روی‌دادهای سال نهم هجرت| سال عام‌الوفود چیست؟

پیامبر (ص) از هجرت تا رحلت| ۷

 

در سال نهم هجرت نيز وقایع مهمّی رخ داد که بیشتر مربوط به پیشرفت اسلام و گرایش گروهها و دسته‌ها به اسلام بود، از مهمترین آن وقایع عبارتند از:
۱- اسلام عدی پسر حاتم، رئيس قبيله‌ی طَيّ که بعدها از سرداران شجاع و دلاور اسلام گردید، در این سال بود که علی(ع) با صد و پنجاه سواره‌نظام از طرف پیامبر(ص) مأمور ویران کردن بتخانه‌ی طایفه‌ی طَیّ و شکستن بت آن قبیله گردید و این‌کار را به خوبی انجام داد و کسانی را که ممانعت می‌کردند دستگیر کرده و به عنوان اسير به مدينه آورد.
نیز از وقایع این سال، اسلام کَعْب فرزند زُهَیر شاعر معروف عرب می‌باشد.
۲- واقعه‌ی تبوک که مقدّمه جنگ با رومیان بود، در همین سال واقع شد که نتایج بسیاری برای اسلام داشت.
۳- حدود ۳۲ قبیله نمایندگان خود را نزد پیامبر(ص) فرستادند و بر اثر پیشرفت‌های چشمگیر اسلام و اقتدار باشکوه حکومت اسلامی و عوامل دیگر، تقریباً همه‌ی آنها مسلمان شدند، از این‌رو این سال را «عام‌الوفود» (سال ورود کاروانها به مدینه و مسلمان شدن آنها) نامیدند.
از جمله از این وافدين، آمدن نمایندگان طایفه‌ی ثقيف از طائف به مدینه و قبول اسلام آنها بود، با توجّه به اینکه آنها در ماجرای جنگ حُنَین و جنگ طائف، سرسختانه ایستادگی کرده بودند و تسلیم نشدند ولی در این سال آن‌چنان مرعوب عظمت اسلام شدند که با پای خود به مدینه آمده و قبول اسلام کردند.
۴- ریشه‌کنی مالاریای بت‌پرستی در سراسر جزيرة‌العرب و اخطار شديد به مشركان و خواندن آیات برائت از مشرکان در اجتماع مکّه.
۵- ورود هیئت نمایندگی مسیحیان نجران به مدینه و سرگذشت مباهله و تسلیم شدن آنها به قول شرائط صلحنامه.
۶- تعیين عاملین برای اخذ زكات به‌عنوان پشتوانه اقتصادی حکومت اسلامی.
۷- مأموريّت على(ع) با جمعی برای سفر به نجران و يمن به‌خاطر تبلیغ اسلام و اخذ زكات و جزیه و مالیات از مردم واجد شرایط و قضاوت بین آنها (بعضی سفر علي(ع) به يمن را مربوط به حوادث سنه ۱۰ می‌دانند) در این سفر قبیله‌ی هَمْدان و... به دست على(ع) مسلمان شدند در اینجا به ذکر یکی از رویدادهای مهم این سال می‌پردازیم. 

 

اواخر سال نهم هجرت بود که آیاتی از اوّل سوره‌ی توبه (برائت) نازل گرديد، پیامبر(ص) از طرف خدا مأمور شد که شخصی را به مکّه بفرستد تا این آیات را در موسم حجّ برای مشرکان بخواند، مضمون این آیات این بود: «مشرکان باید هرچه زودتر کارهای خود را بر اساس یکتا‌پرستی تنظیم کنند، بت و بتخانه و بت‌پرستی از این پس قدغن است» [با توجه به اینکه بت و بت‌پرستی حکم مالاریا را در بهداشت داشت و با توجه به اینکه پس از چند سال تبلیغات، باز بت‌پرستان لجوج دست از این آلودگی عقیدتی برنداشته بودند، جواب آنانکه اشكال به آزادی عقیده در اسلام می‌کنند داده می‌شود].
پیامبر(ص) نخست ابوبکر را همراه چهل نفر مسلمان، به سوی مکّه اعزام داشت، تا آيات برائت را در موسم حجّ برای مردم بخواند (بعضی تعداد مسلمانان اعزامی را سیصد نفر ذکر کرده‌اند)، ابوبکر و مسلمانان حرکت کردند، جبرئیل از طرف خدا نازل شد، عرض کرد: «خدا می‌فرماید این اعلام بیزاری را خود پیامبر یا کسی که از او است باید ابلاغ کند».
پیامبر(ص)، علی(ع) را به حضور طلبيد و ماجرا را به او گفت و به او فرمود: «حرکت کن و در راه آیات برائت را از ابوبکر بگیر و خودت در عید قربان این آیات را در اجتماع مردم در مکّه ابلاغ کن».
علی(ع) با جمعی حرکت کرد، در جُحْفه با ابوبکر ملاقات نمود و دستور رسول خدا(ص) را به او فرمود، ابوبکر به مدینه مراجعه کرد، علی(ع) و همراهان عازم مکّه شدند، در روز دهم، سیزده آیه‌ی اوّل سوره‌ی توبه را بالای جَمَره‌ی عَقَبه به مردم ابلاغ نمود، همراه قطعنامه‌ی چهار مادّه‌ای، که یک مادّه‌اش مهلت چهار ماهه برای مشرکان بود. ابلاغ قطعنامه و آیات به قدری مؤثر واقع شد که هنوز چهار ماه تمام نشده بود که در اواسط سال دهم هجرت، بت‌پرستی در جزيرة‌العرب از بین رفت.
چهار ماده‌ی مذکور در قطعنامه عبارت از این بود:
۱- الغای پیمان مشرکان.
۲- عدم حقّ شرکت آنها در مراسم حجّ در سال آینده.
۳- ممنوع بودن طواف افراد عریان و برهنه که تا آن زمان در بین مشرکان رواج داشت.
۴- ممنوع بودن ورود مشرکان به مسجد الحرام[1]. 

 
1- چرا به سال نهم هجرت، سال «عام‌الوفود» می‌گویند؟
2- مضمون آیات اوّل سوره‌ی توبه (برائت) چیست؟
3- چهار مادّه‌ از قطعنامه‌ای که همراه با سیزده آیه‌ی اوّل سوره‌ی توبه ابلاغ شد را بیان کنید.

 

پی‌نوشت

[1]- مأموريّت علي (ع) برای ابلاغ آیات برائت، در مسند احمد، ج ۱، ص ۱۵۰، و تفسیر ابن کثیر، ج ۲، ص ۳۳۲ آمده است.