کد مطلب: ۴۰۹۱
تعداد بازدید: ۷۳۰۷
تاریخ انتشار : ۰۶ آذر ۱۳۹۹ - ۱۵:۱۵
جهاد | ۲
جهاد درونی، مبارزه انسان با خواسته های نفس امّاره و دسیسه های ابلیس لعین و جنود شیطانی اوست. این مبارزه از روزی که انسان به حدّ رشد و بلوغ می رسد و خود را می شناسد، به طور جدّی آغاز شده و تا پایان عمر ادامه پیدا می کند.
در یک تقسیم بندی ابتدائی، جهاد به دو دسته اصلی تقسیم می شود: 1- جهاد درونی 2- جهاد بیرونی. جهاد درونی، مبارزه انسان با خواسته های نفس امّاره و دسیسه های ابلیس لعین و جنود شیطانی اوست. این مبارزه از روزی که انسان به حدّ رشد و بلوغ می رسد و خود را می شناسد، به طور جدّی آغاز شده و تا پایان عمر ادامه پیدا می کند. هیچ یک از بندگان خدا از این جهاد مستثنی نیستند و غفلت از این نزاع درونی، لطمات سنگین دنیوی و اخروی را در پی خواهد داشت.
در روایتی از رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله، این نوع از جهاد، «جهاد اکبر» نامیده شده است. پس از آن که رسول خدا صلوات الله علیه و آله به همراه اصحاب از جنگی بازمی گشتند، خطاب به یاران خود فرمودند: «رَجَعْنَا مِنَ‏ الْجِهَادِ الْأَصْغَرِ إِلَى الْجِهَادِ الْأَكْبَرِ». از جهاد اصغر به سوی جهاد اکبر بازگشتیم.[1] یعنی جهاد و مقابله نظامی با دشمنان خدا جهاد اصغر (کوچک تر) است و جهادی که حتّی در زمان عاری از جنگ، همواره انسان با آن درگیر است - که همان جهاد نفس و مقابله با شیطان است- «جهاد اکبر» محسوب می شود. امّا چرا و چگونه جهاد درونی از منظر اسلام، بزرگ تر از جهاد بیرونی است در حالی که در نگاه اوّلیه، جهاد بیرونی از زحمت و مشقّت فراوانی برخوردار است و هزینه های جانی و مالی زیادی را به جامعه تحمیل می کند؟!
چه بسیار خانواده ها که به خاطر از دست دادن عزیزانشان در جنگ، عزادار می شوند و فرزندان آن ها یتیم می گردند. و چه خانه هایی که سرپرست خود را از دست می دهند. همچنین رزمندگان بسیاری دچار نقص عضو و آسیب های جدّی و غیرقابل جبرانی می شوند که هزینه های طاقت فرسایی را برای خانواده ها و جامعه در پی خواهد داشت. تمام این ها صرف نظر از مخارج مالی غیر قابل وصفی است که به طور طبیعی در هر جنگی گریبان گیر ملّت ها می شود. امّا در وادی جهاد با دشمن داخلی و مبارزه با نفس، افراد هزینه ای را متقبّل نشده و زحمتی را به دوش نمی گیرند. نه حرف از بذل جان است و نه مال.
در پاسخ به این سؤال باید گفت تمام این مبارزات بیرونی و هزینه های مالی و جانی آن، مبتنی بر شکست در میدان مبارزه ای است که اگر انسان در آن میدان پیروز عرصه پیکار بود، هرگز کار به جنگ ها و خون ریزی ها و صدمات زیاد مالی و جانی آن نمی کشید. همیشه جنگ ها در طول تاریخ بشر، نشان از ظلم و ستمی دارد. این یک قانون کلّی و روشن است که در تمامی جنگ ها، یا دو طرف مبارزه ظالم هستند و یا حداقلّ یک طرف ظالمانه و به ناحق موجب برافروختن آتش جنگ گردیده است. تصوّر این که هیچ یک از طرفین ظالم نبوده و هر دو طرف جبهه حق و مورد رضای پروردگار باشند، امری محال است و عقل به خلاف آن حکم می کند. پس در واقع گروه ظالم که موجب درگیری و جنگ شده اند، همان عدّه ای هستند که در نبرد با هوای نفس و شیطان رجیم شکست خورده اند و به جای حکومت ایمان و عقل بر مملکت جانشان، این شیطان و هوای نفس است که بر ایشان حکمرانی می کند. آری شکست خوردگان میدان مبارزه با نفس و ابلیس لعین همان هایی هستند که با دعوت نفس و وسوسه های شیطان، پیوسته در مال و ناموس دیگران طمع می ورزند و برای رسیدن به قدرت و ثروت و امیال نفسانی خود، از ارتکاب هیچ جنایتی فروگذار نمی کنند. نمونه بارز آن ها امروز، ابرقدرت ها و استکبار جهانی هستند که برای رسیدن به این جایگاه، سالیان درازی را به جنگ و خون ریزی از ملّت های مظلوم اختصاص دادند و با تضعیف جوامع دیگر، ثروت و دارائی آن ها را به غارت بردند.
با این توضیح به خوبی پیداست که چرا دین مبین اسلام، جهاد درونی یا جهاد با نفس و شیطان را بزرگ تر از جهاد بیرونی می داند. مقدّمه و بستر اوّلیه جنگ ها و ظلم های موجود در جهان، اهمیت ندادن به مبارزه با نفس و سرکوب شیطان رجیم است. لذا در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله می خوانیم: «أَعْدَى‏ عَدُوِّكَ‏ نَفْسُكَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْكَ». دشمن ترین دشمنان تو، نفس توست که بین دو پهلویت قرار دارد.‏[2] کنترل نفس و غلبه بر شیطان، از انسان، مجاهدی نستوه می سازد که تمام فکر و ذکر او یاد خدا و جلب رضایت پروردگار است. چنین شخصیتی دنیا را آن چنان خرد و ناچیز می بیند که هرگز حاضر نیست برای مطامع دنیوی، دست خود را به ظلم بیالاید.
امیر مؤمنان و مولای متّقیان که ولایتش مغز دین است و عمود ایمان، در کلامی شیوا و بس عمیق، آن چنان که عقل را در حیرت فرو می برد، روح را جلا می دهد و دل را به لرزه می اندازد، می فرمایند: «وَ اللَّهِ لَوْ أُعْطِيتُ الْأَقَالِيمَ‏ السَّبْعَةَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاكِهَا عَلَى أَنْ أَعْصِيَ اللَّهَ فِي نَمْلَةٍ أَسْلُبُهَا جُلْبَ شَعِيرَةٍ مَا فَعَلْتُهُ وَ إِنَّ دُنْيَاكُمْ عِنْدِي لَأَهْوَنُ مِنْ وَرَقَةٍ فِي فَمِ جَرَادَةٍ تَقْضَمُهَا مَا لِعَلِيٍّ وَ لِنَعِيمٍ يَفْنَى وَ لَذَّةٍ لَا تَبْقَى نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ سُبَاتِ الْعَقْلِ وَ قُبْحِ الزَّلَلِ وَ بِهِ نَسْتَعِينُ». به خدا سوگند اگر اقلیم های هفت گانه (روی زمین) با آن چه در زیر آسمان هایش قرار دارد به من داده شود تا خدا را با گرفتن پوست جوی از دهان مورچه ای نافرمانی کنم، هرگز نخواهم کرد. به یقین دنیای شما نزد من از برگ درختی در دهان ملخی که در حال جویدن آن باشد، پست تر و بی ارزش تر است. علی را با نعمت های فانی دنیا و لذّت های ناپایدار آن چه کار؟! به خدا پناه می بریم از خواب رفتن عقل ها و لغزش های قبیح و زشت و در این راه از او یاری می طلبیم.‏[3]
در باره فضیلت جهاد اکبر و کیفیت و چگونگی آن، مطالب فراوانی از سوی علما و اندیشمندان اسلامی به رشته تحریر درآمده و بر همه لازم است تا به قدر نیاز و رفع حاجت خود از آن ها بهره مند گردند. امّا ما در این نوشتار بر آنیم تا به مباحث مختلفی که ذیل جهاد اصغر مطرح می شود بپردازیم. چنان چه می دانیم، جهاد اصغر در دین مبین اسلام از جایگاه والایی برخوردار است و یکی از فروعات و واجبات مسلّم دینی محسوب می شود. پیش از این گفتیم جهاد یعنی به کار بستن توان در دفع دشمن. این کوشش به صورت های مختلفی انجام می گیرد، زیرا حمله و هجوم دشمن به شیوه های مختلفی است. گاهی دشمنان خدا به جهت تقابل با جبهه حق و حزب خدا در میدان جنگ و کارزار خودنمایی می کنند و گاهی در عرصه های دیگر به مبارزه با مؤمنین می پردازند.
آن جا که مؤمنین با جنود شیطان نبرد نظامی دارند، از آن تعبیر به «جهاد نظامی» می کنیم و در قرآن کریم، علاوه بر واژه جهاد، کلمه «قتال» (مقاتله) نیز در مورد جهاد نظامی به کار رفته است. امّا دشمن در عرصه های دیگری نیز به میدان تقابل با مؤمنین می آید که از جهت اهمیت، کم تر از جهاد نظامی نیست و بر ما لازم است تا به بررسی آن بپردازیم. گاهی دشمنان در قالب هجمه ها و فشارهای فرهنگی به مبارزه با جهان اسلام بر می خیزند. اسلام از این نوع مبارزه در طول تاریخ زیاد به خود دیده است و مسلمین با کوتاهی و غفلت از آن در برخی از مقاطع زمانی، ضربات سهمگینی را از دشمنان خود دریافت کرده اند. به عنوان مثال می توان در قرون گذشته از جریان فتح آندلس نام برد که دشمنان مسلمین، پس از آن که از جهت نظامی نتوانستند بر سپاه مسلمانان فائق آیند، با نقشه ای دقیق و حساب شده، هجومی فرهنگی امّا آرام به سپاه مسلمین داشتند و نتیجه این هجوم فرهنگی، از یک سو سرگرم شدن مسلمین به لذّات دنیوی و گناه، و از سوی دیگر غفلت آن ها از دشمن بود و همین امر زمینه ساز تضعیف مسلمین و اشغال منطقه آندلس توسّط مسیحیان گردید.
امروزه نیز در این میدان، دشمن لحظه ای غفلت نورزیده و دائم مشغول نبرد فرهنگی با جوامع مسلمین است. متأسّفانه آثار حملات فرهنگی دشمن را به وضوح می توانیم در کشورهای اسلامی مشاهده کنیم. نتیجتاً به این نوع مبارزه نیز «جهاد فرهنگی» می گوئیم. با توجّه به اهمیت مبارزه در میدان فرهنگی، بعید نیست که اهمیّت آن بیش از جهادهای دیگر باشد. همچنین لازم است بدانیم که جهاد فرهنگی ارتباط مستقیمی با جهاد با نفس و شیطان (جهاد اکبر) دارد که این خود نیز نشان دیگری از اهمیت والای این جهاد می باشد.
از سوی دیگر دشمنان ما همواره در تلاش بوده اند تا از جهت سیاسی، اقتصادی و علمی، مسلمانان را در مضیقه قرار دهند و بدین وسیله کاری کنند تا همیشه محتاج آن ها باشیم. این معضل فوائد زیادی را برای آن ها به دنبال دارد. از جمله این که کشورهای اسلامی را تبدیل به بازار خوبی برای کالاهای خود می کنند و از سوی دیگر قدرت مقابله و ستیز را از آن ها می ستانند. بنا بر این بر مسلمانان ضروری است که در این عرصه نیز به مقابله با دشمنان بپردازند. به همین دلیل جهاد در سه محور دیگر به نام های: «جهاد سیاسی»، «جهاد علمی» و «جهاد اقتصادی» نیز مطرح می گردد.
بنا بر این با عنایت حضرت حق و توسّل به پیشگاه حضرت ولی عصر ارواحنا له الفداء، مقوله جهاد را در پنج محور اصلی: نظامی، فرهنگی، سیاسی، علمی و اقتصادی مورد بررسی قرار می دهیم. همچنین به جهت نقش چشم گیر و اساسی که بانوان در جوامع اسلامی می توانند داشته باشند، در عرصه «جهاد زنان» نیز پژوهشی خواهیم داشت، ان شاء الله تعالی.   


خودآزمایی


1- جهاد درونی و بیرونی را توضیح دهید؟
2- به چه دلیل جهاد درونی نسبت به جهاد بیرونی از اهمیت بالاتری برخوردار است؟

پی‌نوشت‌ها


[1] جامع الأخبار (للشعيري) ص 100.
[2] مجموعة ورام ج ‏1 ص 59.
[3] نهج البلاغة (للصبحي صالح) ص 347، خطبه 224 [ترجمه از آیت الله مکارم شیرازی].

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مسلم زکی‌زاده
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: