آسیب‌های ماهواره

در قرن معاصر هنوز خانواده در مشرق زمین، اصالت و هویت دینی خود را تا حدودی حفظ کرده است. در چرخه تحوّلات جهانی، با قرار گرفتن خانواده زیر تهاجم فرهنگ غربی که رسانه های نوین آن را انجام می دهند، این نهاد به حمایت و قدرت بیشتری نیاز دارد تا بتواند هویت خود را حفظ کند. امروزه خانواده در غرب در حال فروپاشی و نابودی است و مهم ترین دلیلش طرد دین و فاصله گرفتن از ارتباط با خداوند متعال در همه مظاهر زندگی می باشد. واقعیت این است که خانواده هم از نظر ساختاری متحوّل گشته و هم از نظر اعتقادی و نظام ارزشی زیر سیطره تجدّدگرایی، دنیاگرایی و دین زدایی، دگرگونی های بسیاری را تجربه کرده است. با ورود تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی در خانواده ها، ارزش های اجتماعی خانواده ها تحت تأثیر قرار گرفته و موجب شده است تا شاهد تغییراتی در رفتار و گفتمان نسل جوان باشیم. از جمله این وسایل می توان به شبکه های تلویزیونی ماهواره ای اشاره کرد.
هربرت مارکوزه که در کتاب انسان تک ساحتی تحت عنوان «منطق سلطه» از عقلانیت تکنولوژی بحث می کند، معتقد است پیشرفت فنی تکنولوژی در جامعه به جای این که به آزادی و تسلّط انسان بر طبیعت منجر شود، به عاملی در بهره کشی بیشتر انسان ها تبدیل شده است. از نظر او، انسان دارای یک بعد ماشینی شده و دیگر ابعاد شخصیت او از بین رفته است. اخلاق، زبان، فرهنگ، هنر و عواطف، همه از حاکمیت تکنولوژی متأثّر گردیده اند و در نتیجه، تفکر تک ساحتی در جامعه ایجاد گردیده و حقوق و آزادی های فردی از مفهوم سنّتی گذشته و جای خود را به فرهنگ مادی سپرده است. به اعتقاد برخی نظریه پردازان، همین عوامل، ارزش ها، ثبات و هم بستگی ارکان خانواده در شکل سنّتی آن و مقوله ازدواج رسمی را به صورت جدّی تهدید می کنند. این نظریه پردازان، آمار بالای طلاق در کشورهای پیشرفته غربی را که مراحل بیشتری از جهانی شدن را طی کرده اند و آمار بالای فرزندان متولّد شده در خارج از چارچوب ازدواج رسمی در این جوامع را شواهدی در تأثیر ادّعای خویش می دانند. خلاصه کلام آن که گسترش رسانه های دیداری و برنامه های شبکه های ماهواره ای، به بی ثباتی خانواده ها دامن زده است و ارتباط خانواده ها روز به روز کم تر شده به طوری که در خانواده امروزی، فقدان یکی از افراد خانه کم تر احساس می شود.[1]

 

از نگاه قرآن كريم، تشكيل خانواده در واقع، به معناى تهيه كردن لباس تقواست؛ زيرا اين كتاب آسمانى، از يك سو در كنار لباس و زيورهاى تن، تقوا را به عنوان لباس و زيور جان و ارزش ‌مندترين پوشش، مطرح مى ‌كند و مى ‌فرمايد: «يا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَيْكُمْ لِباساً يُوارِي سَوْآتِكُمْ وَ رِيشاً وَ لِباسُ التَّقْوى‌ ذلِكَ خَيْرٌ». اى فرزندان آدم! براى شما لباسى فرستاديم تا شرمگاهتان را بپوشد و زيور شما باشد؛ ولى لباس تقوا، بهترين [لباس‌] است.[2] و از سوى ديگر، تصريح مى‌ نمايد كه زن و شوهر، لباس يكديگرند: «هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ». آن ها لباس شما هستند و شما لباس آن هاييد.[3] اگر اين دو آيه نورانى در كنار هم مورد تأمّل قرار گيرند، به روشنى دلالت‌ دارند كه تشكيل خانواده، يكى از بارزترين مصاديق لباس تقواست، و از اين رو، در حديث نبوى آمده است كه: «مَن تَزَوَّجَ أحرَزَ نِصفَ دينِهِ». هر كس ازدواج كند، نصف دينش را حفظ كرده است.[4]
تشكيل خانواده، نه تنها در تأمين آرامش روانى و سازندگى اخلاقى نسل جوان، فوق العاده مهم و مؤثّر است، بلكه در سازندگى جامعه انسانى نيز نقش اساسى دارد. از امام هادى عليه السلام روايت شده است كه: «إنَّ اللّهَ جَلَّ و عَزَّ جَعَلَ الصِّهرَ مَألَفَةً لِلقُلوبِ و نِسبَةَ المَنسوبِ، أوشَجَ بِهِ الأَرحامَ، و جَعَلَهُ رَأفَةً و رَحمَةً، إنَّ فى ذلِكَ لآياتٍ لِلعالَمينَ». خداوند عزّ و جلّ، وصلت را مايه الفت دل ‌ها و پيوستگى نَسَبى قرار داد و [به واسطه وصلت،] رشته ‌هاى خويشاوندى را به هم پيوست و آن را مايه مهر و محبّت ساخت. در اين [پديده‌]، براى مردمان، نشانه ‌هايى [از قدرت و رحمت خداوند] است.[5]
بلكه نقش تشكيل خانواده در تحكيم جامعه انسانى تا جايى است كه بر پايه روايتى از امام رضا عليه السلام، اگر هيچ دليل روشنى از كتاب و سنّت، بر اهميت آن وجود نداشت، آثار و بركات گوناگون اجتماعى آن، براى تشويق و ترغيب انسان‌ هاى خردمند به اين اقدام مهمّ اجتماعى كافى بود. متن روايت، اين است: «لَو لَم يَكُن فِى المُناكَحَةِ وَ المُصاهَرَةِ آيَةٌ مُحكَمَةٌ، و لا سُنَّةٌ مُتَّبَعَةٌ، و لا أثَرٌ مُستَفيضٌ، لَكانَ فيما جَعَلَ اللّهُ مِن بِرِّ القَريبِ، و تَقريبِ البَعيدِ، و تَأليفِ القُلوبِ، و تَشبيكِ الحُقوقِ، و تَكثيرِ العَدَدِ، و تَوفيرِ الوَلَدِ لِنَوائِبِ الدَّهرِ و حَوادِثِ الامورِ، ما يَرغَبُ فى دونِهِ العاقِلُ اللَّبيبُ، و يُسارِعُ إلَيهِ المُوَفَّقُ المُصيبُ». اگر در باره ازدواج و وصلت، آيه ‌اى روشن [از كتاب خدا] و سنّتى پيروى شده [از پيامبر صلّى الله عليه و آله‌] و احاديث فراوان نبود، بى گمان، [آثار و بركاتى چون:] نيكى كردن به خويشاوند، و نزديك ساختن افراد دور [به يكديگر]، و الفت بخشيدن ميان دل ‌ها، و درهم تنيدن حقوق، و افزودن بر جمعيت، و اندوختن‌ فرزند براى [رويارويى با] سختى ‌هاى روزگار و پيشامدهاى زمانه [كه خداوند در ازدواج قرار داده است، خود]، كافى بود كه خردمند دانا، به اين كار، رغبت نمايد و انسانِ ره‌ يافته درست ‌انديش، به سوى آن بشتابد.[6]
حكمتِ غايى تشكيل خانواده و هدف نهايى اسلام از اين همه تأكيد بر تشكيل و تحكيم و تداوم آن، گسترش ارزش ‌هاى انسانى، انتشار آرمان ‌هاى توحيدى و سرانجام، جهانى شدن اسلام است، و بقاى نسل انسان، در واقع، مقدمه براى رسيدن به اين هدف بزرگ است، و حديث نبوى زير، اشاره به اين حكمت دارد: «ما يَمنَعُ المُؤمِنَ أن يَتَّخِذَ أهلًا؟! لَعَلَّ اللّهَ أن يَرزُقَهُ نَسَمَةً تُثقِلُ الأَرضَ بِلا إلهَ إلّا اللّهُ».[7] چه چيزى مانع مى ‌شود كه انسان مؤمن، زن بگيرد؟! شايد خداوند، به او فرزندانى روزى كند كه زمين را از «لا إله إلّا اللّه»، سنگين كنند.[8]
خانواده زیربنای اصلی جامعه پایدار است و هنگامی که این زیربنا آسیب ببیند، به طور قطع جامعه نیز متزلزل خواهد شد و دیگر نمی تواند جایگاهی مناسب برای رشد عاطفی و جسمی کودک باشد. این خانواده به جای آموزش عشق و محبت و دوست داشتن به کودکان، آن ها را با انواع عقده ها مواجه می کند و به جای حفظ آن ها در محیط گرم و دوست داشتنی خانواده، آن ها را به محیط هایی رهنمون می سازد که به طور قطع آینده مناسبی برای آن ها به ارمغان نخواهد آورد. یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین کارکردهای خانواده، کارکرد تربیتی آن است. خانواده علاوه بر به دنیا آوردن فرزند، وظیفه مهم دیگری هم بر عهده دارد و آن توجه به مسائل تربیتی فرزند است. بسیاری از روانشناسان معتقدند که سال های آغازین زندگی فرد، نقش مهمی در رشد شخصیت او دارد. خانواده با فراهم کردن محیطی مساعد، ایجاد شرایط مطلوب و نظارت بر تربیت و آموزش فرزندان می تواند این کارکرد را فراهم کند.

 

از آن جا که خانواده اوّلین و اساسی ترین مرکز تربیت دینی و سنّتی در جامعه است، دشمنان ما می توانند با مختل کردن سبک دینی و سنّتی خانواده، روی این نهاد مهم و اساسی جامعه دینی، مخصوصاً فرزندان آن ها برنامه ریزی نمایند تا به خواسته های شوم خود از اضمحلال ایران اسلامی دست پیدا کنند. رسانه های فرا ملّی (ماهواره ها) که از دیدگاه بسیاری از دانشمندان، کارگزاران اصلی فرآیند جهانی شدن به شمار می آیند، عامل اصلی ارائه فرهنگ جهانی محسوب می شوند؛ فرهنگی که در آن ماده گرایی، مصرف گرایی، گسترش نمادهای مصرفی سرگرم کننده و عوام پسند، سکس و خشونت افراطی مطرح می شود. به اعتقاد برخی از نظریه پردازان، همین عوامل، ارزش ها، ثبات و هم بستگی ارکان خانواده در شکل سنّتی آن و مقوله ازدواج را به صورت جدّی تهدید می کند. گسترش رسانه های جمعی به ویژه رسانه های دیداری و برنامه های شبکه های ماهواره ای، به بی ثباتی خانواده ها دامن زده است.[9]

با وجود این که در میان انبوهی از شبکه های ماهواره ای، تعداد محدود و کمی از شبکه های مفید و سازنده وجود دارد، امّا هجم زیاد شبکه های معاند که نوک پیکانشان به سمت ارزش های اعتقادی و اخلاقی جوامع دینی نشانه رفته است، قابل مقایسه نیست. در این میان اگر بخواهیم برخی از ویژگی ها و اهداف شوم صاحبان این شبکه ها که تحت حمایت و نظارت مستقیم استکبار جهانی هستند را برشماریم، می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
1- سریال های جذّاب ماهواره که تمام تلاش خود را در جهت جذب مخاطب انجام می دهند و گاهی به شکل محسوس و در بسیاری از مواقع به طور نامحسوسی، آموزه های شیطانی و خواسته های ظلمانی خود را به مخاطبین القاء می نمایند. در مقابل، شبکه های داخلی صدا و سیمای ایران است که از ضعف فاحشی در برابر شبکه های ماهواره ای برخوردار است، چنان که علّت تمایل تعداد چشمگیری از مردم به تماشای ماهواره، همین ضعف و بی کفایتی صدا و سیمای داخلی در برابر هجمه های سنگین و جذّاب شبکه های ماهواره است.
2- پخش موسیقی های شاد باب طبع جوانان و القای آرامش و شادی کاذب در آن ها.
3- تلاش در جهت ایجاد حسّ عدم تعهّد نسبت به خانواده و همسر.
4- تلاش در جهت ضعف ارزش های دینی.
5- ارائه تصویر نادرست از دین و در نتیجه ایجاد حسّ دین ستیزی در خانواده ها.
6- تمرکز ماهواره بر ارائه فرهنگ بی قیدی.[10]
ادامه این بحث را در نوشتار بعدی دنبال خواهیم کرد، ان شاء الله.

 

1- در مورد نقش تربیتی خانواده توضیح دهید؟
2- چهار مورد از ویژگی های منفی شبکه های ماهواره ای را نام برید؟

 

پی‌نوشت‌ها

[1] برگرفته از نشریه: پویش در آموزش علوم انسانی، تابستان 1395، دوره اوّل، شماره 3، مقاله: آسیب شناسی ماهواره و تأثیر آن بر رفتار و سبک زندگی اسلامی خانواده (امید شکرانه) ص 50 تا 62.
[2] سوره اعراف/ آیه 26.
[3] سوره بقره/ آیه 187.
[4] الکافی (ط – اسلامیه) ج 5 ص 328.
[5] همان ص 372.
[6] همان ص 373.
[7] من لا یحضره الفقیه ج 3 ص 382.
[8] برگرفته از کتاب: تحكيم خانواده از نگاه قرآن و حديث (محمّد محمّدی ری شهری) ص 19 تا 22.
[9] برگرفته از نشریه: پویش در آموزش علوم انسانی، تابستان 1395، دوره اوّل، شماره 3، مقاله: آسیب شناسی ماهواره و تأثیر آن بر رفتار و سبک زندگی اسلامی خانواده (امید شکرانه) ص 50 تا 62.
[10] برگرفته از نشریه مبلّغان، ذی القعده 1440 قمری، سال بیستم، 241، مقاله: فضای مجازی، جایگاه اینترنت و شبکه های اجتماعی، پیامدهای منفی اینترنت و ماهواره در سبک زندگی اسلامی و راهکارهای مقابله با آن (مهدی هادی) ص 88.