اهمیت کتاب الله و فلسفه‌ی احکام در خطبه حضرت زهرا(س)

فصل چهارم: حماسه‌ی بزرگ| ۴

 

ثُمَّ الْتَفَتَتْ عَلَیْهَا السَّلامُ اِلى اَهْلِ الْمَجْلِسِ وَ قالَتْ:
اَنْتُمْ عِبادُ اللهِ نُصْبَ اَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ، وَ حَمَلَةُ دِینِهِ وَ وَحْیِهِ، وَ اُمَناءُ اللهِ عَلى اَنْفُسِکُمْ، وَ بُلَغاؤُهُ اِلَى الْاُمَمِ.
وَ زَعِیمُ حَقٍّ لَهُ فِیکُمْ، وَ عَهْدٌ قَدَّمَهُ اِلَیْکُمْ.
وَ بَقِیَّةٌ اسْتَخْلَفَها عَلَیْکُمْ: کِتابُ اللهِ النّاطِقُ، وَ الْقُرْآنِ الصّادِقُ، وَ النُّورُ السّاطِعُ، وَ الضِّیاءُ اللاّمِعُ، بَیِّنَةٌ بَصائِرُهُ، مُنْکَشِفَةٌ سَرائِرُهُ، مُتَجَلِّیَةٌ ظَواهِرُهُ، مُغْتَبِطٌ بِهِ اَشْیاعُهُ، قائِدٌ اِلَى الرِّضْوانِ اتِّباعُهُ، مُؤَدٍّ اِلَى النَّجاةِ اسْتِماعُهُ، بِهِ تُنالُ حُجَجُ اللهِ الْمُنَوَّرَةُ، وَ عَزائِمُهُ الْمُفَسَّرَةُ، وَ مَحارِمُهُ الْمُحَذَّرَةُ، وَ بَیِّناتُهُ الْجالِیَةُ، وَ بَراهِینُهُ الْکافِیَةُ، وَ فضائِلُهُ الْمَنْدُوبَةُ، وَ رُخَصُهُ الْمَوْهُوبَةُ، وَ شَرایِعُهُ [شَرائِعُهُ] الْمَکْتُوبَةُ.
فَجَعَلَ اللهُ الْاِیمانَ تَطْهیراً لَکُمْ مِنَ الشِّرْکِ، وَ الصَّلاةَ تَنْزیهاً لَکُمْ عَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکاةَ تَزْکِیَةً لِلنَّفْسِ، وَ نَماءً فِی الرِّزْقِ، وَ الصِّیامَ تَثْبِیتاً لِلْاِخْلاصِ، وَ الْحَجَّ تَشْیِیداً لِلدِّینِ، وَ الْعَدْلَ تَنْسِیقاً لِلْقُلُوبِ، وَ طاعَتَنا نِظاماً لِلْمِلَّةِ، وَ اِمامَتَنا اَماناً مِنَ الْفُرْقَةِ [لِلْفُرْقَةِ]، وَ الْجِهادَ عِزاً لِلْاِسْلامِ، وَ الصَّبْرَ مَعُونَةً عَلَى اسْتِیجابِ الاَجْرِ، وَ الاَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلَحَةً لِلْعامَّةِ، وَ بِرَّ الْوالِدَیْنِ وِقایَةً مِنَ السُّخْطِ، وَ صِلَةَ الاَرْحامِ مَنْماةً لِلْعَدَدِ، وَ الْقِصاصَ حَقْناً لِلدِّماءِ، وَ الْوَفاءَ بِالنَّذْرِ تَعْرِیضاً لِلْمَغْفِرَةِ، وَ تَوْفِیَةَ الْمَکایِیلِ وَ الْمَوازِینِ تَغْیِیراً لِلْبَخْسِ، وَ النَّهْیَ عَنْ شُرْبِ الْخَمْرِ تَنْزِیهاً عَنِ الرِّجْسِ، وَ اجْتِنابَ الْقَذْفِ حِجاباً عَنِ اللَّعْنَةِ، وَ تَرْکَ السَّرِقَةِ اِیجاباً لِلْعِفَّةِ، وَ حَرَّمَ اللهُ[1] الشِّرْکَ اِخْلاصاً لَهُ بِالرُّبُوبِیَّةِ.
فَـ (اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَلاَ تَمُوتُنَّ اِلاَّ وَاَنْتُمْ مُسْلِمُونَ).[2]
وَ اَطِیعُوا اللهَ فِیما اَمَرَکُمْ بِهِ وَ نَهاکُمْ عَنْهُ، فَاِنَّهُ (اِنَّما یَخْشَى اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ).[3]
سپس رو به اهل مجلس کرد و مسئولیت سنگین مهاجران و انصار را برشمرد و فرمود:
شما اى بندگان خدا! مسئولان امر و نهى پروردگار و حاملان دین و وحى او هستید، و نمایندگان خدا بر خویشتن، و مبلّغان او به سوى امّتها مى‌باشید.
پاسدار حق الهى در میان شما، و حافظ پیمان خداوند که در دسترس همه‌ی شماست و آنچه پیامبر(ص) بعد از خود در میان امت به یادگار گذارده، کتاب الله ناطق، و قرآن صادق، و نور آشکار و روشنایى پر فروغ اوست.
کتابى که دلائلش روشن، باطنش آشکار، ظواهرش پر نور، و پیروانش پر افتخار.
کتابى که عاملان خود را به بهشت فرا مى‌خواند، و مستمعینش را به ساحل نجات رهبرى مى‌کند.
از طریق آن به دلائل روشن الهى مى‌توان نائل گشت، و تفسیر واجبات او را دریافت، و شرح محرمات را در آن خواند، و براهین روشن و کافى را بررسى کرد، و دستورات اخلاقى و آنچه مجاز و مشروع است در آن مکتوب یافت.
سپس افزود:
خداوند «ایمان» را سبب تطهیر شما از شرک قرار داده.
و «نماز» را وسیله‌ی پاکى از کبر و غرور.
«زکات» را موجب تزکیه‌ی نفس و نموّ روزى.
«روزه» را عامل تثبیت اخلاص.
«حجّ» را وسیله‌ی تقویت آئین اسلام.
«عدالت» را مایه‌ی هماهنگى دلها.
«اطاعت» ما را باعث نظام ملت اسلام.
و «امامت» ما را امان از تفرقه و پراکندگى.
«جهاد» را موجب عزّت اسلام.
«صبر و شکیبائى» را وسیله‌اى براى جلب پاداش حق.
«امر به معروف» را وسیله‌اى براى اصلاح توده‌هاى مردم.
«نیکى به پدر و مادر» را موجب پیشگیرى از خشم خدا.
«صله‌ی رحم» را وسیله‌ی افزایش جمعیت و قدرت.
«قصاص» را وسیله‌ی حفظ نفوس.
«وفاء به نذر» را موجب آمرزش.
«جلوگیرى از کم فروشى» را وسیله‌ی مبارزه با کمبودها.
«نهى از شرابخوارى» را سبب پاکسازى از پلیدیها.
«پرهیز از تهمت و نسبتهاى ناروا» را حجابى در برابر غضب پروردگار.
«ترک دزدى» را براى حفظ عفت نفس.
و «تحریم شرک» را براى اخلاص بندگى و ربوبیت حق.
اکنون که چنین است تقواى الهى پیشه کنید، و آنچنان که شایسته‌ی مقام اوست، از مخالفت فرمانش بپرهیزید، و تلاش کنید که مسلمان از دنیا بروید.
خدا را در آنچه امر یا نهى فرموده، اطاعت کنید ـ و راه علم و آگاهى را پیش گیرید ـ چرا که:
از میان بندگان خدا، تنها عالمان و آگاهان از او مى‌ترسند و احساس مسئولیت مى‌کنند.

 

در این بخش از خطبه‌ی بانوى اسلام(س) نیز به نکات مهمى اشاره شده، از آن جمله:
۱ـ مسئولیت سنگین مسلمانان در ابلاغ رسالت و گسترش اسلام در جهان، و پاسدارى از قوانین و تعلیمات و ارزشهاى اسلامى، مسئولیتهاى خطیرى که اگر آن را به دست فراموشى بسپارند باید منتظر مجازات و کیفر الهى و دورى از رحمت بى‌پایانش باشند.
۲ـ عظمت قرآن ناطق را به عنوان یک کتاب ناطق و نور آشکار و چراغ پر فروغ که با ظلمتهاى جهل و تعصب و خرافات به مبارزه بر مى‌خیزد دقیقاً گوشزد فرموده است.
همان کتابى که ظاهرش زیبا و پرنور، باطنش آشکار و پربار، دلائلش قانع کننده و نجاتبخش است.
همان رهبرى که نجات پیروان خود را تضمین کرده، و دعوت آنها را به بهشت جاویدان بر عهده گرفته است.
همان فرشته‌ی نجاتى که با منطق فصیحش دلائل توحید را آشکار ساخته، و مبانى عقیدتى را با براهین روشنش استحکام بخشیده و برنامه‌هاى عملى را که در مسیر تکامل انسانیت مورد نیاز اوست تبیین کرده، و «مُجاز» را از «ممنوع»، «نیک» را از «بد»، و «حق» را از «باطل» مشخص نموده است.
۳ـ در بیان فلسفه‌ی احکام ضمن عبارات کوتاهى، داد سخن داده، از ایمان گرفته تا وفاء به نذر، و از توحید گرفته تا ترک کم‌فروشى، هریک را با جمله‌ی گویائى توصیف نموده است.
چه تعبیر جالبى: «خداوند ایمان را براى پاک ساختن شما از آلودگى شرک قرار داده است»، این تعبیر بخوبى نشان مى‌دهد که حقیقت توحید و «معرفة الله» در سرشت انسان وجود دارد، اسلام براى آن آمده است که آلودگیهاى عارضى را که از طریق شرک حاصل مى‌شود، شستشو کند، همانگونه که یک لباس سفید را بعد از آلودگى مى‌شویند تا رنگ اصلیش آشکار گردد.
خداوند «نماز» را براى دمیدن روح تواضع در انسانها، و پائین کشیدن سرکشان از مرکب غرور، از طریق سجده و رکوع و نیایش به درگاه پروردگار تشریع فرموده.
«زکات» سبب مى‌شود که روح انسان از اسارت وابستگى به اموال و زخارف دنیا رهایى یابد، و ثروت جامعه از طریق تقویت بنیه‌ی مالى محرومان رشد کند.
«روزه» انسان را بر هواى نفس مسلّط ساخته، و روح اخلاص را در او مى‌دمد و شکوفه‌هاى تقوی را بر شاخسار وجودش آشکار مى‌سازد.
کنگره‌ی عظیم اسلامى «حج» پایه‌هاى اسلام را مستحکم نموده، و قدرت و توان مسلمین را در زمینه‌هاى مختلف فکرى و فرهنگى و نظامى و سیاسى افزایش مى‌دهد.
عدالت اجتماعى، کینه‌ها را از دلها مى‌شوید، و به نابسامانیها، سامان مى‌بخشد. خداوند از طریق قبول رهبرى پیشوایان معصوم، به مسلمانان نظام اجتماعى سالم مى‌دهد و در خط تولید، و دور از هر گونه نفاق و پراکندگى، به حرکت در مى‌آورد.
همچنین براى هر یک از جهاد و صبر و استقامت و امر به معروف و نهى از منکر و مسائل مربوط به قصاص و پایبند بودن به تعهدات، و مبارزه با کم‌فروشى و پاکی دامنها از بى‌عفتى و ترک شرب خمر، انگشت روى نقاط حساس گذارده و جان کلام را بیان فرموده است.
۴ـ بانوى اسلام(س) بار دیگر به مسأله‌ی مسئولیت مسلمانان در برابر اسلام و قرآن باز مى‌گردد، و آنها را به تقوا دعوت مى‌کند، مخصوصاً روى مسأله‌ی عاقبت و پایان کار تکیه کرده، و بر این اصل اصرار می‌ورزد که: مراقب باشید و کارى کنید که مسلمان از دنیا بروید! قلب و جان خود را به نور علم و دانش روشن سازید که فقط آگاهان احساس مسئولیت مى‌کنند و از خدا مى‌ترسند و در خط تقوا گام بر مى‌دارند.

 

[1]. در نسخه بدل «وَ حرَّمَ الشِّرْکَ» روایت شده است.
[2]. سوره‌ی آل عمران (۳)، آیه‌ی ۱۰۲.
[3]. سوره‌ی فاطر (۳۵)، آیه‌ی ۲۸.