راه‌کارهای پیشگیری از آسیب‌های تلفن همراه

امروزه تلفن همراه به عنوان يكي از مظاهر فناوري ارتباطي نوين در زندگي فردي و اجتماعي انسان جايگاه قدرتمندی دارد. نفوذ كاربردهاي تلفن همراه در زندگي، پديده اي جهاني است و در جامعه ما استفاده از آن به حدّي رسيده است كه مضرّات جدّي و اساسي اين فناوري مدرن مشهود گردیده است، مضرّاتي كه حوزه هاي متنوّع اجتماعي، فرهنگي، رفتاري، روان شناسي، پزشكي، قانوني، جزايي و ... را دچار آسیب های جدّی می سازد.[1] برای پیشگیری از آسیب های تلفن همراه، راهکارهای متعدّد و متنوّعی از سوی کارشناسان حوزه دین و فرهنگ پیشنهاد شده است که در این جا برخی از آن ها را مطرح می نماییم.

چنان چه پیش از این گفته شد، اعتیاد به تلفن همراه در بلند مدّت مشکلات عدیده و مهمّی را به دنبال دارد، پس مدیریت زمانی که صرف استفاده از آن می شود بسیار مهم است به طوری که استفاده از تلفن همراه به اندازه معقول باشد و به صورت اعتیاد در نیاید. مدیریت استفاده از تلفن همراه به ویژه مدیریت زمان، مهم ترین راهکار جلوگیری از آسیب های اعتیاد به این فناوری ارتباطی است ولی در این رابطه باید نکته ای را مدّ نظر داشت و آن این که خود بزرگسالان باید این فرآیند را مدیریت کنند. چون خیلی از بزرگسالان هم به نوعی خود درگیر اعتیاد به فضای مجازی هستند. بنا بر این تا بزرگسالان نتوانند اعتیاد خود را کنار بگذارند، برای فرزندانشان هم نمی توانند کار مثبتی انجام دهند.

از آن جا که امروزه از طریق تلفن همراه، مسیر دستیابی به انواع و اقسام اطلاعات برای همه افراد با هر سنّی باز است، لذا نظارت والدین بر فعالیت فرزندان خود در این فضا بیش از پیش ضروری می نماید. با توجه به گسترش تکنولوژی های ارتباطی و شبکه های اجتماعی مبتنی بر موبایل، خانواده ها باید زمان و نحوه دسترسی فرزندان خود را با دقّت مدیریت کرده و آموزش های لازم را به کودکان و نوجوانان خود بدهند. لازمه این آگاهی بخشی به فرزندان این است که ابتدا خود والدین آموزش ببیند. در واقع محتواهای سودمند بسیاری هم از طریق تلفن همراه قابل استفاده است، فقط لازم است زمان ها و محتواهای مناسب توسّط والدین، برای فرزندان انتخاب شود و پس از آن نیز با نظارت محترمانه والدین، مورد استفاده کودک و نوجوان قرار گیرد.
در آموزش های مبتنی بر یک ارتباط واقعی، با توجه به سن، شرایط و موقعیت هر فرد محتواها تعیین می شوند، امّا در فضای مجازی و دنیای ارتباطات تلفن همراه، امکان دسترسی به همه نوع مطالب و محتوایی وجود دارد که بعضی از آن ها اصلا مناسبتی با سنّ فرزندان ما و حتّی فرهنگ و آموزه های دینی ما ندارد. متأسّفانه کودکان و نوجوانان در فضای مجازی به اطلاعاتی دسترسی داشته و چیزهایی را تجربه می کنند که نباید الان و به این شکل نامطلوب یاد بگیرند، چراکه این امر موجب به انحراف کشیده شدن و لطمات روحی و جسمی فراوانی برای ایشان می شود.[2]
دین مبین اسلام برای نقش رفتار والدین در تربیت فرزندان بسیار اهمیت قائل شده و حتّی محدوده آن را تا پیش از ولادت فرزند نیز گسترش داده است. بسیاری از رفتارهای والدین اعمّ از شنیده ها، گفتارها، نگاه ها، خوراک ها و ... می تواند تأثیر مستقیمی روی روح و جسم ایشان بگذارد و انعقاد نطفه فرزندان نیز درست در همین بدن والدین که متأثّر از رفتارهای آن ها است، اتّفاق می افتد. محمّد بن مسلم از امام باقر علیه السّلام از آیه: «شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ»[3]، در مورد شراکت شیطان با انسان در اموال و اولادش سؤال کرد، امام علیه السّلام در پاسخ او فرمودند: «مَا كَانَ‏ مِنْ‏ مَالٍ‏ حَرَامٍ‏ فَهُوَ شِرْكُ‏ الشَّيْطَانِ‏ قَالَ وَ يَكُونُ مَعَ الرَّجُلِ حَتَّى يُجَامِعُ فَيَكُونُ مِنْ نُطْفَتِهِ وَ نُطْفَةِ الرَّجُلِ إِذَا كَانَ حَرَاماً». هر آن چیزی که از مال حرام به دست آمده باشد، مورد شراکت با شیطان است (شیطان در آن شریک است)، حضرت فرمودند: و شیطان همراه مرد است حتّی زمانی که با همسرش نزدیکی می کند، پس هر گاه مال مرد حرام بود، (اگر نطفه ای در آن نزدیکی منعقد شد) آن نطفه هم از شیطان است و هم از آن مرد (شیطان در آن نطفه شریک است).[4]
در این روایت به وضوح از تأثیر مال حرامِ پدر در تربیت نطفه فرزند سخن گفته شده است و تجربه نیز ثابت کرده که به جز موارد اندکی که جزء استثنائات محسوب می شوند، کودکانی که با مال حرام و ناپاک پرورش پیدا می کنند، معمولا از تربیت صحیح و سالمی برخوردار نبوده و در آینده بیشترین جرائم موجود در جامعه از سوی چنین فرزندانی اتّفاق خواهد افتاد. در زمینه وسایل ارتباطی همچون تلفن همراه نیز این والدین هستند که محور تعیین ‌کننده استفاده فرزندان از وسایل الکترونیکی می باشند. نتیجه تحقیقات دانشمندان در جوامع غربی نیز بر تأثیر شگرف والدین بر تربیت فرزندان دلالت می کند. تحقیقات اخیر مؤسسه روان شناسی انگلیس نشان داده است، والدین یکی از مهم ‎ترین نقش ‌های محوری در زمینه استفاده کردن و یا نکردن فرزندشان از وسایل الکترونیکی را دارند. این تحقیقات اهمیت محیط خانه را در ترویج و حمایت از توسعه رفتاری امن و ناامن وسایل الکترونیکی برجسته کرده است؛ تلفن ‌های هوشمند در زندگی روزمره همه جا هستند و تأثیر زیادی بر کار، آموزش و روابط اجتماعی افراد دارند. بر اساس شواهد موجود، کودکان سریع ‌ترین جمعیت رو به رشد کاربران تلفن‌ های هوشمند هستند که اغلب با استفاده از اینترنت خود را سرگرم می ‌کنند. نتیجه تحقیقات پژوهشگران انگلیسی که در دسامبر 2016 در یک ژورنال علمی منتشر شده، نشان می ‌دهد که دو عامل استفاده والدین از تلفن همراه و استفاده بی حدّ و اندازه آن ها از اینترنت، نقش تعیین ‌کننده در استفاده کودکان و نوجوانان از فناوری و بهره‌ مندی بی‌‌ حدّ و حصر آن ها از اینترنت دارند.
محققان اروپایی باور دارند استفاده والدین از فناوری، فرزندان را به استفاده از وسایل این چنینی ترغیب می‌ کند. وقتی فرزند مشاهده می ‌کند که والدین ساعت ‌ها مشغول گوشی و لپ ‌تاپ هستند، طبیعی است که به سمت وسیله‌ ای که این قدر جذابیت دارد که آن ها را از احوال فرزندشان غافل می ‌کند، کشیده شود. با توجه به نگرانی والدین در مورد تأثیر منفی فناوری نیاز است آگاهی آن ها از تأثیر رفتارهای پرخطر خود در زمینه استفاده از گوشی تلفن همراه افزایش یابد و در جریان قرار گیرند که خود آن ها الگوی صفر تا صد فرزندشان هستند.

قطعاً مسئولان نظام و نهادهای فرهنگی جامعه می ‌توانند با برنامه ‌ریزی ‌های مفید، نقش بی ‌بدیلی در استفاده درست از وسایل الکترونیکی و کاهش مضرّات آن ایفا کنند و برای ادامه رویه درست استفاده از فناوری و تکنولوژی برنامه‌ ریزی کنند.

وزارت آموزش و پرورش می ‌تواند با آموزش‌ های بنیادی در مدارس و ایجاد کلاس‌ هایی در عین شادی و مفرّح بودن، چگونگی استفاده صحیح از وسایل الکترونیکی را به کودکان آموزش دهد و آن ها را از خطرات استفاده بیش از حدّ از وسایل الکترونیکی آگاه کند. یکی از بهترین مراکز و یا به عبارتی مهم ترین و تأثیرگذارترین نهادی که می ‌تواند دانش ‌‌آموزان را آگاه کند که تکنولوژی‌ های نوظهور، خلاقیت آن ها را کاهش می دهد و کارکرد مغز آن ها را پایین می آورد، مدرسه است. بر اساس تحقیقات «Johans hopkins» در کشورهای اروپایی تکنولوژی نه تنها به افزایش خلاقیت کمک نکرده، بلکه قدرت خلاقیت را نیز کاهش داده است؛ محققان به این نتیجه رسیدند که هر چه منابع کم تری در اختیار دانش ‌آموزان قرار گیرد قدرت خلاقیت آن ها پرورش می‌ یابد.
آمارها حکایت از آن دارد که تقریباً تمام مدارس دنیا استفاده از گوشی همراه در کلاس درس را ممنوع کرده‌ اند، 62 درصد دانش ‌آموزان می ‌توانند گوشی همراه به مدرسه ببرند امّا اجازه استفاده از آن در کلاس درس و یا حتّی به همراه بردن آن در کلاس را ندارند.

وزارت بهداشت با تریبون‌ های زیادی که در دست دارد می‌ تواند تمام مردم را از مضرّات تلفن همراه و زیان‌ های بی ‌شماری که نه تنها والدین بلکه کودکان را نشانه گرفته است، آگاه کند. مسئولین وزارت بهداشت نباید فراموش کنند که امروز مسئولیت سلامت مردم در عرصه های مختلف بر دوش آن هاست و اگر در صورت کوتاهی و اشتباهِ آن ها مردم آسیب ببینند، حتّی اگر در دنیا مورد محاسبه و مؤاخذه دولت و حکومت قرار نگیرند، امّا در سرای قیامت و محکمه عدل پروردگار قطعاً مورد بازخواست قرار خواهند گرفت. خوب است وزارت بهداشت به جای آن که وقت، انرژی و تمرکز خود را صرف دادنِ مجوّز و سیب سلامت به محصولات مضرّ به حال جامعه، مثل سیگار، محصولات تراریخته، چیپس و پفک و ... کند، قدری هم از زمان خود را به آگاهی دادن و برنامه ریزی جهت بصیرت افزایی خانواده ها نسبت به مضرّات تلفن همراه و دنیای مجازی، اختصاص دهند.

 

نقش وسایل ارتباط جمعی در فرهنگ ‌سازی استفاده صحیح از وسایل الکترونیکی را نمی ‌توان نادیده گرفت. رسانه، مخصوصاً صدا و سیما‌ می ‌تواند آموزش دهد که به طور کلی وسایل الکترونیکی تا چه حدّ زندگی خانواده ها و فرزندان ایشان را تغییر داده و دنیای آن ها را عوض کرده است. رسانه اگر برنامه ‌های تأثیرگذار خوب بسازد، قطعاً نقش جامعه و والدین را نیز در شیوع استفاده از وسایل الکترونیکی اصلاح می‌ سازد و کمک می ‌کند تا جامعه راه پیشرفت را در پیش بگیرد.[5]
ادامه این بحث را در نوشتار بعدی دنبال خواهیم کرد، ان شاء الله.

1- نقش والدین در مدیریت زمان و استفاده تلفن همراه توسّط فرزندان را شرح دهید؟
2- وزارت آموزش و پرورش چگونه می تواند در پیشگیری از آسیب های تلفن همراه تأثیرگذار باشد؟

 

پی‌نوشت‌ها

[1] برگرفته از: مجله علمی سازمان نظام پزشکی جمهوری اسالمی ایران / دوره 34؛ شماره 3 ، پاییز 1395، مقاله: الگوی استفاده از تلفن همراه و ارتباط آن با وضعیت روانی
دانشجویان دانشگاه های تهران ص 237، کد مقاله: 20.
[2] برگرفته از: خبرگزاری دانشجو، کد خبر: ۴۸۹۵۶۶، دکتر علی اسماعیلی.
[3] سوره اسراء/ آیه 64.
[4] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج ‏57 ص 342.
[5] https://www.yjc.ir/00Q6Ra باشگاه خبرنگاران جوان، کد خبر: ۶۲۲۱۳۰۲ (با دخل و تصرّف).