اجماع فقها و عقل در تحریم ربا| چرا ربا حرام است؟

تحریم ربا از نظر علماى شیعه بلکه جمیع علماى اسلام مسلّم است[1] و نه تنها آن را حرام دانسته‌اند، بلکه منکر آن را مرتد خوانده‌اند، و این حکم را جزء ضروریات دین اسلام شمرده‌اند؛ بنابراین اگر کسى با علم به ضرورى بودن حرمت ربا، منکر آن شود از زمره‌ی مسلمین جهان خارج است.[2]
در حدیثى مى‌خوانیم: «بَلَغَ اَباعَبْدالله(ع) عَنْ رَجُلٍ اَنَّهُ کانَ یَأکُلُ الرِّبا وَیُسَمّیهِ اللِّباء فَقال: لَئِنْ اَمْکَنَنِیَ اللهُ مِنْهُ لاَضْرِبَنَّ عُنُقَهُ؛ یکى از یاران امام صادق(ع) مى‌گوید: به امام صادق(ع) خبر رسید که مردى رباخوارى مى‌کند و ـ از روى انکار و استهزا ـ ربا را «لباء» (اولین شیرى که مادر به نوزادش مى‌دهد و مایه‌ی حیات اوست) مى‌نامد حضرت صادق(ع) فرمودند: اگر خداوند مرا بر او مسلّط کند و او در دسترس من قرار گیرد گردن او را خواهم زد».[3]
به هر حال اجماع و اتّفاق همه‌ی علماى اسلام بر حرمت رباست، بلکه این حکم از ضروریات دین است.
 

که کمتر در این مسأله به آن استدلال شده است[4] ولى از آنجا که ربا مصداق بارزى از مصادیق ظلم است ـ که شرح این مطلب در بحث فلسفه‌ی تحریم ربا خواهد آمد ـ و همچنین رباخوارى ظلم فاحش و آشکار است و حرمت ظلم از مستقلاّت عقلیّه است، بنابراین رباخوارى عقلاً زشت و حرام مى‌باشد، علاوه بر این، رباخوارى منشأ مفاسد زیادى است که قبح آنها نیز از مستقلاّت عقلیّه است، بنابراین عقلاً نیز حرام است؛ چه کسى مى‌تواند انکار کند که افراد و اقوام زیادى که آلوده چنگال رباخواران شده‌اند همه چیز خود را از دست داده‌اند! حتّى بسیارى از کشورهاى جهان سوم در عصر و زمان ما که گرفتار رباخواران بین‌المللى هستند، نه تنها اقتصاد، که در زمینه‌هاى دیگر نیز با مشکل جدّى روبه‌رو هستند!
نتیجه‌ی کل این مباحث این شد که ربا به چهار دلیل حرام است:
1. قرآن 2. روایات معصومین(ع) 3. اجماع علماى اسلام 4. دلیل عقل.
***
 

1- به کدام دلیل عقلی ربا حرام است؟
2- نظر علماى شیعه درباره منکر ربا چیست؟
3- در کل، به چه دلایلی ربا حرام است؟ 
 

پی‌نوشت‌ها

 

[1]. در این زمینه فقها بسیار سخن گفته‌اند که به دو نمونه‌ی آن اشاره مى‌شود:
الف: صاحب جواهر در کتاب پرارزش خود ـ که هیچ فقیهى بى‌نیاز از آن نیست – مى‌فرماید: «الفصل السابع فی الربا المحرّم کتاباً وسنّةً وإجماعاً من المؤمنین بل المسلمین بل لایبعد کونه من ضروریات الدین فیدخل مستحلّه فى سلک الکافرین؛ ربا از نظر قرآن، احادیث معصومین(ع) و اجماع شیعیان بلکه تمام مسلمانان حرام است؛ بلکه بعید نیست که از ضروریات دین باشد و منکر آن در زمره‌ی کافرین باشد». (جواهرالکلام، ج 23، ص 332).
ب: ابن قدامه که از فقهاى معروف اهل سنّت است مى‌گوید: «الربا فی اللغة هو الزیادة... وهو محرّم بالکتاب والسنّة والإجماع... وأجمعت الاُمّة على أنّ الربا محرّم؛ ربا در لغت به معناى زیاده است... و از نظر قرآن و روایات و اجماع، حرام است». (المغنى، ج 4، ص 133)
[2]. ضرورى به احکامى گفته مى‌شود که هر تازه مسلمانى که وارد جمعیّت مسلمانان مى‌شود پس از مدّت کوتاهى، پى مى‌برد که این حکم، یکى از احکام اسلام است؛ مثل وجوب نماز و حرمت شراب و... .
[3]. وسائل الشیعه، ج 12، ص 429، ابواب الربا، باب 2، ح 1.
[4]. زیرا ندیدیم کسى به این دلیل در حرمت ربا استدلال کند.