کد مطلب: ۴۱۴
تعداد بازدید: ۵۵۲۱
تعداد نظرات: ۱ نظر
تاریخ انتشار : ۱۱ ارديبهشت ۱۳۹۵ - ۱۹:۴۴
درسنامه شماره ۳
یکی از بزرگ ترین دلایل و حکمت های دعا کردن بندگان، همین است که بنده برای اجابت شدن دعای خود باید مراحلی را طی کند که همه آن ها باعث کمال نفس او می شوند و در این مسیر انجام آداب دعا، به مراتب انسان را به این مقصود نزدیک تر خواهد کرد.
موانع استجابت دعا
 

آداب استجابت دعا

پس از بررسی شرایط و موانع استجابت دعا، حال زمان آن فرا رسیده است تا مختصری پیرامون آداب استجابت دعا، از گنجینه بی کران علوم اهل بیت علیهم السّلام بهره مند شویم.

آداب دعا سلسله اموری هستند که وجودشان برای اجابت دعا شرط نیست بلکه روند اجابت دعا را سرعت می بخشند، حال اگر به ذهن کسی خطور کند که با وجود شرایط اجابت دعا و فقدان موانع آن، چرا خدای متعال رعایت آداب دعا را برای بندگانش توصیه می کند؟! در پاسخ خواهیم گفت: از آن جائی که حضرت حق عزّ و جلّ بی نیاز مطلق است و خزائن ملک وجود در ید قدرت اوست(ولله خزائن السّموات و الارض)در اجابت دعای بندگان،نیازی به رعایت آداب دعا از سوی ایشان ندارد،پس به طور قطع در توصیه پروردگار حکیم به این امور، برای بندگان مصالح فردی و اجتماعی فراوانی مترتّب است که رعایت آن ها باعث تعالی روح و تقرّب انسان به درگاه پروردگار عالم خواهد شد.در واقع یکی از بزرگ ترین دلایل و حکمت های دعا کردن بندگان، همین است که بنده برای اجابت شدن دعای خود باید مراحلی را طی کند که همه آن ها باعث کمال نفس او می شوند و در این مسیر انجام آداب دعا، به مراتب انسان را به این مقصود نزدیک تر خواهد کرد.به طور خلاصه دعا کردن با رعایت شرایط و آداب دعا و همچنین ترک موانع، یک کلاس انسان سازی کامل است و به همین جهت است که قرآن کریم و ائمّه اطهار علیهم السّلام-همان طور که در مقدّمه و بخش اوّل ذکر شد- نسبت به دعا، دستور و سفارشات فراوانی داشته اند.

در یک تقسیم بندی اوّلیّه،آداب دعا را می توان به سه دسته تقسیم نمود:

(1)-آداب مکانی

(2)-آداب زمانی

(3)-آداب عملی

ابتدا از آداب مکانی در استجابت دعا آغاز می کنیم.

 

(1)آداب مکانی.

خداوند تبارک و تعالی به برخی از مکان ها نظر و عنایت ویژه ای دارد.به همین جهت دعا کردن در این مکان ها را دوست می دارد و دعا کردن در این مکان ها دعا را به اجابت بسیار نزدیک می کند.به روایاتی که در این باره از ساحت مقدّس خاندان عصمت صلوات الله علیهم اجمعین وارد شده است توجّه فرمائید.

1-مشاهد و قبور مطهّر ائمّه اطهار علیهم السّلام.

از آن جائی که وجود مقدّس چهارده معصوم سلام الله علیهم اجمعین اشرف مخلوقات عالمند و خداوند متعال تمامی کائنات را به خاطر ذوات مقدّس ایشان خلق نموده است(قال رَسُولُ اللهِ صلّی الله علیه و آله:‏ «لَمَّا خَلَقَ اللهُ آدَمَ‏ وَ نَفَخَ فِيهِ مِنْ رُوحِهِ‏ الْتَفَتَ آدَمُ يَمِينَةَ الْعَرْشِ فَإِذَا خَمْسَةُ أَشْبَاحٍ فَقَالَ يَا رَبِّ هَلْ خَلَقْتَ قَبْلِي مِنَ الْبَشَرِ أَحَداً قَالَ لَا قَالَ فَمَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَرَى أَسْمَاءَهُمْ فَقَالَ هَؤُلَاءِ خَمْسَةٌ مِنْ وُلْدِكَ لَوْلَاهُمْ‏ مَا خَلَقْتُكَ‏ وَ لَا خَلَقْتُ الْجَنَّةَ وَ لَا النَّارَ وَ لَا الْعَرْشَ وَ لَا الْكُرْسِيَّ وَ لَا السَّمَاءَ وَ لَا الْأَرْضَ وَ لَا الْمَلَائِكَةَ وَ لَا الْجِنَّ وَ لَا الْإِنْسَ هَؤُلَاءِ خَمْسَةٌ شَقَقْتُ لَهُمُ اسْماً مِنْ‏ أَسْمَائِي فَأَنَا الْمَحْمُودُ وَ هَذَا مُحَمَّدٌ صلّی الله علیه و آله‏ وَ أَنَا الْأَعْلَى وَ هَذَا عَلِيٌّ علیه السّلام وَ أَنَا الْفَاطِرُ وَ هَذِهِ فَاطِمَةُ علیها السّلام وَ أَنَا ذُو الْإِحْسَانِ وَ هَذَا الْحَسَنُ علیه السّلام وَ أَنَا الْمُحْسِنُ وَ هَذَا الْحُسَيْنُ علیه السّلام آلَيْتُ عَلَى نَفْسِي أَنَّهُ لَا يَأْتِينِي أَحَدٌ وَ فِي قَلْبِهِ‏ مِثْقالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ مَحَبَّةِ أَحَدِهِمْ إِلَّا أَدْخَلْتُهُ جَنَّتِي وَ آلَيْتُ بِعِزَّتِي أَنَّهُ لَا يَأْتِينِي أَحَدٌ وَ فِي قَلْبِهِ‏ مِثْقالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ بُغْضِ أَحَدِهِمْ إِلَّا أَدْخَلْتُهُ نَارِي يَا آدَمُ هَؤُلَاءِ صَفْوَتِي مِنْ خَلْقِي بِهِمْ أُنْجِي مَنْ أُنْجِي وَ بِهِمْ أُهْلِكُ مَنْ أُهْلِك». رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: زمانی که خدای متعال آدم را خلق کرد و از روح خود در او دمید،آدم به سمت راست عرش توجّه کرد.در این هنگام پنج شبح مشاهده نمود،پس به درگاه الهی عرضه داشت: ای پروردگارم آیا قبل از من بشری خلق نموده ای؟! خداوند تعالی فرمود: نه.آدم عرض کرد: پس ایشان کیستند که اسمائشان را می بینم؟! خدای متعال فرمود: ایشان پنج نفر از فرزندان تو هستند که اگر نبودند تو را نمی آفریدم و نه بهشت و جهنّم و نه عرش و کرسی و نه آسمان و زمین و نه ملائکه و جنّ و انسان(هیچ کدام را نمی آفریدم).ایشان پنج تن هستند که برایشان از اسماء خودم اسمی مشتقّ نموده ام،پس من محمودم و این محمّد صلّی الله علیه وآله است و من أعلی هستم و این علی علیه السّلام است و من فاطر هستم و این فاطمه علیها السّلام است و من صاحب احسان هستم و این حسن علیه السّلام است و من محسن هستم و این حسین علیه السّلام است. به ذات خودم قسم خورده ام که کسی مرا ملاقات نمی کند در حالی که در قلبش ذرّه ای از محبّت احدی از ایشان باشد مگر این که او را داخل بهشت خودم می کنم، و به عزّتم قسم یاد کرده ام که کسی مرا ملاقات نمی کند در حالی که در قلبش ذرّه ای از بغض فردی از ایشان باشد مگر این که او را داخل جهنّمم می کنم.ای آدم ایشان برگزیدگان از خلق من هستم،به وسیله(ولایت و هدایت)ایشان نجات می یابد هر کس که نجات می یابد و به وسیله(نپذیرفتن ولایت و هدایت)ایشان هلاک می شود هر آن کس که هلاک می شود.‏[1])،پر واضح است که در میان تمام اماکن مقدّس عالم،از حیث رتبه و مقام و توجّه خداوند کریم،قبور نورانی اهل بیت علیهم السّلام و هر مکانی که منسوب به ایشان است، جایگاه اوّل و نخستین را به خود اختصاص می دهد،و در این میان بر اساس روایات، مرقد مطهّر سیّدالشّهدا علیه السّلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است.مرحوم ابن فهد حلّی در کتاب شریف عدّة الدّاعی این گونه می فرماید: «وَ مِن أَماكِنِ الدُّعاءِ بَل أَشرَفُها عِندَ قَبرِ الحُسَينِ علیه السّلام» و از مکان های اجابت دعا بلکه با شرافت ترین آن ها،نزد قبر مطهّر امام حسین علیه السّلام می باشد.

برای اثبات مطلبی که بیان شد، تنها به ذکر یک روایت بسنده می کنیم:

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ علیه السّلام قَالَ: «إِنَ‏ أَرْضَ‏ الْكَعْبَةِ قَالَتْ‏ مَنْ‏ مِثْلِي‏ وَ قَدْ بَنَى اللهُ بَيْتَهُ [بُنِيَ بَيْتُ اللهِ‏] عَلَى ظَهْرِي وَ يَأْتِينِي النَّاسُ‏ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ‏ وَ جُعِلْتُ حَرَمَ اللهِ وَ أَمْنَهُ فَأَوْحَى اللهُ إِلَيْهَا أَنْ كُفِّي وَ قِرِّي فَوَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي مَا فَضْلُ مَا فُضِّلْتِ بِهِ فِيمَا أَعْطَيْتُ بِهِ أَرْضَ كَرْبَلَاءَ إِلَّا بِمَنْزِلَةِ الْإِبْرَةِ غُرِسَتْ [غُمِسَتْ‏] فِي الْبَحْرِ فَحَمَلَتْ مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ وَ لَوْ لَا تُرْبَةُ كَرْبَلَاءَ مَا فَضَّلْتُكِ وَ لَوْ لَا مَا تَضَمَّنَتْهُ أَرْضُ كَرْبَلَاءَ لَمَا خَلَقْتُكِ وَ لَا خَلَقْتُ الْبَيْتَ الَّذِي الفْتَهخَرْتِ بِهِ فَقِرِّي وَ اسْتَقِرِّي وَ كُونِي دُنْيَا مُتَوَاضِعاً ذَلِيلًا مَهِيناً غَيْرَ مُسْتَنْكِفٍ وَ لَا مُسْتَكْبِرٍ لِأَرْضِ كَرْبَلَاءَ وَ إِلَّا سُخْتُ بِكِ وَ هَوَيْتُ بِكِ فِي نَارِ جَهَنَّم‏». از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: زمین کعبه گفت: کیست مثل من؟ و حال آن که خداوند خانه اش را بر روی من بنا نهاده است و مردم از راه های دور به نزد من می آیند و من حرم الهی و مکان امن او قرار داده شده ام.پس خداوند به او وحی فرمود: بس کن و آرام بگیر.پس به عزّت و جلالم قسم، فضیلتی که به تو عنایت کردم در مقابل فضیلتی که به زمین کربلا عطا کردم نیست مگر به منزله آبی که بر روی سوزنی است که در دریا فرو برده شود و از آن خارج گردد و اگر تربت کربلا نبود،به تو فضیلتی نمی دادم و اگر آن چه زمین کربلا در خود دارد(بدن مقدّس و مطهّر حضرت اباعبد الله الحسین الشّهید علیه السّلام)نبود اصلاً تو را خلق نمی کردم و نه خانه ای(کعبه)که بدان افتخار کردی.پس آرام بگیر و ساکت باش و در مقابل زمین کربلا پست و متواضع و ذلیل و نرم باش و در برابر آن بزرگی و تکبّر از خود نشان مده در غیر این صورت تو را فرو می برم و در آتش جهنّم قرار می دهم.[2]

و امّا روایات استجابت دعا در مشاهد مقدّس ائمّه اطهار علیهم السّلام:

فَقَدْ رُوِيَ‏: «أَنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى عَوَّضَ‏ الْحُسَيْنَ‏ علیه السّلام‏ مِنْ‏ قَتْلِهِ‏ بِأَرْبَعِ خِصَالٍ جَعَلَ الشِّفَاءَ فِي تُرْبَتِهِ وَ إِجَابَةَ الدُّعَاءِ تَحْتَ قُبَّتِهِ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ وَ أَنْ لَا يُعَدَّ أَيَّامُ زَائِرِيهِ مِنْ أَعْمَارِهِمْ». روايت شده كه خداى سبحان در قبال شهادت امام حسين علیه السّلام چهار خصلت به او داد: در خاك قبرش شفا قرار داد و دعا را در زير گنبد او اجابت مى ‏كند و ائمه عليهم السلام را از فرزندان او قرار داد و روزهايى كه زايرين زيارت قبرش مى ‏كنند جزء عمرشان بحساب نمى ‏آورد.[3]

وَ رُوِيَ:‏ «أَنَّ الصَّادِقَ علیه السّلام أَصَابَهُ وَجَعٌ فَأَمَرَ مَنْ عِنْدَهُ أَنْ يَسْتَأْجِرُوا لَهُ أَجِيراً يَدْعُو لَهُ‏ عِنْدَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ‏ علیه السّلام فَخَرَجَ رَجُلٌ مِنْ مَوَالِيهِ فَوَجَدَ آخَرَ عَلَى الْبَابِ فَحَكَى لَهُ مَا أُمِرَ بِهِ فَقَالَ الرَّجُلُ أَنَا أَمْضِي لَكِنَّ الْحُسَيْنَ علیه السّلام إِمَامٌ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ وَ هُوَ أَيْضاً إِمَامٌ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ فَكَيْفَ ذَلِكَ فَرَجَعَ إِلَى مَوْلَاهُ وَ عَرَّفَهُ قَوْلَهُ فَقَالَ هُوَ كَمَا قَالَ لَكِنْ مَا عَرَفَ أَنَّ لِلهِ تَعَالَى بِقَاعاً يُسْتَجَابُ فِيهَا الدُّعَاءُ فَتِلْكَ الْبُقْعَةُ مِنْ تِلْكَ الْبِقَاع». روايت شد كه امام صادق عليه السّلام بيمار شد، به كسانش دستور داد كه شخصى را اجير كنند كه در كنار قبر امام حسين عليه السّلام براى او دعا كنند. پس مردى از مواليان آن حضرت بيرون آمد و شخصى را در كنار در يافت و ماجرا را به او گفت آن مرد گفت من مى روم، ولى امام حسين عليه السّلام امامى است كه اطاعتش واجب است چنان كه امام صادق علیه السّلام هم امامى است كه‏ اطاعتش واجب است پس چگونه براى شفاى امام صادق علیه السّلام در كنار قبر امام حسين علیه السّلام بايد دعا كرد.غلام به پيش امام صادق عليه السّلام آمد و سخن او را نقل كرد. حضرت فرمود: همين طور است كه ايشان مى گويد ولى ايشان نمى ‏داند كه خداى تعالى را مكان هايى است كه دعاها در آن اجابت مى ‏شود،بقعه حضرت امام حسين عليه السّلام از آن امكنه است.[4]

عَنْ شُعَيْبٍ الْعَقَرْقُوفِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ علیه السّلام قَالَ: «قُلْتُ لَهُ مَنْ‏ أَتَى‏ قَبْرَ الْحُسَيْنِ‏ علیه السّلام مَا لَهُ مِنَ الثَّوَابِ وَ الْأَجْرِ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ يَا شُعَيْبُ مَا صَلَّى عِنْدَهُ أَحَدٌ الصَّلَاةَ إِلَّا قَبِلَهَا اللهُ مِنْهُ وَ لَا دَعَا عِنْدَهُ أَحَدٌ دَعْوَةً إِلَّا اسْتُجِيبَ لَهُ عَاجِلةً وَ آجِلَةً فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ زِدْنِي فِيهِ قَالَ يَا شُعَيْبُ أَيْسَرُ مَا يُقَالُ لِزَائِرِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ علیهما السّلام قَدْ غُفِرَ لَكَ يَا عَبْدَ اللهِ فَاسْتَأْنِفْ عَمَلًا جَدِيداً». از شعيب عقرقوفى از حضرت صادق عليه السّلام، وى گفت: محضر مبارك آن حضرت عرضه داشتم: فدايت شوم ثواب و اجر كسى كه به زيارت قبر حضرت امام حسين عليه السّلام برود چيست؟ حضرت فرمودند: اى شعيب احدى كنار قبر آن حضرت نمازى نمى ‏خواند مگر آنكه حق تعالى‏از او مى ‏پذيرد، و احدى در آنجا دعا نمى ‏كند مگر آنكه خداوند متعال خواسته‏اش را در دنيا و آخرت برآورده مى ‏نمايد. عرض كردم: فدايت شوم: بيشتر بفرمائيد.حضرت فرمودند: اى شعيب كمترين چيزى كه در باره زائر حسين بن على عليهما السّلام گفته مى ‏شود اين است كه به وى خطاب كرده و مى ‏گويند: اى بنده خدا، حق تعالى تو را آمرزيده، پس امروز عمل جديد تازه‏اى را آغاز نما.[5]

عن ابی عبد الله علیه السّلام: «...وَ إِنْ كَانَتْ لَكَ حَاجَةٌ- فَاجْعَلْ قَبْرَ النَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله خَلْفَ كَتِفَيْكَ وَ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَ ارْفَعْ يَدَيْكَ [يَدَكَ‏]- وَ اسْأَلْ حَاجَتَكَ فَإِنَّكَ أَحْرَى أَنْ تُقْضَى إِنْ شَاءَ اللهُ». و اگر حاجت دارى قبر مطهّر نبیّ اکرم صلّی الله علیه و آله را پشت سر قرار بده و رو به قبله بايست و دو دستت را بلند نما و سپس حاجتت را از خدا بخواه كه ان شاء اللَّه مستجاب خواهد شد.[6]

عَنِ الصَّقْرِ بْنِ دُلَفَ قَالَ سَمِعْتُ سَيِّدِي عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الرِّضَا ع يَقُولُ‏: «مَنْ كَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حَاجَةٌ فَلْيَزُرْ قَبْرَ جَدِّيَ‏ الرِّضَا ع بِطُوسَ وَ هُوَ عَلَى غُسْلٍ وَ لْيُصَلِّ عِنْدَ رَأْسِهِ رَكْعَتَيْنِ وَ لْيَسْأَلِ اللَّهَ حَاجَتَهُ فِي قُنُوتِهِ فَإِنَّهُ يَسْتَجِيبُ لَهُ مَا لَمْ يَسْأَلْ فِي مَأْثَمٍ أَوْ قَطِيعَةِ رَحِمٍ وَ إِنَّ مَوْضِعَ قَبْرِهِ لَبُقْعَةٌ مِنْ بِقَاعِ الْجَنَّةِ لَا يَزُورُهَا مُؤْمِنٌ إِلَّا أَعْتَقَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ وَ أَحَلَّهُ دَارَ الْقَرَارِ». صقر بن دلف گويد شنيدم از آقايم علىّ بن محمّد بن علىّ الرّضا علیهم السّلام(حضرت هادی علیه السّلام)كه ميفرمود هر كه نزد خدا حاجتى دارد،قبر جدم حضرت رضا علیه السّلام را در طوس با غسل زيارت كند و دو ركعت نماز بالاى سر ایشان بخواند و حاجتش را در قنوت نماز از خدا بخواهد كه به اجابت رسد، در صورتى كه درگناه يا قطع رحم نباشد و براستى جاى قبرش يكى از بقعه‏هاى بهشت است و مؤمنى آن را زيارت نكند جز اينكه خدا از دوزخ آزادش كند و به بهشت برد.[7]

در باب استجابت دعا نزد قبور مطهّر حضرات اهل بیت علیهم السّلام روایات فراوانی وجود دارد که به جهت رعایت اختصار و اجتناب از طولانی شدن مطلب،از آن ها صرف نظر کرده و به همین روایات مذکور بسنده می نمائیم.

2-مکّه معظّمه.

مرحوم علّامه مجلسی در کتاب شریف بحار الانوار از مصنّفات و تألیفات علمای شیعه که خود ایشان آن را مطالعه و رؤیت نموده است نقل می کند که در پانزده موضع از مکّه مکرّمه،دعا مستجاب است:

«وَ أَمَّا الْمَكَانُ فَخَمْسَةَ عَشَرَ مَوْضِعاً مِنْهُ بِمَكَّةَ عِنْدَ الْمِيزَابِ‏ وَ عِنْدَ الْمَقَامِ وَ عِنْدَ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ وَ بَيْنَ الْمَقَامِ وَ الْبَابِ وَ جَوْفِ الْكَعْبَةِ وَ عِنْدَ بِئْرِ زَمْزَمَ وَ عَلَى الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ وَ عِنْدَ الْجَمَرَاتِ الثَّلَاثِ وَ عِنْدَ رُؤْيَةِ الْكَعْبَة». و امّا مکان(هائی که دعا در آن ها مستجاب است)پس پانزده موضع از آن ها در مکّه است: نزد ناودان کعبه،مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام،حجر الاسود،بین مقام حضرت ابراهیم علیه السّلام و درب خانه خدا، داخل خانه خدا،چاه زمزم،بر روی کوه صفا و مروه،نزد مشعر،جمرات سه گانه و هنگام دیدن کعبه.[8]

وَ فِي الْخَبَرِ «أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى يَقُولُ لِلْمَلَائِكَةِ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ(یوم عرفة)يَا مَلَائِكَتِي أَ لَا تَرَوْنَ إِلَى عِبَادِي وَ إِمَائِي جَاءُوا مِنْ أَطْرَافِ‏ الْبِلَادِ شَعْثَاءَ غَبْرَاءَ أَ تَدْرُونَ مَا يَسْأَلُونَ فَيَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّهُمْ يَسْأَلُونَكَ الْمَغْفِرَةَ فَيَقُولُ اشْهَدُوا أَنِّي قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ». در خبر است كه خداى سبحان در آن روز(روز عرفه و در سرزمین عرفه) به ملايكه مى ‏گويد اى فرشتگان من! آيا بندگان و كنيزانم را مى ‏بينيد كه از گوشه و كنار دنيا ژوليده موى و غبار آلوده آمدند آيا مى ‏دانيد چه مى ‏خواهند؟ فرشتگان عرضه مى ‏دارند از تو درخواست آمرزش دارند پس خداوند مى ‏فرمايد: شاهد باشيد كه من ايشان را آمرزيدم.[9]

عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ الْمُقْعَدِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام يَقُولُ:‏ «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَكَّلَ‏ بِالرُّكْنِ‏ الْيَمَانِيِ‏ مَلَكاً هِجِّيراً يُؤَمِّنُ عَلَى دُعَائِكُم‏». راوی می گوید از حضرت صادق علیه السّلام شنیدم که می فرمودند:خداوند عزّ و جلّ در کنار رکن یمانی ملکی دارد که کاری جز اجابت دعای شما ندارد.[10]

3-مسجد.

عَنْ ابی عبد الله علیه السّلام قَالَ:‏ «كَانَ أَبِي إِذَا طَلَبَ الْحَاجَةَ طَلَبَهَا عِنْدَ زَوَالِ الشَّمْسِ فَإِذَا أَرَادَ ذَلِكَ قَدَّمَ شَيْئاً فَتَصَدَّقَ بِهِ وَ شَمَّ شَيْئاً مِنَ الطِّيبِ وَ رَاحَ‏ إِلَى‏ الْمَسْجِدِ فَدَعَا فِي حَاجَتِهِ بِمَا شَاءَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَل‏». از امام صادق عليه السلام روايت شده است که آن حضرت فرمودند: پدرم وقتى نيازى داشت به هنگام زوال ظهر آن را از خداوند درخواست مى ‏كرد، وقتى مى ‏خواست درخواست كند ابتدا صدقه‏اى مى ‏داد و بوى خوش استشمام مى ‏كرد و به مسجد مى ‏رفت و براى حاجت خود دعا مى ‏كرد.[11]

4-مسجد کوفه.

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السّلام وَ هُوَ فِي مَسْجِدِ الْكُوفَة... قَالَ بِيَدِهِ فِي صَدْرِه‏ مَا دَعَا فِيهِ مَكْرُوبٌ بِمَسْأَلَةٍ فِي حَاجَةٍ مِنَ الْحَوَائِجِ إِلَّا أَجَابَهُ اللَّهُ وَ فَرَّجَ عَنْهُ كَرْبَهُ». از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: شخصی خدمت امیر المومنین علیه السّلام رسید در حالی که حضرت داخل مسجد کوفه بودند... سپس(امیر المومنین علیه السّلام) در حالى كه با دست مبارك اشاره مى ‏نمودند فرمودند: در اين مسجد(مسجد کوفه) هيچ محزون و مكروبى براى حاجتى از حوائجش دعاء نكرده مگر آنكه حق تعالى حزنش را بر طرف و غمش را زائل و حاجتش را روا ساخته است.[12]

5-مسجد سهله.

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «بِالْكُوفَةِ مَسْجِدٌ يُقَالُ لَهُ مَسْجِدُ السَّهْلَةِ ... مَا أَتَاهُ‏ مَكْرُوبٌ‏ قَطُّ فَصَلَّى فِيهِ بَيْنَ الْعِشَاءَيْنِ وَ دَعَا اللَّهَ إِلَّا فَرَّجَ اللَّهُ كُرْبَتَهُ». از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: در کوفه مسجدی است که به آن مسجد کوفه گویند ... هیچ انسان محزونی به آن جا نمی رود که بین عشائین(نماز مغرب و عشاء)نماز بخواند و به درگاه خدا دعا کند،مگر اینکه خداوند حزن و اندوهش را بر طرف خواهد کرد. [13]

6-کنار قبر پدر و مادر.

قالَ مولانا امیرُ المُؤمنینَ علیٌّ علیه السّلام: «زُورُوا مَوْتَاكُمْ‏ فَإِنَّهُمْ يَفْرَحُونَ بِزِيَارَتِكُمْ وَ لْيَطْلُبِ الرَّجُلُ حَاجَتَهُ عِنْدَ قَبْرِ أَبِيهِ وَ أُمِّهِ بَعْدَ مَا يَدْعُو لَهُمَا». مولا امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند: امواتتان را زیارت کنید، به درستی که ایشان به سبب زیارت شما خوشحال می شوند و باید که انسان حاجتش را نزد قبر پدر و مادرش بخواهد، بعد از آن که برایشان دعا کرد.[14]

(ناگفته نماند، سفارش به دعا توسّط ولیّ خدا در حالت و یا مکانی خاص، دلالت بر استجابت دعا دارد.)

البتّه مکان هائی که دعا در آن ها مستجاب است، بسیار بیش از این مقداری است که بیان شد، امّا به جهت رعایت اختصار از بیان موارد دیگر اجتناب می کنیم.

 

(2)آداب زمانی.

سفارشات زیادی از ناحیه اهل بیت عصمت علیهم السّلام در باب زمان دعا وارد شده است. البته این بدان معنا نیست که فقط در اوقات خاصّی حقّ دعا کردن داریم و در غیر آن اوقات دعا کردن جایز نیست، و یا این که در غیر آن اوقات دعا به هدف اجابت نمی رسد، بلکه خدای متعال برای دعای بندگان به درگاه خودش هیچ محدودیّتی قرار نداده است. امّا زمان هایی وجود دارد که درمیان ساعات مختلف عمر نزد خدای تعالی بسیار عزیز است و از اهمّیّت ویژه ای برخوردار می باشد. به همین دلیل دعاها در این ساعاتِ خاص، به گونه ای ویژه مورد عنایت خداوند قرار می گیرد،و این بدان جهت است که بندگان به ارتباط با خدای متعال در این ساعات،بیش از ساعات دیگر توجّه نمایند و از برکات موجود در این لحظات خاص، غافل نگشته و بی بهره نمانند.

از آن جائی که زمان های سفارش شده توسّط معصومین علیهم السّلام برای دعا نمودن، بسیار زیاد است و این مختصر را مجالی برای بیان همه آن ها نیست، لذا به بیان قسمتی از آن ها می پردازیم که به قول معروف: «ما لا یُدرَکُ کُلُّهُ لا یُترَکُ کُلُّهُ-هر آن چه که امکان درک همه اش نیست،کلّش را یکجا رها نمی کنند».

الف)ساعات (زمان های) استجابت دعا.

1-یک ششم از اوّل نیمه دوّم شب.

عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام يَقُولُ:‏ «إِنَّ فِي اللَّيْلِ لَسَاعَةً مَا يُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ ثُمَّ يُصَلِّي وَ يَدْعُو اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهَا إِلَّا اسْتَجَابَ لَهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ قُلْتُ أَصْلَحَكَ‏ اللَّهُ‏ وَ أَيُ‏ سَاعَةِ هِيَ مِنَ اللَّيْلِ قَالَ إِذَا مَضَى نِصْفُ اللَّيْلِ وَ هِيَ السُّدُسُ الْأَوَّلُ مِنْ أَوَّلِ النِّصْف». از عمر بن اذينه روایت شده است که گفت از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى ‏فرمودند: در شب ساعتى است كه هيچ عبد مؤمنى نيست كه در آن ساعت نماز بگزارد و از خداوند درخواست كند جز آنكه خداى متعال اجابت كند عرضه داشتم خداوند کارتان را اصلاح کند،اين ساعت كدام وقت از شب است،فرمودند: وقتى نيمه شب گذشت و يك ششم از اوّل نيمه دوّم شب آمد.‏[15]

ابن فهد حلّی در کتاب شریف عدّة الدّاعی در باره روایت بالا چنین می نویسد: « شكّى نيست كه در آن هنگام مردم در خوابند ولى در نيمه اوّل شب مردم در همان حالت روز هستند و در پايان شب چه بسا مردم براى كسب و كار و سفرهايشان بيرون مى ‏روند بنا بر اين،جانِ شب همان وقت غفلت مردم است كه دل براى عبادت آمادگى دارد،به علاوه آنكه اين هنگام با جهاد با نفس و دورى از رختخواب و جدايى جايگاه نرم و خلوت با مالك عباد و سلطان دين و معاد توأم است.و مقصود از دل شب همين است و همين مضمونِ روايت عمر بن اذينه است‏.[16]

2-سحر تا طلوع خورشید.

عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السّلام قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ كُلَّ عَبْدٍ دَعَّاءٍ فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ فِي السَّحَرِ إِلَى طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنَّهَا سَاعَةٌ تُفَتَّحُ فِيهَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تُقَسَّمُ فِيهَا الْأَرْزَاقُ وَ تُقْضَى فِيهَا الْحَوَائِجُ الْعِظَامُ». از امام باقر علیه السّلام منقول است که فرمودند: خدای عزّ و جلّ از میان مؤمنین هر بنده ای که زیاد دعا می کند را دوست را دوست می دارد.پس بر شما باد به دعاد کردن در وقت سحر تا طلوع خورشید،پس به درستی که آن ساعتی است که درهای آسمان باز می شود،ارزاق در آن تقسیم شده و حاجت های بزرگ اجابت می گردد.[17]

رَوَى عَبْدُ الْعَظِيمِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي مَحْمُودٍ قَال‏:قَالَ الرّضا علیه السّلام: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُنْزِلُ مَلَكاً إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا كُلَّ لَيْلَةٍ فِي الثُّلُثِ الْأَخِيرِ وَ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ فِي أَوَّلِ اللَّيْلِ فَيَأْمُرُهُ فَيُنَادِي‏ هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأُعْطِيَهُ هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأَتُوبَ عَلَيْهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَهُ يَا طَالِبَ الْخَيْرِ أَقْبِلْ وَ يَا طَالِبَ الشَّرِّ أَقْصِرْ فَلَا يَزَالُ يُنَادِي بِهَذَا حَتَّى يَطْلُعَ الْفَجْرُ فَإِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ عَادَ إِلَى مَحَلِّهِ مِنْ مَلَكُوتِ السَّمَاءِ حَدَّثَنِي بِذَلِكَ أَبِي عَنْ جَدِّي عَنْ آبَائِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله». حضرت عبد العظیم حسنی از ابراهیم بن ابی محمود روایت می کند که حضرت رضا علیه السّلام فرمودند: خداوند تبارک و تعالی ثلث(یک سوّم)آخر هر شب و اوّل هر شب جمعه،ملکی را به آسمان دنیا نازل می کند و به او دستور می دهد تا(از جانب پروردگار)بگوید: آیا سائلی هست تا به او عطا کنم.آیا توبه کننده ای هست تا توبه اش را بپذیرم. آیا استغفار کننده ای هست تا او را بیامرزم. ای طالب خیر! روی بیاور(یعنی از این فرصت استفاده کن)و ای طالب شرّ و بدی! از بدی هایت دست بکش(و از این امتیاز بهره ببر)پس آن ملک پیوسته به سخن ندا می دهد تا اینکه فجر طلوع می نماید، پس زمانی که فجر طلوع نمود به محلّ خود در ملکوت آسمان باز می گردد. این حدیث را پدرم از جدّم از پدران بزرگوارش از رسول خدا صلّی الله علیه و آله برایم نقل نمودند.[18]

قَالَ النّبیُّ صلّی الله علیه و آله:‏ «إِذَا كَانَ‏ آخِرُ اللَّيْلِ‏ يَقُولُ‏ اللَّهُ‏ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى هَلْ مِنْ دَاعٍ فَأُجِيبَهُ هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأُعْطِيَهُ سُؤْلَهُ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَهُ هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأَتُوبَ عَلَيْهِ». نبیّ اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: وقتى آخر شب شود خداى سبحان مى ‏فرمايد آيا دعاكننده‏اى هست كه جوابش دهم؟ و آيا خواهنده‏اى هست كه خواسته‏اش را به او دهم؟ آيا استغفاركننده‏اى هست كه او را ببخشم؟ آيا تائبی هست كه توبه وى را قبول كنم؟[19]

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله:‏ «خَيْرُ وَقْتٍ دَعَوْتُمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ الْأَسْحَار». رسول خدا صلّی الله علیه وآله فرمودند: بهترین وقتی که در آن خدای عزّ و جلّ را می خوانید،سحر ها می باشد.[20]

3-نماز عشاء.

قَالَ النَّبِيُّ صلّی الله علیه و آله:‏ «مَنْ كَانَتْ لَهُ حَاجَةٌ فَلْيَطْلُبْهَا فِي الْعِشَاءِ فَإِنَّهُ لَمْ يُعْطَهَا أَحَدٌ مِنَ الْأُمَمِ‏ قَبْلَكُمْ‏ يَعْنِي الْعِشَاءَ الْآخِرَة». از پيامبر صلّی الله علیه و آله وارد شده كه: هر كس حاجتى دارد در نماز عشا از خدا بخواهد و به كسى از امّت ‏هاى پيشين اين وقت داده نشده يعنى وقت عشا.[21]

4-هنگام وزش بادها.

5-هنگام ظهر.

عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السّلام قَالَ: «كَانَ أَبِي إِذَا كَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ حَاجَةٌ طَلَبَهَا فِي هَذِهِ السَّاعَةِ يَعْنِي زَوَالَ الشَّمْس‏». حضرت باقر عليه السّلام فرمود: پدرم هر زمان به درگاه خداوند حاجتى داشت در اين ساعت آن را ميخواست- يعنى هنگام زوال خورشيد- (و اول ظهر كه خورشيد از ميانه آسمان بطرف مغرب متمايل می شود).[22]

6-هنگام بارش باران.

7-هنگام ریخته شدن اوّلین قطره خون کشته ای که مؤمن است.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام:‏ «اطْلُبُوا الدُّعَاءَ فِي‏ أَرْبَعِ سَاعَاتٍ عِنْدَ هُبُوبِ الرِّيَاحِ وَ زَوَالِ الْأَفْيَاءِ وَ نُزُولِ الْقَطْرِ وَ أَوَّلِ قَطْرَةٍ مِنْ دَمِ الْقَتِيلِ الْمُؤْمِنِ فَإِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ تُفَتَّحُ عِنْدَ هَذِهِ الْأَشْيَاءِ». حضرت صادق عليه السلام فرمودند: دعا را در چهار هنگام بخوانيد: هنگام وزيدن بادها، و(هنگام) برطرف شدن سايه‏ها (يعنى هنگام ظهر)، و (نزد) نزول باران، و (هنگام) ريخته شدن اولين قطره خون مؤمن (در جهاد يا غير آن) زيرا در اين اوقات درهاى آسمان باز می شود.[23]

8-در نماز وتر.

9-بعد از ظهر.

10-بعد از مغرب.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام:‏ «يُسْتَجَابُ الدُّعَاءُ فِي أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ فِي الْوَتْرِ وَ بَعْدَ الْفَجْرِ وَ بَعْدَ الظُّهْرِ وَ بَعْدَ الْمَغْرِبِ». حضرت صادق عليه السلام فرمودند: دعا در چهار جاه باجابت رسد: در نماز وتر، و بعد از سپيده دم(که ذیل شماره 2 گذشت)، و بعد از ظهر، و بعد از مغرب.[24]

11-هنگام قرائت قرآن.

12-هنگام اذان.

13-هنگام جنگ(بین مؤمنین و کفّار) و آماده شدن مؤمنین برای شهادت.

14-هنگام دعا نمودن مظلوم.

عَنْ‏ عَلِيٍّ علیه السّلام قَالَ: «اغْتَنِمُوا الدُّعَاءَ عِنْدَ خَمْسَةِ مَوَاطِنَ عِنْدَ قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ وَ عِنْدَ الْأَذَانِ وَ عِنْدَ نُزُولِ الْغَيْثِ وَ عِنْدَ الْتِقَاءِ الصَّفَّيْنِ‏ لِلشَّهَادَةِ وَ عِنْدَ دَعْوَةِ الْمَظْلُومِ فَإِنَّهُ [فَإِنَّهَا] لَيْسَ لَهَا حِجَابٌ دُونَ الْعَرْشِ». از امير المؤمنين عليه السّلام روایت شده است که فرمودند: دعا را در پنج جا غنيمت شماريد: نزد قرائت قرآن، و نزد گفتن أذان، و نزد آمدن باران(که ذیل شماره 6 گذشت)، نزد برخورد كردن دو صف (از مؤمنين و كفار) براى قتال و شهادت و هنگام دعا نمودن مظلوم،پس به درستی که برای(اجابت) این دعاها پائین تر از عرش،حجابی نیست.[25]

15-هنگام رقّت قلب.

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «إِذَا رَقَّ أَحَدُكُمْ فَلْيَدْعُ فَإِنَّ الْقَلْبَ لَا يَرِقُّ حَتَّى يَخْلُص‏». حضرت صادق عليه السّلام فرمودند: هر گاه دل يكى از شما رقّت كرد (و نرم شد) در آن حال دعا كند، زيرا دل تا خالص نشود(پاك نشود) رقّت نكند.[26]

علّامه مجلسى (ره) گويد: رقّت‏ ضد قساوت‏ است‏ و نشانه رقّت دل گريه است، و حاصل اينكه رقّت نشانه پاكى دل از دغلى و حسد و افكار باطله و خيالاتى است كه انسان را از توجّه به خداى تعالى سرگرم كند، و خلوص و پاكى دل نشانه و سبب اجابت دعا است.[27]

16-هنگام لرزش پوست، جاری شدن اشک و ترسیدن قلب.

عن أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «إِذَا اقْشَعَرَّ جِلْدُكَ‏ وَ دَمَعَتْ عَيْنَاكَ وَ وَجِلَ قَلْبُكَ فَدُونَكَ‏ دُونَكَ فَقَدْ قُصِدَ قَصْدُك». از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: آنگاه كه پوست بدنت لرزيد و چشمانت پر از اشك گرديد و قلبت هراس برداشت‏،آن حال را خوب نگهدار كه مقصودت حاصل شده است‏.[28]

17-بعد از ادای فریضه.

قَالَ(مولانا ابوالحسن الرّضا علیه السّلام) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله:‏ «مَنْ‏ أَدَّى‏ فَرِيضَةً فَلَهُ عِنْدَ اللَّهِ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَةٌ». امام رضا علیه السّلام فرمودند که رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر کس فریضه ای انجام دهد پس برای او نزد خدا دعای مستجابی است.[29]

18-هنگام ظاهر شدن نشانه ای از اعجاز الهی.

قَالَ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: «ثَلَاثَةُ أَوْقَاتٍ لَا يُحْجَبُ فِيهَا الدُّعَاءُ عَنِ اللَّهِ (تَعَالَى): فِي‏ أَثَرِ الْمَكْتُوبَةِ، وَ عِنْدَ نُزُولِ الْمَطَرِ، وَ ظُهُورِ آيَةٍ مُعْجِزَةٍ لِلَّهِ فِي أَرْضِه». امام صادق علیه السّلام فرمودند: در سه زمان دعا از خداوند پوشیده نمی ماند: بعد از ادای فریضه، به هنگام بارش باران و هنگام پدیدار شدن نشانه ای از اعجاز خدا در زمین.‏[30]

19-قبل و بعد از نماز.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السّلام:‏ «الْمَسْأَلَةُ قَبْلَ‏ الصَّلَاةِ وَ بَعْدَهَا مُسْتَجَابَة». حضرت باقر علیه السّلام فرمودند: درخواست کردن(از خدای متعال)قبل از نماز و بعد از آن مستجاب است.[31]

20-بین اذان و اقامة.

قَالَ النَّبِيُّ صلّی الله علیه و آله:‏ «الدُّعَاءُ بَيْنَ‏ الْأَذَانِ‏ وَ الْإِقَامَةِ لَا يُرَدُّ». نبیّ اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: دعای بین اذان و اقامه ردّ نمی شود.[32]

21-فاصله بین اتمام خطبه امام و مرتّب شدن صفوف مردم(برای نماز).

22-آخر روز جمعه تا غروب خورشید.

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «السَّاعَةُ الَّتِي يُسْتَجَابُ فِيهَا الدُّعَاءُ- يَوْمَ الْجُمُعَةِ مَا بَيْنَ‏ فَرَاغِ‏ الْإِمَامِ‏ مِنَ الْخُطْبَةِ إِلَى أَنْ يَسْتَوِيَ النَّاسُ فِي الصُّفُوفِ وَ سَاعَةٌ أُخْرَى مِنْ آخِرِ النَّهَارِ إِلَى غُرُوبِ الشَّمْسِ». از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: ساعتی که دعا در آن مستجاب است،روز جمعه مابین فراغت امام از خطبه تا مرتّب شدن مردم در صفوفشان و ساعت دیگر آخر روز جمعه تا غروب خورشید می باشد.[33]

23-بین دو نماز.

وَ فِي الْخَبَر:ِ «الدُّعَاءُ بَيْنَ‏ الصَّلَاتَيْنِ‏ لَا يُرَدُّ». در روایت است که: دعا بین دو نماز ردّ نمی شود.[34]

24-هنگام اقامه نماز.

25-هنگام خواندن خروس.

26-بعد از دعا کردن برای چهل مؤمن.

27-بعد از صدقه.

عَنِ النَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله:‏ «اطْلُبُوا الدُّعَاءَ عِنْدَ الْتِقَاءِ الْجُيُوشِ وَ إِقَامَةِ الصَّلَاةِ وَ نُزُولِ الْغَيْثِ وَ صِيَاحِ الدِّيَكَةِ وَ بَعْدَ الدُّعَاءِ لِأَرْبَعِينَ مُؤْمِناً وَ بَعْدَ الصَّدَقَةِ ...». از نبیّ اکرم صلّی الله علیه و آله روایت است که فرمودند: دعا را طلب کنید هنگام رو به رو شدن سپاه ها، اقامه نماز، نزول باران، خواندن خروس، بعد از دعا کردن برای چهل مؤمن و بعد از صدقه ... .[35]

ب)روزهای اجابت دعا.

1-(شب و روز)جمعه.

شب جمعه:

رَوَى أَبُو بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام أَنَّهُ قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَيُنَادِي كُلَ‏ لَيْلَةِ جُمُعَةٍ مِنْ‏ فَوْقِ‏ عَرْشِهِ‏ مِنْ أَوَّلِ اللَّيْلِ إِلَى آخِرِهِ أَ لَا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ يَدْعُونِي‏ لآِخِرَتِهِ وَ دُنْيَاهُ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَأُجِيبَهُ أَ لَا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ يَتُوبُ إِلَيَّ مِنْ ذُنُوبِهِ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَأَتُوبَ عَلَيْهِ أَ لَا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ قَدْ قَتَّرْتُ عَلَيْهِ رِزْقَهُ‏ يَسْأَلُنِي الزِّيَادَةَ فِي رِزْقِهِ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَأُوَسِّعَ عَلَيْهِ أَ لَا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ سَقِيمٌ يَسْأَلُنِي أَنْ أَشْفِيَهُ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَأُعَافِيَهُ أَ لَا عَبْدُ مُؤْمِنٌ مَحْبُوسٌ مَغْمُومٌ يَسْأَلُنِي أَنْ أُطْلِقَهُ مِنْ حَبْسِهِ فَأُخَلِّيَ سَرْبَهُ‏ أَ لَا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ مَظْلُومٌ يَسْأَلُنِي أَنْ آخُذَ لَهُ بِظُلَامَتِهِ‏ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَأَنْتَصِرَ لَهُ وَ آخُذَ لَهُ بِظُلَامَتِهِ قَالَ فَمَا يَزَالُ يُنَادِي بِهَذَا حَتَّى يَطْلُعَ الْفَجْر»ُ. ابوبصیر از حضرت صادق علیه السّلام روایت می کند که آن حضرت فرمودند: خداوند تبارک و تعالی هر شب جمعه از اول تا آخر شب اين گونه ندا مى ‏دهد: آيا بنده مؤمنى نيست كه تا قبل از صبح مرا براى دين يا دنيايش بخواند تا من اجابتش كنم؟ آيا بنده مؤمني نيست كه تا قبل از صبح از گناهانش توبه كند و برگردد و من نيز توبه اش را بپذیرم؟ آيا بنده مؤمنى نيست كه روزيش را تنگ کرده باشم و تا قبل از فجر، از من بخواهد آن را زياد كنم و من هم حاجتش را برآورده روزيش را زياد و وسيع گردانم؟ آيا بنده مؤمن مريضى نيست كه تا قبل از طلوع فجر از من بخواهد كه شفايش بدهم و من هم او را عافيت و تندرستى عطا نمايم؟ آيا بنده زندانى گرفتارى نيست كه از من بخواهد از زندان آزادش كنم و من نيز آزادش گردانم؟ آيا بنده مؤمن مظلومى نيست كه تا قبل از صبح از من بخواهد حقّش را از ظالم بستانم و من نيز او را يارى كرده حقش را برگردانم؟ آنگاه حضرت فرمود: همين طور ذات اقدس الهى ندا مى ‏دهد تا صبح شود.[36]

رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام:‏ «فِي قَوْلِ يَعْقُوبَ لِبَنِيهِ‏- سَوْفَ‏ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ‏ رَبِّي-‏ قَالَ أَخَّرَهَا إِلَى السَّحَرِ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ». (فرزندان يعقوب از پدرشان خواستند كه از خداوند متعال برايشان طلب آمرزش و بخشش كند، آن حضرت اين گونه پاسخ دادند: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي‏»[37]، يعنى: «بزودى برايتان از پروردگارم تقاضاى مغفرت خواهم كرد».)در تفسير همين آيه محمّد بن مسلم از امام صادق- عليه السّلام- روايت نموده است كه حضرت فرمودند: حضرت يعقوب ع اين استغفار را تا سحرگاه شب جمعه به تأخير انداخت.[38]

روز جمعه:

رَوَى أَبُو بَصِيرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السّلام قَالَ: «إِنَّ الْعَبْدَ الْمُؤْمِنَ لَيَسْأَلُ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ الْحَاجَةَ فَيُؤَخِّرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَضَاءَ حَاجَتِهِ الَّتِي سَأَلَ إِلَى يَوْمِ الْجُمُعَةِ لِيَخُصَّهُ بِفَضْلِ يَوْمِ الْجُمُعَة». ابوبصیر از امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام روایت می کند که فرمودند: بنده مؤمن از خدا حاجتى طلب مى ‏كند و خداوند عزيز و جليل بر آوردن آن را تا روز جمعه به تأخير مى ‏اندازد.[39]

قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله:‏ «إِنَّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ سَيِّدُ الْأَيَّامِ يُضَاعِفُ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَ يَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ وَ يَرْفَعُ فِيهِ الدَّرَجَاتِ وَ يَسْتَجِيبُ فِيهِ الدَّعَوَاتِ وَ يَكْشِفُ فِيهِ الْكُرُبَاتِ وَ يَقْضِي فِيهِ الْحَاجَاتِ الْعِظَام‏». رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: همانا روز جمعه سیّد روزهاست. در آن روز حسنات دو برابر شده، گناهان محو می گردد،درجات بالا می رود،دعاها مستجاب می شود،اندوه ها از بین می رود و حاجات بزرگ به هدف اجابت می رسد.[40]

عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السّلام قَالَ:‏ «أَوَّلُ‏ وَقْتِ‏ الْجُمُعَةِ سَاعَةُ تَزُولُ الشَّمْسُ إِلَى أَنْ تَمْضِيَ سَاعَةٌ تُحَافَظُ عَلَيْهَا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله قَالَ لَا يَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَى عَبْدٌ فِيهَا خَيْراً إِلَّا أَعْطَاهُ اللَّه». از ‏امام باقر عليه السلام روایت است که فرمودند: ابتداى وقت استجابت دعا در جمعه از هنگام زوال آفتاب يعنى ظهر تا ساعتى بعد مى ‏باشد پس بر آن محافظت شود، زيرا رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمود: هيچ بنده‏اى هيچ خيرى را در ساعت مذكور از خدا نخواهد جز آنكه خداى تعالى به او اعطاء مى ‏كند.[41]

2-ایّام برخی ماه های سال مانند: ماه مبارک رمضان و رجب ... .

عَنْ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السّلام قَالَ: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله خَطَبَنَا ذَاتَ يَوْمٍ فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ‏ إِلَيْكُمْ‏ شَهْرُ اللَّهِ‏ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ ... هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ ... وَ دُعَاؤُكُمْ فِيهِ مُسْتَجَاب».از امیرالمؤمنین‏ علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: روزی رسول خدا صلّی الله علیه و آله خطبه ای خواندند،پس فرمودند: ای مردم! ماه خدا به همراه برکت و رحمت و مغفرت به شما روی آورده ... آن ماهی است که در آن به مهمانی خدا دعوت شده اید ... و دعایتان در آن مستجاب است.[42]

قَالَ ابوعبد الله علیه السّلام: «يَا أُمَّ دَاوُدَ فَقَدْ دَنَا هَذَا الشَّهْرُ الْحَرَامُ يُرِيدُ علیه السّلام شَهْرَ رَجَبٍ وَ هُوَ شَهْرٌ مُبَارَكٌ عَظِيمُ الْحُرْمَةِ مَسْمُوعُ الدُّعَاءِ فِيه‏». حضرت صادق علیه السّلام فرمودند: ای امّ داود! همانا نزدیک شده است این ماه حرام-امام علیه السّلام از ماه حرام،ماه رجب را اراده کردند-و آن ماه(رجب)،ماه مبارکی است که حرمت عظیمی دارد و دعا در آن شنیده می شود(اجابت می شود).[43]

3-روز اوّل محرّم.

عَنِ الرَّيَّانِ بْنِ شَبِيبٍ قَالَ: «دَخَلْتُ عَلَى الرِّضَا علیه السّلام فِي أَوَّلِ يَوْمٍ مِنَ الْمُحَرَّمِ فَقَالَ لِي يَا ابْنَ شَبِيبٍ أَ صَائِمٌ أَنْتَ فَقُلْتُ لَا فَقَالَ إِنَّ هَذَا الْيَوْمَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي دَعَا فِيهِ زَكَرِيَّا رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ- رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ فَاسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ وَ أَمَرَ الْمَلَائِكَةَ فَنَادَتْ زَكَرِيَّا- وَ هُوَ قائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيى‏ فَمَنْ صَامَ هَذَا الْيَوْمَ ثُمَّ دَعَا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ كَمَا اسْتَجَابَ لِزَكَرِيَّا ع‏». از ریّان بن شبیب روایت شده است که می گوید: در روز اوّل محرّم بر امام رضا علیه السّلام وارد شدم،ایشان به من فرمودند: ای پسر شبیب آیا تو روزه ای؟ عرض کردم: خیر، پس فرمودند: به درستی که این روز روزی است که زکریّا در آن به درگاه پروردگارش دعا کرد پس عرضه داشت:-پروردگار من از جانب خودت فرزندانی پاک به من عنایت کن به درستی که تو شنوای دعا هستی،پس خدای متعال دعایش را اجابت نمود و به ملائکه دستور داد (تا به زکریّا بگویند)پس ملائکه به زکریّا ندا دادند-در حالی که او در محراب مشغول نماز بود: به درستی که خداوند تو را به یحیی بشارت می دهد-پس هر کس در این روز روزه بگیرد و خدای عزّ و جلّ را بخواند، خداوند دعایش را مستجاب می کند همانگونه که دعای زکریّا ع را اجابت نمود.[44]

در مورد روز هائی که در آن ها اجابت دعا از سوی ائمّه اطهار علیهم السّلام ضمانت شده است، کلام بسیار است، ولی از آن جائی که بیان آن ها منجر به اطاله کلام می شود، خوانندگان گرامی را به کتب ادعیه و اعمال، مِن جمله مفاتیح الجنان، زاد المعاد، إقبال الاعمال، مصباح المتهجّد و ... ارجاع می دهیم.

 

(3)آداب عملی(اعمّ از رفتار و گفتار).

1-عجله نکردن در استجابت دعا و اصرار در دعا.

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ:‏ «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا دَعَا لَمْ يَزَلِ اللَّهُ تَعَالَى فِي حَاجَتِهِ مَا لَمْ يَسْتَعْجِل‏». از امام صادق روايت شده ااست كه فرمودند: بنده وقتى دعا كند، خدا پيوسته در تدارك حاجت او مى ‏باشد مادامى كه عجله نكند (أي ما لم يَترُكِ الدُّعاءَ لِسَبَبِ العَجلةِ-یعنی تا زمانی که به خاطر عجله کردن، دعا کردن را ترک نکند.[45]).[46]

مرحوم علّامه مجلسی رحمة الله علیه درباره عجله کردن در استجابت دعا،در کتاب شریف مرآة العقول این گونه می فرماید: «"ما لم يستعجل" أي ما لم يطلب العجلة فيه فييأس إذا أبطأت حاجته فيعرض عن الله تعالى زاعماً أنّه لا يستجيبه لإبطائه في حقّه أو المعنى أنه استعجل في الدّعاء و لم يهتمّ به و قام لحاجته قبل المبالغة، و الإلحاح في الدعاء ... و الحاصلُ أنّه لا بدّ للدّاعي مِن أن يبالغ في الدّعاء و يحسن الظّنَّ»-"ما لم یستعجل" یعنی «1» تا زمانی که در اجابت دعایش طلب عجله نکند، (در صورت عجله کردن) زمانی که برآورده شدن حاجتش طولانی شود، مأیوس می گردد و در نتیجه از خدای متعال روی گردان می شود در حالی که گمان می کند، چون استجابت دعایش به طول انجامیده، خدای تعالی دعایش را اجابت نمی کند. «2» یا اینکه معنای عجله این است که در دعا کردن عجله می کند و به دعا نمودن اهمیّت نمی دهد، و قبل از این که در دعا کردن، اصرار و پافشاری از خود نشان دهد، (از دعا خسته شده و بدون توجّه به دعا و عنایت الهی) اقدام به تحصیل حاجتش می کند. ... نتیجه این که دعا کننده باید در دعا کردن مبالغه(پافشاری) کند و به(اجابت دعا از طرف) خدای متعال خوش بین باشد.[47]

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «لَا يَزَالُ الْمُؤْمِنُ بِخَيْرٍ وَ رَجَاءٍ رَحْمَةً مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا لَمْ‏ يَسْتَعْجِلْ‏ فَيَقْنَطَ وَ يَتْرُكَ الدُّعَاءَ قُلْتُ لَهُ كَيْفَ يَسْتَعْجِلُ قَالَ يَقُولُ قَدْ دَعَوْتُ مُنْذُ كَذَا وَ كَذَا وَ مَا أَرَى الْإِجَابَة». از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمودند: پیوسته مؤمن در طریق خیر و امید است از جانب خدای عزّ و جلّ، تا زمانی که عجله نکند، (که در صورت عجله کردن) پس نا امید می شود و دعا را ترک می کند.(راوی گوید: )خدمت حضرت عرض کردم چگونه عجله می کند؟ حضرت فرمودند: می گوید: از فلان موقع دعا کردم و اجابت ندیدم.[48]

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام، قَالَ: «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا عَجَّلَ فَقَامَ لِحَاجَتِهِ‏، يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالى‏: أَ مَا يَعْلَمُ عَبْدِي أَنِّي أَنَا اللَّهُ‏ الَّذِي‏ أَقْضِي الْحَوَائِجَ؟». از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: همانا بنده هر گاه در گرفتن حاجت خود عجله کند، پس (به خاطر عجله ای که دارد) برای تحصیل حاجتش حرکت کند، خدای تبارک و تعالی می فرماید: آیا بنده من نمی داند که من آن کسی هستم که حوائج را برآورده می کنم.[49]

عَنِ الْوَلِيدِ بْنِ عُقْبَةَ الْهَجَرِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السّلام يَقُولُ:‏ «وَ اللَّهِ‏ لَا يُلِحُّ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ عَلَى اللَّهِ فِي حَاجَةٍ إِلَّا قَضَاهَا لَه‏». وليد بن عقبه هجرى گويد: شنيدم حضرت باقر عليه السلام فرمودند: بخدا سوگند هيچ بنده‏اى در دعا، پافشارى و اصرار به درگاه خداى عزّ و جلّ نكند جز اينكه حاجتش را برآورد.[50]

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ كَرِهَ إِلْحَاحَ النَّاسِ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ فِي الْمَسْأَلَةِ وَ أَحَبَّ ذَلِكَ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ أَنْ يُسْأَلَ وَ يُطْلَبَ مَا عِنْدَهُ». از حضرت صادق عليه السلام روایت شده است که فرمودند: همانا خداى عزّ و جلّ خوش ندارد كه مردم در انجام حاجت به همديگر اصرار كنند ولى براى خودش آن را دوست دارد، خداى عزّ و جلّ دوست دارد كه از او درخواست شود و آنچه نزد او است خواهش شود.[51]

2-تقدّم در دعا.

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «مَنْ تَقَدَّمَ فِي الدُّعَاءِ اسْتُجِيبَ لَهُ إِذَا نَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ وَ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ صَوْتٌ مَعْرُوفٌ وَ لَمْ يُحْجَبْ عَنِ السَّمَاءِ وَ مَنْ لَمْ يَتَقَدَّمْ فِي الدُّعَاءِ لَمْ يُسْتَجَبْ لَهُ إِذَا نَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ وَ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ إِنَّ ذَا الصَّوْتَ لَا نَعْرِفُهُ». از حضرت صادق عليه السّلام روایت است که فرمودند: هر كه در دعا کردن پيش افتد (يعنى هميشه دعا ميكند و اختصاصى بهنگام‏ رسيدن بلا ندارد) زمانی که بلائى به او برسد، دعايش مستجاب می شود و فرشتگان می گويند: صداى آشنائى است و از بالا رفتن به آسمان ممنوع نگردد، و كسى كه پيش دستى در دعا نكند، چون بلا به او برسد، دعايش مستجاب نمی شود، و فرشتگان می گويند: ما اين صدا را نمی شناسيم (و در روایت دیگری دارد ملائکه می گویند: اینَ کُنتَ قَبلَ الیَومِ یعنی قبل از این کجا بودی؟).[52]

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام:‏ «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُسْتَجَابَ لَهُ فِي الشِّدَّةِ فَلْيُكْثِرِ الدُّعَاءَ فِي الرَّخَاءِ». حضرت صادق عليه السلام فرمودند: هر كه را خوش آيد (و خواهان است) كه دعايش در حال سختى به اجابت رسد، بايد در حال راحتى و آسايش بسيار دعا كند.[53]

3-نام بردن حاجت در دعا.

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَعْلَمُ مَا يُرِيدُ الْعَبْدُ إِذَا دَعَاهُ وَ لَكِنَّهُ يُحِبُّ أَنْ تُبَثَّ إِلَيْهِ الْحَوَائِجُ فَإِذَا دَعَوْتَ فَسَمِّ حَاجَتَكَ». از حضرت صادق عليه السلام روایت شده است که فرمودند: خداى تبارك و تعالى مي داند كه بنده‏اش هر گاه به درگاهش دعا می كند چه مي خواهد ، ولی دوست دارد كه حاجت ها به درگاهش شرح داده شود، پس هر گاه دعا كردى حاجتت را نام ببر.[54]

4-پنهان کردن دعا.

عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السّلام قَالَ: «دَعْوَةُ الْعَبْدِ سِرّاً دَعْوَةً وَاحِدَةً تَعْدِلُ سَبْعِينَ دَعْوَةً عَلَانِيَةً». از حضرت رضا عليه السلام روایت شده است که فرمودند: دعاى بنده در پنهانى، يك دعايش برابر با هفتاد دعاى آشكار است.[55]

5-آغاز کردن دعا با نام خدا.

قَالَ النَّبِيُّ صلّی الله علیه و آله:‏ «لَا يُرَدُّ دُعَاءٌ أَوَّلُهُ‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم». نبیّ اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: دعائی که با بسم الله الرّحمن الرّحیم آغاز شود، ردّ نمی گردد(مستجاب می شود).‏[56]

6-صلوات فرستادن.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: «صَلَاتُكُمْ‏ عَلَيَ‏ إِجَابَةٌ لِدُعَائِكُمْ، وَ زَكَاةٌ لِأَعْمَالِكُمْ». صلوات فرستادن شما بر من، دعای شما را مستجاب می کند و زکات(مایه پاکیزگی) اعمال شماست.[57]

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ:‏ «لَا يَزَالُ‏ الدُّعَاءُ مَحْجُوباً حَتَّى يُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد». دعا پیوسته در حجاب است تا اینکه بر محمّد و آل او (صلوات الله علیهم اجمعین) صلوات فرستاده شود.[58]

قال الصَّادِقِ علیه السّلام:‏ «مَنْ كَانَ لَهُ إِلَى اللَّهِ حَاجَةٌ فَلْيَبْدَأْ بِالصَّلَاةِ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ (صلوات الله علیهم اجمعین) ثُمَّ يَسْأَلُ حَاجَتَهُ ثُمَّ يَخْتِمُ بِالصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يَقْبَلَ الطَّرَفَيْنِ وَ يَدَعَ الْوَسَطَ إِذْ كَانَتِ الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ لَا تُحْجَبُ عَنْهُ». كسى كه حاجتى به درگاه الهى دارد قبل از آن صلوات بر محمّد و آلش بفرستد، آنگاه حاجتش را بخواهد بعد دعايش را با صلوات بر محمّد و آلش به پايان ببرد، چون خداوند عزيز و جليل، كريم‏تر از آن است كه دو طرف دعا را قبول كند و وسطش را رها نمايد، چون صلوات بر محمّد و آل محمّد از او پوشيده نمى ‏ماند (و مستجاب مى ‏گردد).[59]

7-مدح و ستایش حق تعالی قبل از دعا.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام:‏ «إِنَّ فِي كِتَابِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ صلوات الله علیه إِنَّ الْمِدْحَةَ قَبْلَ الْمَسْأَلَةِ فَإِذَا دَعَوْتَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَجِّدْهُ قُلْتُ كَيْفَ أُمَجِّدُهُ قَالَ تَقُولُ: يَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَيَ‏ مِنْ حَبْلِ‏ الْوَرِيدِ يَا فَعَّالًا لِما يُرِيدُ يَا مَنْ‏ يَحُولُ‏ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ‏ يَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَى يَا مَنْ هُوَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ». حضرت صادق عليه السلام فرمودند: همانا در كتاب امير المؤمنين عليه السّلام است كه ستايش، پيش از درخواست است، پس هر گاه خداى عزّ و جلّ را خواندى (و به درگاهش دعا كردى) او را تمجيد كن، عرض كردم: چگونه تمجيدش كنم؟ فرمودند: مي گوئى: «اى كسى كه به من از رگ گردن نزديكترى، اى كسى كه هر چه را بخواهى انجام دهنده آنى، و اى كسى كه ميان مرد و دلش حائل شوى، و اى كسى كه در برترين چشم انداز و جایگاه ها هستی، و اى آنكه مثل و نظیر ندارد.[60]

عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام يَقُولُ:‏ «إِيَّاكُمْ إِذَا أَرَادَ أَحَدُكُمْ أَنْ يَسْأَلَ مِنْ رَبِّهِ شَيْئاً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ حَتَّى يَبْدَأَ بِالثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمَدْحِ لَهُ وَ الصَّلَاةِ عَلَى النَّبِيِّ ص ثُمَّ يَسْأَلَ اللَّهَ حَوَائِجَهُ». حارث بن مغيره گويد: شنيدم حضرت صادق عليه السلام مي فرمودند: مبادا چون يكى از شما بخواهد از پروردگار خويش، چيزى از حاجات دنيا و آخرت را مسألت كند بدان مبادرت ورزد تا به ستايش او و صلوات بر پيغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله سخن خود را آغاز كند، و سپس حاجات خود را بخواهد.[61]

8-اقرار به گناه قبل از دعا.

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «إِنَّمَا هِيَ الْمِدْحَةُ ثُمَّ الثَّنَاءُ ثُمَّ الْإِقْرَارُ بِالذَّنْبِ ثُمَّ الْمَسْأَلَةُ إِنَّهُ وَ اللَّهِ مَا خَرَجَ عَبْدٌ مِنْ ذَنْبٍ إِلَّا بِالْإِقْرَارِ». از حضرت صادق عليه السّلام منقول است که فرمودند: جز اين نيست كه (آداب دعا) همان مدح است، و سپس ستايش، و بعد اقرار به گناه، آن گاه درخواست، همانا بخدا سوگند هيچ بنده‏اى از گناه بيرون نشده جز با اقرار به آن.[62]

علّامه مجلسى(ره) گويد: شايد مراد از مدح‏، بيان آن چيزهائى است كه دلالت بر بزرگوارى ذات و صفات او دارد بدون ملاحظه نعمت، و مراد به ستايش و ثناء، اعتراف به نعمتهاى او و شكرگزارى بر آنها است.[63]

9-گریه و یا حتّی تباکی(خود را به حال گریه و حزن در آوردن) به هنگام دعا.

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام لِأَبِي بَصِيرٍ: «إِنْ خِفْتَ أَمْراً يَكُونُ أَوْ حَاجَةً تُرِيدُهَا فَابْدَأْ بِاللَّهِ‏ وَ مَجِّدْهُ‏ وَ أَثْنِ عَلَيْهِ كَمَا هُوَ أَهْلُهُ وَ صَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ص وَ سَلْ حَاجَتَكَ وَ تَبَاكَ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ إِنَّ أَبِي علیه السّلام كَانَ يَقُولُ إِنَّ أَقْرَبَ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنَ الرَّبِّ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ سَاجِدٌ بَاكٍ». حضرت صادق عليه السلام بابى بصير فرمودند: اگر از وقوع چيزى‏ ترس داشتى يا حاجتى خواستى به نام خدا (دعا را) آغاز كن، و او را تمجيد كن و ستايشش كن چنانچه شايسته آن است، و بر پيغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله صلوات بفرست و حاجت خود را بخواه و خود را به گريه وادار كن اگر چه به اندازه سر مگسى باشد، همانا پدرم هميشه مي فرمود: نزديكترين حالى كه بنده بپروردگار عزّ و جلّ دارد آن زمانى است كه در سجده باشد و گريان.[64]

عَنْ سَعِيدِ بْنِ يَسَارٍ بَيَّاعِ السَّابِرِيِّ قَالَ: «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام إِنِّي أَتَبَاكَى فِي الدُّعَاءِ وَ لَيْسَ لِي بُكَاءٌ قَالَ نَعَمْ وَ لَوْ مِثْلَ رَأْسِ الذُّبَابِ». سعيد بن يسار گويد: به حضرت صادق عليه السلام عرض كردم: من در حال دعا خود را به گريه وادار كنم، اگر چه گريه ندارم؟ فرمودند: آرى گر چه به اندازه سر مگسى باشد.[65]

10-دسته جمعی دعا کردن(مخصوصاً چهل نفر).

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «كَانَ أَبِي علیه السّلام إِذَا حَزَنَهُ أَمْرٌ جَمَعَ النِّسَاءَ وَ الصِّبْيَانَ ثُمَّ دَعَا وَ أَمَّنُوا». حضرت صادق عليه السلام فرمودند: هر گاه پيش آمدى پدرم را غمناك مي كرد زنان و كودكان را جمع مي كرد، سپس دعا مي كرد و آن ها آمين مي گفتند.[66]

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: «مَا اجْتَمَعَ أَرْبَعَةٌ قَطُّ عَلَى أَمْرٍ وَاحِدٍ يدعوا [فَدَعَوْا] إِلَّا تَفَرَّقُوا عَنْ إِجَابَةٍ». از حضرت صادق عليه السلام نقل شده که فرمودند: هيچ گاه چهار نفر با هم اجتماع نكرده‏اند كه براى مطلبى به درگاه خدا دعا كنند جز اينكه با اجابت آن دعا از هم جدا شده‏اند.[67]

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام:‏ «مَا مِنْ رَهْطٍ أَرْبَعِينَ رَجُلًا اجْتَمَعُوا فَدَعَوُا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي أَمْرٍ إِلَّا اسْتَجَابَ لَهُمْ فَإِنْ لَمْ يَكُونُوا أَرْبَعِينَ فَأَرْبَعَةٌ يَدْعُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَشْرَ مَرَّاتٍ إِلَّا اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُمْ‏ فَإِنْ لَمْ يَكُونُوا أَرْبَعَةً فَوَاحِدٌ يَدْعُو اللَّهَ أَرْبَعِينَ مَرَّةً فَيَسْتَجِيبُ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ لَهُ». حضرت صادق عليه السلام فرمودند: هيچ چهل نفر مردى براى دعا نزد هم اجتماع نكنند و خداى عزّ و جلّ را در كارى نخوانند (و دعا نكنند) جز اينكه خداوند دعاى آن ها را مستجاب كند، پس اگر چهل نفر نبودند، و چهار نفر بودند (نزد هم جمع شوند و) ده بار خداى عزّ و جلّ را بخوانند، خداوند دعايشان را اجابت كند، و اگر چهار نفر هم نباشند و يك نفر باشد كه چهل مرتبه خدا را بخواند پس خداى عزيز جبّار براى او اجابت كند.[68]

11-عمومیّت در دعا (برای همه دعا کند).

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله:‏ «إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ فَلْيَعُمَّ فَإِنَّهُ أَوْجَبُ لِلدُّعَاءِ». رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند: هر گاه يكى از شماها دعا كند پس‏ عموميت دهد (و همه را دعا كند) زيرا كه آن به اجابت نزديكتر است.[69]

مبحث آداب دعا ادامه دارد، اگر خدا بخواهد...

پی نوشتها:

[1] قصص الأنبياء عليهم السلام (للراوندي) ص 44.

[2] كامل الزيارات 267.

[3] عدة الداعي و نجاح الساعي ص 57.

[4] عدة الداعي و نجاح الساعي ص 57.

[5] كامل الزيارات ص 252.

[6] كامل الزيارات ص 16.

[7] الأمالي (للصدوق) ص 588.

[8] بحار الانوار ج 90 ص 349 .

[9] عدة الداعي و نجاح الساعي ص 55.

[10] مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول ج 18 ص 24.

[11] مكارم الأخلاق ص 271.

[12] كامل الزيارات ص 32.

[13] اصول کافی ج 3 ص 495.

[14] خصال ج 2 ص 618.

[15] اصول کافی ج 2 ص 478.

[16] آيين بندگى و نيايش (ترجمه عدة الداعي) ص 74.

[17] اصول کافی ج 2 ص 478.

[18] من لا يحضره الفقيه ج 1 ص 421.

[19] عدة الداعي و نجاح الساعي ص 48..

[20] اصول کافی ج 2 ص 477.

[21] المجتنى من الدعاء المجتبى ص 2.

[22] اصول کافی ج 2 ص 477.

[23] اصول کافی ج 2 ص 476 .

[24] اصول کافی ج 2 ص 477.

[25] الأمالي (للصدوق) ص 109.

[26] اصول کافی ج 2 ص 477.

[27] أصول الكافي / ترجمه مصطفوى ج 4 ص 227.

[28] الخصال ج 1 ص 82.

[29] عيون أخبار الرضا عليه السلام ج 2 ص 28.

[30] الأمالي (للطوسي) ص 280.

[31] بحار الأنوار ج 82 ص 325.

[32] الدعوات (للراوندي) ص 36.

[33]اصول کافی ج 3 ص 414.

[34] بحار الأنوار ج 90 ص 349.

[35] بحار الأنوار ج 90 ص 349.

[36] من لا يحضره الفقيه ج 1 ص 420.

[37] سوره يوسف، آيه 98.

[38] من لا يحضره الفقيه ج 1 ص 422.

[39] من لا يحضره الفقيه ج 1 ص 422.

[40] تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان) ج3 ص 2.

[41] مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد ج 1 ص 364.

[42] الأمالي (للصدوق) ص 93.

[43] فضائل الأشهر الثلاثة ص 34.

[44] بحار الأنوار ج 44 ص 285.

[45] الحاشية على أصول الكافي (استر آبادى) ص 216.

[46] عدة الداعي و نجاح الساعي ص 154.

[47] مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول ج 12 ص 28.

[48] اصول کافی ج 2 ص 490.

[49] اصول کافی ج 4 ص 314.

[50] فلاح السائل و نجاح المسائل ص 42.

[51] اصول کافی ج 2 ص 475.

[52] اصول کافی ج2 ص 472.

[53] اصول کافی ج2 ص 472.

[54] اصول کافی ج 2 ص 476.

[55] اصول کافی ج 2 ص 476.

[56] تنبيه الخواطر و نزهة النواظر(مجموعه ورّام) ج 1 ص 32.

[57] الأمالي (للطوسي) ص 215.

[58] مكارم الأخلاق ص 274.

[59] عدة الداعي و نجاح الساعي ص 210.

[60] اصول کافی ج 2 ص 484.

[61] اصول کافی ج 2 ص 484.

[62] اصول کافی ج 2 ص 484.

[63] أصول الكافي / ترجمه مصطفوى ج 4 ص 238.

[64] اصول کافی ج 2 ص 483.

[65] اصول کافی ج 2 ص 483.

[66] اصول کافی ج 2 ص 487.

[67] ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ص 160.

[68] وسائل الشيعة ج 7 ص 103.

[69] اصول کافی ج 2 ص 487.

 

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

مسلم زکی زاده

نظرات بینندگان
انتشار یافته: ۱
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۰
مرضیه
|
Iran, Islamic Republic of
|
۱۴:۲۲ - ۱۳۹۹/۱۰/۱۴
0
2
سلام عالی بود ممنونم ازتون اجرتون با خداوند کریم
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: