کد مطلب: ۴۴۳۴
تعداد بازدید: ۵۳۵
تاریخ انتشار : ۱۱ اسفند ۱۳۹۹ - ۲۲:۴۶
جهاد | ۶
جهاد فرهنگی، تلاشی بزرگ برای صیانت از باورها و اعتقادهای دینی و حفظ مراتب عالی انسانی است، و تلاشی عظیم برای سالم نگه داشتن عقل و اخلاق انسانی و جامعه بشری از هرگونه فساد و فراهم ساختن بسترها و زمینه های مناسب برای شکوفا شدن و ساختن یک جامعه الهی می باشد.
در درس قبل به این نکته پرداختیم که جهاد فرهنگی، تلاشی بزرگ برای صیانت از باورها و اعتقادهای دینی و حفظ مراتب عالی انسانی است، و تلاشی عظیم برای سالم نگه داشتن عقل و اخلاق انسانی و جامعه بشری از هرگونه فساد و فراهم ساختن بسترها و زمینه های مناسب برای شکوفا شدن و ساختن یک جامعه الهی می باشد. در این درس چگونگی این جهاد فرهنگی و ویژگی های مجاهدین فرهنگی را بررسی خواهیم کرد.
با توجه به جایگاه جهاد فرهنگی و ارزش آن در اسلام، تحقق این امر نیازمند مجریانی است که آن را معرفی کنند و زمینه را برای تحقق آن فراهم نمایند. با بررسی جوامع کنونی و گذشته، ملاحظه می کنیم که همواره عده ای به نیکی و خوبی دعوت می کنند و از سوی دیگر، گروهی در مقابل آنان برای رسیدن به اهداف پلید خود تلاش نموده و برای این منظور با آنان به دشمنی می پردازند. قرآن کریم گروه هایی را به عنوان مسئولین و عاملین جهاد فرهنگی معرفی می کند. با توجه به آیات امر به معروف و نهی از منکر، و آیاتی که به تبیین وظیفه انبیاء و هدف از رسالت آنان پرداخته و همچنین آیاتی که در توصیف مؤمنین و معرفی ویژگیهای آنان است، می توان گروه ها و افرادی که این مسئولیت خطیر بر عهده آنان است را شناخت.


دسته اول، خداوند متعال


از نگاه قرآن کریم، خداوند متعال اولین امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر است و هدف از امر و نهی، اصلاح جامعه انسانی است، چراکه خداوند، حق حاکمیت کلی بر همه انسان ها و موجودات دارد و آگاه ترین و بصیر ترین شخص به منافع آنان است، لذا اوامر و نواهی او بر همین حکمت صادر می شود. آیات فراوانی بیان کننده این مطلب است،[1] برای نمونه قرآن کریم در آیه 90 سوره نحل می فرماید: « إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبى‏ وَ ینْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْی یعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ »، خداوند فرمان به عدل و احسان و بخشش به نزدیكان مى‏ دهد، و از فحشاء و منكر و ظلم و ستم نهى مى ‏كند، خداوند به شما اندرز مى ‏دهد شاید متذكر شوید.
همچنین در آیه 103 سوره آل عمران می فرماید: « وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا »، و همگى به ریسمان خدا [قرآن و اسلام، و هر گونه وسیله وحدت‏]، چنگ زنید، و پراكنده نشوید.[2] در آیه دیگر می فرماید: « یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیهِمْ »، اى كسانى كه ایمان آورده ‏اید با قومى كه خداوند آنها را مورد غضب قرار داده دوستى نكنید[3]. با توجه به آنچه بیان شد، خداوند متعال با امر و نهی خود، مردم را برای ساختن یک جامعه ایمانی و رسیدن آنان به بالاترین کمالات انسانی دعوت می کند. ارسال انبیاء از سوی پروردگار حکیم نیز در راستای همین غایت بوده و زمینه را برای تحقق این امر فراهم می سازد.


دسته دوم، انبیاء الهی


یکی از وظایف عمومی انبیاء الهی، امر به معروف و نهی منکر است. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: « وَ لَقَدْ ضَلَّ قَبْلَهُمْ أَكْثَرُ الْأَوَّلِینَ وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا فِیهِمْ مُنْذِرِینَ »، قبل از آنها اكثر پیشینیان (نیز) گمراه شدند. ما در میان آنها انذاركنندگانى فرستادیم‏[4]. این آیه بیان می کند خداوند برای جامعه ای که دچار انحراف از مسیر الهی شده است، انبیاء و رسولانی فرستاده است تا به آنان هشدار دهد؛ و این امر یک سنت الهی است که در هر زمانی بوده است: « وَ لَقَدْ بَعَثْنا فی‏ كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوت‏»، ما در هر امتى رسولى برانگیختیم كه خداى یكتا را بپرستید؛ و از طاغوت اجتناب كنید[5]. و این به خوبی نشان می دهد که یکی دیگر از مجریان و عاملین جهاد فرهنگی انبیاء الهی هستند.


مجاهدت حضرت ابراهیم در عرصه فرهنگی


« قَدْ کَانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِی إِبْرَاهِیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْکُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ کَفَرْنَا بِکُمْ وَبَدَا بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّی تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ »، برای شما اسوه خوبی در زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند، وجود داشت؛ هنگامی که به قوم مشرک خود گفتند: ما از شما و آن چه غیر خدا می ‌پرستید، بیزاریم. ما نسبت به شما کافریم و میان ما و شما دشمنی همیشگی آشکار شده است و این وضع هم چنان ادامه دارد تا به خدای یگانه ایمان بیاورید[6].
خداوند متعال در این آیه شریفه خطاب به مؤمنین، حضرت ابراهیم ع و کسانی که همراه ایشان بوده اند را به عنوان یک اسوه معرفی می کند که معنای آن اقتدار و تبعیت از ابراهیم ع و یاران ایشان، در مبارزه با انحرافات عقیدتی و حکومتی می باشد. می ‌فرماید: برای شما در زندگی ابراهیم و کسانی (مؤمنانی) که با او بودند، اسوه خوبی وجود داشت که آنها به قوم مشرک و بت پرستشان گفتند: ما از شما و آن چه غیر از خدا می ‌پرستید، بیزاریم و برای تاکید افزودند: ما نسبت به شما کافریم،  یعنی بیزاریم و تاکید کردند: میان ما و شما عداوت همیشگی آشکار شده است و این ادامه دارد تا به خدای یگانه ایمان آورید.[7]


دسته سوم، مومنین


«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِیكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَة»، اى كسانى كه ایمان آورده ‏اید خود و خانواده خویش را از آتشى كه هیزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه دارید[8]. خداوند به مومنین دستور می دهد که در برابر گناه و هواه نفس، خود و خانواده خود را حفظ کنند.
در آیه شریفه مومنین را به دو امردستور می دهد:
اول، نگهداری نفس خود از آلوده شدن که این از قسم از اساسی ترین شرایط برای مجاهد عرصه فرهنگ است. در آیات آغازین سوره شمس خداوند متعال پس از یازده بار سوگند، تزکیه نفس را عامل فلاح شمرده است و آلوده ساختن نفس به معصیت را عامل محرومیت و ناامیدی معرفی می کند. پس تزکیه فردی، قدم اول برای جهاد فرهنگی است. از طرفی دیگر تزکیه نفس زیر بنای تفقه در دین و انذار می باشد که  دو اصل اساسی برای احیای جهاد فرهنگی است، به عبارت دیگر کسی که در این عرصه مجاهدت می کند، باید احکام الهی را بداند و آنچه مطلوب دین است را بشناسد ودر صورتی که جامعه از آن فاصله گرفته است آن را به مردم گوشزد کند.
دوم، نگهداری و حفظ خانواده خود از آلودگی هاست که این همان جهاد برای حفظ خانواده از تهاجم دشمن در جبهه فرهنگی است که خداوند تمام مومنین را برای احیای این امر دستور داده است.


ویژگی‌های مجاهدین فرهنگی


تزکیه نفس و عمل به دستورات دین


چنان چه بیان شد، تزکیه نفس از اصلی ترین ویژگی های مجاهدین فرهنگی است. مجاهد فرهنگی باید مطیع فرمان و دستورات الهی باشد و به آن عمل کند، پیش از آن که مردم را به این امر دعوت کند. « أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ »، آیا مردم را به نیکی دعوت می ‌کنید، اما خودتان را فراموش می ‌نمایید؛ با اینکه شما کتاب آسمانی را می ‌خوانید، آیا نمی ‌اندیشید؟[9]. امام صادق علیه السلام می فرمایند: « إِنَّ اَلْعَالِمَ إِذَا لَمْ یعْمَلْ بِعِلْمِهِ زَلَّتْ مَوْعِظَتُهُ عَنِ اَلْقُلُوبِ كَمَا یزِلُّ اَلْمَطَرُ عَنِ اَلصَّفَا »، هرگاه دانشمند به علم خویش عمل نكند پند و اندرزش از دل های شنوندگان می لغزد و می ریزد همان طور كه باران از سنگ صاف می لغزد[10].
بنا بر این، مجاهد باید نسبت به تزکیه نفس اهتمام ورزد و عامل به دستورات الهی باشد، به خصوص آنچه که جامعه را به سمت آن دعوت می کند و نتیجه مجاهدت های عالم یا مجاهد بی عمل، نسبت به احیاء فضائل در جامعه بی تأثیر خواهد بود.


تلاش برای هدایت مردم


ویزگی دیگر برای مجاهدین عرصه فرهنگی تلاش برای هدایت و کوتاهی نکردن در این زمینه می باشد. یکی از ویژگی های رسول خدا ص که برترین قهرمان میدان جهاد فرهنگی است، این بود که از گمراهی کافرین سخت ناراحت می شد و علاقه داشت به هر طریقی که شده آنان را به صف مسلمانان بکشاند، آیه 35 سوره انعام بیان کننده این روحیه و ویزگی رسول خدا ص است:راحت می شد و دیت مردم و کوتاهی نکردن در این زمینه  را بیان می کند صوص آنچه که جامعه را به سمت ان دعوت می « وَ إِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَیكَ إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِی نَفَقًا فِی الْأَرْضِ أَوْ سُلَّمًا فِی السَّمَاءِ فَتَأْتِیهُمْ بِآیةٍ  »، و اگر اعراض آنها بر تو سنگین است، چنانچه بتوانی نقبی در زمین بزنی، یا نردبانی به آسمان بگذاری (و اعماق زمین و آسمان ها را جستجو کنی، چنین کن) تا آیه (و نشانه دیگری) برای آنها بیاوری.[11] بنا بر این یکی دیگر از ویژگی های مجاهدان عرصه فرهنگ، تلاش بی وقفه و پشت کار برای هدایت جامعه به سمت فضائل و خوبی هاست.
ادامه در درس بعد ...


خودآزمایی


1-   با توجه به آیات قرآن عاملین جهاد فرهنگی را نام ببرید؟
2-   اصلی ترین ویژگی عاملین جهاد فرهنگی را توضیح دهید.
3-   با توجه به آیه 44 سوره بقره یکی از ویژگی های مجاهدین را توضیح دهید.
4-   از ویژگی های مجاهد، تلاش برای هدایت مردم است. با توجه به آیه 35 سوره انعام آن را توضیح دهید.
 

پی‌نوشت‌ها


[1]  بر گرفته از کتاب، امر به معروف و نهی از منکر (محمد عابدی) ص 201
[2]  سوره آل عمران آیه103/ترجمه مکارم
[3]  سوره ممتحنه آیه 13 / ترجمه مکارم
[4]  سوره صافات آیات 71 و 72/ ترجمه مکارم
[5]  سوره نحل آیه 36 / ترجمه مکارم
[6]  سوره ممتحنه آیه 4 / ترجمه مکارم
[7]  تفسیر نمونه ج 24 ص 17
[8]  سوره تحریم آیه 6 / ترجمه مکارم
[9]  سوره بقره آیه 44/ ترجمه مکارم
[10]  اصول کافی ج1 ص 44/ ترجمه راشد لطفی
[11]  سوره انعام آیه 35/ ترجمه مکارم 

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مجید رضایی
برچسب ها: جهاد جهاد فرهنگی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: