. 

فتح مکّه در همین سال که شیرین‌ترین و جالب‌ترین و از مهم‌ترین فتح‌های تاریخ است نصیب مسلمانان گردید، ماجرای فتح مکّه به‌طور فهرست به این ترتیب بود:
قریش برخلاف یکی از موادّ پیمان صلح حُدَیبیّه، شبانه به قبیله‌ی خزاعه که هم‌پیمان با مسلمانان شده بودند حمله کرده، عدّه‌ای را با وضع رقّت‌باری در بستر خواب کشته و عدّه‌ای را اسیر کرده بودند، این گزارش پیامبر(ص) را سخت ناراحت کرد..
پیامبر(ص) روز دهم ماه رمضان با رعایت اصل تاکتیکی غافلگیری در امور رزمی، همراه ده هزار نفر مسلمان مسلّح، به سوی مکّه حرکت کردند. پیامبر(ص) آن‌چنان با کمال مهارت، سپاه را تا «مَرّالظّهران» نزدیک مکّه آورد که تا آن هنگام قریش و مشرکان از حرکت سپاه اسلام باخبر نشده بودند، ابوسفیان که مورد احترام مردم مکّه بود و آنها بدون تصمیم او تصمیمی نمی‌گرفتند آن‌چنان مرعوب شد که پس از دیدار از اردوگاه سپاه اسلام به مکّه بازگشت و به مردم گفت:
«سپاه اسلام به طور کامل مجهّز است و به زودی شهر مکّه را محاصره خواهد کرد. بزرگ آنها محمّد(ص) قول داده که هرکس به مسجد و دور کعبه بیاید و اسلحه‌اش را به زمین گذارد در امان است».
این پیام روح مقاومت را از مردم مکّه سلب کرد. پیامبر(ص) با تقسیم نمودن سپاه خود و کنترل دروازه‌ها، شهر مکّه را محاصره کرده و طولی نکشید که به راحتی مکّه در تصرّف اسلام درآمد، فقط در گُردانی که به فرماندهی «خالدبن ولید» بود با عدّه‌ای از اهل مکّه زد و خوردی رخ داد که در این زد و خورد مشرکان با دادن ۲۸ کشته متواری شدند.
پیامبر(ص) پس از طواف کعبه و انجام مراسم شکر، سخنرانی مشروحی برای جمعیّت کرد سپس خانه‌ی کعبه را با کمک حضرت على(ع) از لوث بتها پاک نمود و هرجا که بت و بتکده بود همه را ویران و نابود کرد و اعلام عفو عمومی نمود همه‌ی مشركان جز اندکی را عفو کرد و چند روزی که پیامبر(ص) در مکّه ماند دو هزار نفر از جوانان قریش به اسلام گرویدند[4]. 

 

1- برجسته‌ترین وقایعی که در سال هفتم هجرت رخ داده است را بیان کنید.
2- پیامبر(ص) پس از فتح خیبر با یهودیان چگونه رفتار کرد؟
3- واقعه‌ای که در سال هشتم هجرت روی داد و از همه اتفاقات شیرین‌تر و مهم‌تر بود، کدام است؟

 

پی‌نوشت‌ها

[1]- شرح این نامه‌ها در کتاب مکاتیب الرسول، نوشته آیت‌الله علی احمدی، در دو جلد و کتاب محمد و زمامداران نوشته صابری همدانی آمده است.
[2]- حبیب السّیر، ج 1، ص ۲۰ - تاریخ طبری، ج ۳، ص ۹۳؛ تاریخ کامل، ج ۲۱، ص ۱۰۵.
[3]- بحار، ج ۲۱، ص ۲۳.
[4]- شرح در کامل ابن اثیر، ج ۲، ص ۲۳۹ به بعد - بحار، ج ۱، ص ۱۲۱ به بعد.