جهاد فرهنگی

پیش از این بیان شد جهاد یعنی به کار بستن توان در دفع دشمن و این کوشش به صورت های مختلفی انجام می گیرد، زیرا حمله و هجوم دشمن به شیوه های مختلفی است. یکی از حملات جدّی و اثرگذار دشمنان اسلام، که متأسّفانه منجر به صدمات سنگینی به پیکره جوامع اسلامی شده است، هجوم فرهنگی می باشد. البته باید بدانیم که این نوع از مبارزات بدخواهان اسلام، چیز جدیدی نیست و سبقه بسیار طولانی و ماندگاری دارد. چنان چه قبلا ذکر شد، اسلام از این نوع مبارزه در طول تاریخ زیاد به خود دیده است و مسلمین با کوتاهی و غفلت از آن در برخی از مقاطع زمانی، ضربات سهمگینی را از دشمنان خود دریافت کرده اند که به عنوان مثال می توان در قرون گذشته از جریان فتح آندلس به دست مسیحیان نام برد. امروزه نیز در این میدان، دشمن لحظه ای غفلت نورزیده و دائم مشغول نبرد فرهنگی با جوامع مسلمین و به طور ویژه کشورمان ایران است.
آن چه امروز جهانخواران را بیش از هر چیز دیگرى به وحشت انداخته است، قدرت اسلام و حضور فعال آن در عرصه هاى مختلف سیاسى، اقتصادى و فرهنگى است. بنا بر این طبیعى است كه استكبار جهانى، در قلّه اهداف خویش، جهان اسلام را كه به عنوان آخرین دین الهى، همواره در برابر تجاوزات بى شرمانه غرب ایستاده است، به طور جدّى آماج حملات شدید فرهنگى خود قرار دهد و با ترویج فرهنگ آلوده خویش از راه اشاعه تفكّر مبتذل مادّى و نشان دادن مظاهر فریبنده دنیاى صنعتى، در فرهنگ اصیل اسلامى رخنه كرده، ارزش ها و باورهاى دینى را سست نماید و اندك اندك ریشه اعتقادات امّت اسلامى را بخشكاند و سپس از دو دستاورد تمدّن جدید غرب، كه یكى تكنولوژى و دیگرى آلودگى اخلاقى و لجن زار فرهنگى است، همواره سراب اوّلى و رنگ و لعاب آن را به وى نشان دهد و هنگامى كه خوب به آن نزدیك شود، او را مانند خود در دوّمى كه منجلاب فساد است غرق سازد.
انگیزه این تهاجم، نخست ایجاد جوّ خود باختگى و روح بى تفاوتى در جامعه، نسبت به ارزش هاى اصیل خودى و تخریب هویت مذهبى و ملّى آن جامعه‌ مى ‌باشد، سپس ایجاد جامعه‌ اى تازه كه تفكّرات و باورهاى جهان غرب را بپذیرد و عقاید و ارزش هاى دینى و فكرى خود را دور بریزد و از نظر فرهنگ مصرف، در الگوى مصرفى غرب غرق شود. در این صورت است كه با نابودى فرهنگ یك كشور، زمینه براى رشد سیطره سیاسى و اقصادى و گسترش سلطه همه جانبه استكبار جهانى هموار خواهد شد. آن چه امروز ابرجنایتكاران، با بهره گیرى از تكنولوژى ارتباطات و برنامه هاى ماهواره اى، با شعار تحقق دهكده واحد جهانى و همسان ‌سازى فرهنگى، براى جهانى كردن فرهنگ خود تبلیغ‌ مى ‌كنند، همه و همه در راستاى همین اهداف شیطانى است.[1]
در برابر این یورش و هجوم دشمن، هیچ راه چاره ای جز جهاد در عرصه فرهنگ، در مقابل دشمنان قسم خورده وجود ندارد. آنان که هر دم از گفتمان سازش با دشمن سخن می گویند، گویا از تاریخ خیانت کاران سازشگر و ساده لوحانی چون خود، درس عبرت نگرفته و آیات قرآن را حتّی برای یک بار هم که شده، به دیده تأمّل ننگریسته اند، آن جا که فرموده است: «وَ لَنْ تَرْضى‏ عَنْكَ الْیهُودُ وَ لا النَّصارى‏ حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدى‏ وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذِی جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِی وَ لا نَصِیرٍ». هرگز یهود و نصارى از تو راضى نخواهند شد، (تا به طور كامل، تسلیم خواسته‏ هاى آن ها شوى، و) از آیین (تحریف یافته) آنان، پیروى كنى. بگو: هدایت، تنها هدایت الهى است؛ و اگر از هوى و هوس هاى آنان پیروى كنى، بعد از آن كه آگاه شده‏ اى، هیچ سرپرست و یاورى از سوى خدا براى تو نخواهد بود.[2]

اصطلاح «جهاد فرهنگی» همان طور که پیداست، از دو واژه جهاد و فرهنگ تشکیل شده است. پیش از این در باره کلمه جهاد توضیح دادیم. امّا اینک باید در مورد معنا و مفهوم فرهنگ توضیحی ارائه کنیم. فرهنگ در لغت (لغت نامه دهخدا، معین، عمید و ...) معانی متعدّدی دارد، از آن جمله می توان به این موارد اشاره کرد: علم، دانش، تربیت، ادب، واژه نامه، کتاب لغت، عقل، خرد، تدبیر، چاره، معرفت، تعلیم ‌و تربیت و ... . امّا در مورد معنای اصطلاحی این واژه، تعاریف متعددی مطرح شده است. برخی در تعریف فرهنگ نوشته اند: «در برخی تعاریف، فرهنگ دربرگیرنده اعتقادات، ارزش ها و اخلاق و رفتارهای متأثّر از این سه، و همچنین آداب و رسوم و عرف یک جامعه معیّن تعریف می شود. در گونه ای دیگر از تعاریف، آداب و رسوم شالوده اصلی فرهنگ تلقّی می شود و صرفاً ظواهر رفتارها، بدون در نظر گرفتن پایه های اعتقادی آن، به عنوان فرهنگ یک جامعه معرفی می گردد. و بالاخره در پاره ای دیگر از تعاریف، فرهنگ به عنوان "عاملی که به زندگی انسان معنا و جهت می دهد" شناخته می شود. شاید بتوان گفت تعریف فرهنگ به: "عاملی که به زندگی انسان معنا و جهت می دهد"، منطقی ترین سخن در تعریف این واژه می باشد».[3]
مقام معظّم رهبری در تعریف فرهنگ، در یکی از بیانات خود فرموده اند: «فرهنگ به معنای خاص برای یک ملّت، عبارت از ذهنیات، اندیشه ها، ایمان ها، باورها، سنّت ها، آداب و ذخیره های فکری و ذهنی است».[4] این تعریف در واقع اشاره به عواملی دارد که به زندگی انسان معنا و جهت می دهند و تقریبا از حیث ماهیت با تعریف قبلی یکسان است.
پس از این که معنی جهاد و فرهنگ را به طور جداگانه مورد بررسی قرار دادیم، وقت آن فرا رسیده تا با معنی ترکیبی این دو واژه یعنی عبارت «جهاد فرهنگی» و یا به عبارت دیگر ماهیتِ جهاد فرهنگی آشنا شویم.
در تعریف جهاد فرهنگی می ‌توان گفت، فرآیندی است که به معنای ایجاد تحوّل و خلق ارزش ‌ها و روابط اخلاقی و هنجارهای مناسب با دید اسلامی و خدامحور می باشد و برای ارضای نیازهای آدمی، زمینه ‏های لازم را در قالب اجتماع، فراهم می ‏کند. از این منظر، می‌ توان از جهاد فرهنگی به پویایی و رشد فرهنگی نیز یاد کرد. هدف کلان جهاد فرهنگی را می‌ توان در انبساط فکری جامعه در جهت جانشین کردن مراتب عقلی، در قواعد تصمیم ‏گیری، تضمین تربیت و تعلیم و پرورش صحیح و ارتقای سطح کارآمدی مردم برای تحقق جامعه ‏ای سالم و بهره ‏مند از امکانات مفید، بیان و تبیین کرد.[5]
جهاد فرهنگی تلاشی بزرگ و مقدّس برای نگهبانی از افکار الهی، نگاه الهی، عواطف عالی انسانی و آرمان های بلند اجتماعی و سلامت عقل و اندیشه و قلب و احساس جامعه بشری است. این جهاد، فقط دفاعی و برای جلوگیری از بیماری های روحی، روانی نیست، بلکه انسان وظیفه دارد برای پیشگیری از این گونه امراض و رهایی گرفتاران و آزادی اسیران جامعه بشری بکوشد و خود و دیگران را از سقوط در دام های شیطان حفاظت کند. این جهاد، مرز نمی شناسد و محدود به مرزهای ایران و کشورهای اسلامی و منطقه خاص نیست، بلکه کوششی با انگیزه معنوی برای تحوّل فکری، اخلاقی در سراسر جهان است. جهاد فرهنگی برخلاف درگیری های نظامی، مبارزه ای کوتاه مدّت و موقّت و زودگذر نیست. این جهاد وظیفه جاودانه انسان در صحنه زندگی اجتماعی است. در میدان رزم، در کلاس مدرسه و دانشگاه، در درون بازار، در پشت میز اداره، در محراب و منبر، در درون خانه و کارگاه و کارخانه، جریان دارد.[6]

جهاد فرهنگی دو جبهه بزرگ و همیشگی دارد: 1- جهاد برای خودسازی و تزکیه اخلاقی. 2- جهاد برای امر به معروف و اقامه آن، و نهی از منکر و ازاله آن، و نتیجتاً ساختن جامعه اسلامی. خودسازی همان جهاد اکبر است که پیش از این در باره آن توضیحاتی داده شد. جهاد کبیر نوع دوّم از جهاد فرهنگی است که تمام مسلمین و هر کس به اندازه توان و ظرفیت خود، همچنین نهادهای آموزشی، پژوهشی، تبلیغی، اطلاع رسانی، و تربیتیِ دنیای اسلام، ایفای این مسئولیت الهی را برعهده دارند. آموزش و تبلیغ و روشنگری و شبهه زدایی و اصلاح اندیشه و اخلاق و رفتار جامعه بشری در پرتو معارف قرآنی و آموزش های اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین، جهاد فرهنگی است.
جهاد فرهنگی برای پاسداری از سلامت قلب ها و بینش ها در برابر بیماری های قلبی و معرفتی است. فرعون ها، قارون ها، سامری ها، و بلعم ها با استفاده از «زور» و «پول» و «هنر» و «تقدّس ظاهری» مردم را از معرفت و عبادت خدا باز می دارند و به بردگی و تسلیم در برابر طاغوت ها فرا می خوانند. آنان بندگان خدا را غلام و کنیز خویش می خواهند. رهاسازی جامعه از فرهنگ طاغوتی و معیارها و موازین فرعونی و استانداردها و داوری کفر جهانی، جهاد فرهنگی و جهادی کبیر است.[7]
ادامه این بحث را در نوشتار بعدی دنبال خواهیم کرد، ان شاء الله تعالی.

 

1- جهاد فرهنگی را تعریف کنید؟
2- دو جبهه جهاد فرهنگی را نام برید؟

پی‌نوشت‌ها

[2] سوره بقره/ آیه 120 (ترجمه مکارم).
[3] سایت تبیان/ بخش اعتقادات شیعه، به نقل از مشکات هدایت (آیت الله مصباح یزدی)، ص 150 -151.
[4] پایگاه اطّلاع رسانی حوزه، به نقل از مجله  پرسمان،  اسفند 1385، شماره 54.
[5] سایت فرهنگ اسلامی، «جهاد فرهنگی ضرورت جامعۀ اسلامی امروز» (زهرا میرزایی).
[6] جهاد فرهنگی (محمود مهدی پور)، منبع: مبلغان 1387 شماره 103 ص 4 و 5.
[7] جهاد فرهنگی (محمود مهدی پور)، منبع: مبلغان 1387 شماره 103 ص 5 و 6. [با دخل و تصرّف].