۱۰. اداى فرايض و واجبات | ۲
امانت از دیدگاه روایات
در روایات نیز به طور چشمگیرى در اینباره سفارش شده و احادیث فراوانى در تأكید بر این امر مهم رسیده است تا آنجا كه رسول خدا(ص) فرمود:
«لَیسَ مِنَّا مَن خَانَ بِالأمَانَةِ.[1]
كسى كه در امانت خیانت كند از ما نیست.»
در روایت دیگرى فرمود:
«لَا دِینَ لِمَن لَا امانة له.[2]
كسى كه امانت ندارد دین ندارد.»
امام صادق(ع) فرمود:
«لَا تَنْظُرُوا إِلَى طُولِ رُكُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ فَإِنَّ ذَلِكَ شَیءٌ اعْتَادَهُ فَلَوْ تَرَكَهُ اسْتَوْحَشَ لِذَلِكَ وَ لَكِنِ انْظُرُوا إِلَى صِدْقِ حَدِیثِهِ وَ أَدَاءِ أَمَانَتِهِ.[3]
تنها نگاه به ركوع و سجود طولانى افراد نكنید، زیرا ممكن است این كار براى آنان به صورت عادت در آمده باشد كه اگر ترك آن كنند ناراحت شوند، ولى نگاه كنید به راستگویى و امانتدارى آنها.»
و در حدیث دیگرى از آن بزرگوار نقل شده است كه فرمود:
«... فإنّ عَلِیاً عَلَیهِ السَّلَامُ إِنَّمَا بَلَغَ مَا بَلَغَ بِهِ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَة.[4]
... به راستى علی(ع) آن همه مقام را در نزد پیامبر اكرم(ص) پیدا نكرده مگر به خاطر راستگویى و اداى امانت.»
رسول خدا(ص) فرمود:
«وَ لِلْمُنَافِقِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ: إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَ إِذَا ائْتُمِنَ خَان.[5]
نشانه منافق سه چیز است: دروغگویى، پیمان شكنى، و خیانت در امانت.»
اداى امانت به نیكوكار و بدكار
اداى امانت از نظر اسلام چندان مهم است كه اگر دشمن چیزى را به عنوان امانت به انسان بسپارد باید در حفظ آن كمال كوشش را مبذول دارد، زیرا هدف اسلام ایجاد جامعهاى است كه اعتماد عمومى بر آن حكمفرما باشد و اگر بنا باشد آنچه از دشمنان به امانت گرفتهایم به دلیل دشمن بودن به آنها پس ندهیم و یا به این بهانه كه فلانى آدم خوبى نیست امانتش را بازنگردانیم هیچگاه آن جامعه مورد اعتمادى كه منظور اسلام است پدید نمیآید. از این رو دین مقدّس اسلام دستور میدهد كه امانت را مطلقا به صاحبش برگردانید گر چه او دشمن و یا بد كردار باشد. حال، توجّه شما را به چند حدیث جلب میکنیم.
امام صادق(ع) فرمود:
«ثَلَاثٌ لَمْ یجْعَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَحَدٍ فِیهِنَّ رُخْصَةً أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ بِرُّ الْوَالِدَینِ بَرَّینِ كَانَا أَوْ فَاجِرَین.[6]
سه چیز است كه خداوند به هیچ كس اجازه مخالفت با آن را نداده است:
اداى امانت در مورد هر كس خواه نیكوكار باشد یا بد كار، وفاى به عهد در باره هر كس خواه نیكوكار باشد یا بدكار و نیكى به پدر و مادر خواه نیكوكار باشند یا بدكار.»
و در حدیث دیگرى فرمود:
«أَدُّوا الْأَمَانَةَ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ فَلَوْ أَنَ قَاتِلَ عَلِی عَلَیهِ السَّلَامُ ائْتَمَنَنِی عَلَى أَمَانَةٍ لَأَدَّیتُهَا إِلَیهِ وَ قَالَ أَدُّوا الْأَمَانَةَ وَ لَوْ إِلَى قَاتِلِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی عَلَیهِ السَّلَامُ.[7]
امانت را به صاحب آن برگردانید چه نیكوكار باشد یا بدكار. اگر قاتل على [علیه السلام] به عنوان امانت چیزى به من بسپارد امانتش را به او باز میگردانم و فرمود: امانت را به صاحب آن برگردانید هر چند قاتل حسین بن علی(ع) باشد.»
و نیز فرمود:
«إِنَّ ضَارِبَ عَلِی بِالسَّیفِ وَ قَاتِلَهُ لَوِ ائْتَمَنَنِی وَ اسْتَنْصَحَنِی وَ اسْتَشَارَنِی ثُمَّ قَبِلْتُ ذَلِكَ مِنْهُ لَأَدَّیتُ إِلَیهِ الْأَمَانَة.[8]
اگر قاتل على(ع) امانتى را به من بسپارد یا از من نصیحت و خیرخواهى بخواهد و یا اینكه مرا طرف مشورت خود قرار دهد و من آن را بپذیرم بیتردید حق امانت را ادا میکنم.»
و نیز از آن بزرگوار نقل شده است كه فرمود:
«إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یبْعَثْ نَبِیاً إِلَّا بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِر.[9]
خداى متعال هیچ پیامبرى را مبعوث نكرد جز با راستگویى و اداى امانت، خواه صاحب امانت نیكوكار باشد یا بدكار.»
خودآزمایی
1- چرا باید به راستگویی و امانتداری افراد نگاه کنیم نه به رکوع و سجود طولانی آنها؟
2- به چه دلیل حضرت علی(ع) آن همه مقام را در نزد پیامبر اكرم(ص) پیدا كردند؟
3- سه چیز، كه خداوند به هیچ كس اجازه مخالفت با آن را نداده است را بیان کنید.
پینوشتها
[1] . مشكوة الانوار، ص 52.
[2] . بحار الانوار، چاپ بیروت، ج 73- ص 116.
[3] . نور الثقلین، ج 1- ص 496. همچنین در اصول كافى( ج 2- ص 105) و عیون اخبار الرضا( ج 2- ص 51) حدیثى به همین مضمون آمده است.
[4] . اصول كافى، ج 2- ص 105، باب الصدق و اداء الامانة، حدیث 5.
[5] . سنن نسائى، ج 4، جزء 8- ص 117.
[6] . بحار الانوار، چاپ بیروت، ج 72- ص 92، اصول كافى، ج 2- ص 129، باب البر بالوالدین، حدیث 15 با این تفاوت كه « ... أو فاجرین».
[7] . اختصاص مفید، ص 241. در معانى الاخبار صدوق نیز حدیثى به این مضمون از امام زین العابدین علیه السلام نقل شده است( ص 108 چاپ صدوق).
[8] . تفسیر نور الثقلین، ج 1- ص 496. به همین مضمون احادیثى در امالى صدوق( ص 204 احادیث 4 و 5 و 6) نیز نقل شده است.
[9] . اصول كافى ج 2- ص 105، باب الصدق و اداء الامانة، حدیث 1.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله محمدرضا مهدوی کنی