ترفندها و اهداف بازی‌های رایانه‌ای

در نوشتار قبل گفتیم اغواگری ها و شیوه های فساد انگیز موجود در بازی های یارانه ای، به دو دسته تقسیم می شوند: 1-ترفندهای آشکار سمعی و بصری. 2-ترفندهای نامحسوس و مخفی سمعی و بصری. سپس این سؤال مطرح شد که وقتی چیزی به راحتی قابل دیدن و شنیدن نیست، چگونه می تواند برای کودک و نوجوان ما خطر داشته باشد؟ برای پاسخ به این سؤال، لازم است تا مقدماتی را مرور کنیم:
مقدمه اول: هدف اصلی بازی های رایانه ای «انتقال یک مفهوم به مخاطب» یا «تضعیف و تغییر باورهای مخاطب» می باشد. طراحان بازی ها برای رسیدن به این هدف از بهترین تکنیک ها و روش های روان شناسی و علمی استفاده می کنند.
مقدمه دوم: علم ثابت کرده است، ذهن انسان این قابلیت را دارد که یک تصویر را با تمام ابعاد و زوایا به خاطر سپرده و بایگانی کند، گرچه در نگاه ابتدایی خیلی از زوایا دیده نمی شوند؛ ولی ذهن فعال، تمام ابعاد آن تصویر را به خاطر سپرده است و در مواقع لازم از آن ها استفاده می کند. به این نوع از انتقال پیام، «پیام رسانی ناخودآگاه» گفته می شود که در بسیاری از فیلم ها، کارتون ها و بازی های رایانه ای استفاده می شود.
مقدمه سوم: از جهت علمی ثابت شده است که ذهن انسان قابلیت دارد تصویری را که چشم می بیند، به شکل ها و گونه های مختلفی بازسازی و طراحی کند؛ یعنی اگر چشم تصویر یک گل زیبا را ببیند، ذهن می تواند آن را در رنگ ها و شکل های متفاوتی تصور کند، به طوری که این تصویر ذهنی به میلیون ها تصویر ساخته ذهن می رسد.
مقدمه چهارم: اگر این مفاهیم و تصاویر پنهان شده در بازی ها، در مخاطب تأثیرگذار نبود، چه دلیلی داشت که طراحان این بازی ها میلیون ها دلار خرج ساختن این بازی ها کنند و این آموزه ها و تصاویر را به صورت پنهانی و مخفی در بازی قرار دهند؟ قطعاً آن ها اعتقاد دارند که این گونه از مفاهیم (ولو به صورت پنهان از دید) در مخاطبان تأثیر خودش را می گذارد (گرچه مخاطب اصلاً از این موضوع اطلاع نداشته باشد).
با توجه به مقدماتی که ذکر شد، کاربر بازی های رایانه ای نمی تواند بگوید که «چون من این پیام ها و انحرافات پنهان را نمی بینم، پس در من تأثیر نمی گذارد».[1]

 

بسیاری از بازی های رایانه ای غیر از سرگرم کردن، اهداف پنهان دیگری نیز دارند که ما از آن غافل هستیم و ناخواسته در مسیر خواسته های سازندگان و طراحان آن ها حرکت می کنیم و تحت تأثیر خیلی از باورها و عقاید مورد نظر سازندگان آن ها قرار گرفته، آن ها را می پذیریم.
آژانس پروژه های تحقیقاتی پیشرفته جاسوسی آمریکا (Iarpa) که یکی از قوی ترین بازوهای اجرا کننده طرح کنترل ذهن، موسوم به «پروژه مونارش» است، تحت عنوان «پروژه سیریوس» (Project Sirius) برای کاهش خطاهای تحلیل و حل مشکلات اطلاعاتی خود، اقدام به ساخت بازی رایانه ای با اهداف واقعی می کند. این آژانس با این عنوان که «ما بدون بازی های رایانه ای نابودیم» اعلام کرد: بازی های رایانه ای - که برای اهداف آموزشی، درمانی و یا دیگر اهداف واقعی کنترل فکر ساخته شده اند- می توانند برای بیان و کاهش جهت گیری های شناختی، ساز و کاری مناسب ارائه دهند.[2]

 

بدیهی است که سازندگان هر بازی رایانه ای، برای ساخت بازی مورد نظر خود، اهدافی را دنبال می کنند. چنان که می دانیم، ساخت هر بازی رایانه ای، هزینه های سرسام آوری را برای سازندگان آن در پی دارد، جدای از این که ساعات کاری فراوان و نیروی انسانی زیادی را نیز معمولا به خود اختصاص می دهد. مجموعه این هزینه ها، قطعاً باید توجیه عقلی داشته باشد تا سازندگان را علی رغم وجود آن، به سمت ساخت این نوع بازی سوق دهد. در یک تقسیم بندی کلی می توان اهداف ساخت بازی های رایانه ای را به سه دسته تقسیم کرد: 1-اهداف اقتصادی 2-اهداف تربیتی (فرهنگی و سیاسی) 3-اهداف اقتصادی و تربیتی.
بسته به تنوّع، جاذبه و قابلیت های هر بازی، مخاطبینی به سمت آن روی می آورند. مخصوصاً امروزه که دنیا به وسیله ابزارهای ارتباطی و رسانه های جمعی و تبلیغاتی، تبدیل به دهکده کوچکی شده است، به محض این که یک بازی به خاطر قابلیت های فراوان و قوی، مورد استقبال مردم قرار می گیرد، در فاصله کوتاهی به أقصی نقاط جهان منتقل می شود. لذا بازارهای جهانی و بین المللی بازی های رایانه ای، شاید بیش از هر کالای دیگری گسترده و سریع باشد. همین موضوع باعث می شود تا سازندگان بازی های رایانه ای برای جذب سرمایه از بازارهای جهانی، هزینه های سنگین ساخت این نوع بازی ها را متحمّل شوند.
امّا دسته دیگری از سازندگان، اهداف بالاتری را در نظر دارند. این اهداف چیزی نیست جز اهداف تربیتی. همیشه تربیت از حیث شأن و رتبه برتر از مادیات است. اساسا این تربیت هاست که نوع نگرش انسان به دنیا را تعیین می کند. دنیاگرایی نتیجه تربیت مادّی و به دور از معنویت است و خداگرایی نیز محصول تربیت دینی و اخلاقی است. امّا سازندگان بازی های رایانه ای با اهداف تربیتی به دو طایفه متفاوت تقسیم می شوند که این دو طایفه در مقابل هم قرار دارند. طایفه اول: کسانی هستند که مقصودشان از ساخت این نوع بازی ها، تعالی فضایل اخلاقی و انسانی بشر و تلاش در جهت نشر خوبی ها در میان انسان های دنیاست.
امّا در مقابل طایفه اوّل، دسته دیگری از سازندگان بازی های رایانه ای قرار دارند که تمام نیروی خود را در جهت اغراض شیطانی سودجویان قرار داده اند و با ساخت این دسته از بازی ها، در تلاش اند تا مخاطبین خود را تحت استثمار فکری و عملی خود در آورند و خواسته های شیطانی خود را به ایشان القاء نمایند. در رأس کسانی که با این هدف بازی های رایانه ای را می سازند، استکبار جهانی و ابرقدرت های استعمارگر غربی هستند که از تمامی ابزارها، مخصوصا ابزار رسانه در این جهت استفاده می کنند.
دسته سوّم که بیشترین سازندگان بازی های رایانه ای را به خود اختصاص داده است، کسانی هستند که از ساخت بازی های رایانه ای، هر دو هدف اقتصادی و تربیتی را در نظر دارند، چراکه معمولا برای پیشبرد اهداف تربیتی، استفاده از پول و امکانات نیز تأثیر چشم گیر و تعیین کننده ای دارد. این دسته نیز مانند دسته دوم، به دو گروه مقابل هم تقسیم می شوند: 1-کسانی که گرچه اهداف مالی را (ولو برای پیشبرد اهداف تربیتی) نیز در نظر دارند، امّا اهداف تربیتی مثبت یعنی ترویج فضائل اخلاقی و کمالات انسانی را دنبال می کنند. 2-کسانی که علاوه بر جذب پول و درآمدهای هنگفت، در صدد تحقق اهداف شوم و شیطانی خود هستند.

 

 

در یک تقسیم بندی، می توان اهداف سازندگانی را که اغراض شیطانی و آلوده ای از ساخت بازی های یارانه ای دارند را به موارد ذیل تقسیم نمود:

 

 

به جرأت می توان ادعا کرد که مهم ترین هدف سازندگان بازی های رایانه ای غربی، تضعیف یا تغییر افکار اعتقادی مخاطبان می باشد. در این جا به اختصار برخی از این اهداف را با هم مرور می کنیم: 1- نفی یگانگی و قدرت خدای متعال. در بازی هایی که با محوریت دینی و اعتقادی ساخته می شوند، بیش از همه «توحید و یگانگی» خدای متعال هدف گرفته می شود؛ چون زیربنای تمام اعتقادات، عقیده به یگانگی خدای منّان است که اگر تضعیف شود، سایر تعالیم الهی نیز تضعیف می شوند.
در سراسر قرآن کریم به «توحید و یگانگی» خدای متعال اشاره شده است که نشان از اهمیت مسئله «وحدانیت» خدای سبحان دارد؛ اما در این بازی ها با ظرافت کامل (البته در برخی از بازی ها با صراحت کامل) یا وجود خدای متعال انکار شده است، یا چند خدایی ترویج می گردد و یا اعتقاد به توحید تضعیف می شود. در بازی هایی مانند «God of War» و «Gods» به صورت مستقیم چند خدایی تبلیغ و نشان داده می شود. البته باید دقت شود که این بازی ها با موضوع دینی ساخته نمی شوند؛ بلکه ممکن است با موضوعات اکشن، سبک زندگی و... باشند؛ ولی در آن ها به صورت غیر مستقیم اعتقادات مخاطب تضعیف می شود، به همین سبب به بازی های اعتقادی شناخته می شوند.
2- نفی معاد و قیامت. در آیات و روایات، مهم ترین عاملی که انسان را از انجام گناهان باز می دارد، عقیده به «معاد» است. به ما دستور داده اند که همیشه به یاد معاد باشیم تا از مسیر هدایت خارج نشویم. امّا در غرب؛ تفکر اصلیِ تعریف شده برای آن ها، «اصالت لذت» و «اصل آزادی» می باشد؛ یعنی هدف زندگی در غرب، فقط لذت بردن است و آن ها برای رسیدن به «لذت»، آزادی مطلق دارند، مگر این که به حقوق دیگران تجاوز شود، لذا هر چیزی که این دو اصل را محدود کند، مورد خدشه قرار می گیرد.
دین و باورهای دینی مانند «توحید» و «معاد»؛ چون آزادی بی قید و بند آن ها را محدود می کند، مورد توجه قرار نمی گیرند و حتی انکار یا تضعیف می شوند. به گفته برخی از کارشناسان: در  بازی های رایانه ای معمولاً بهشت و جهنم وجود ندارد و یا این که آن ها دنیایی همانند زمین معرفی می شوند که انسان ها در آن ها همانند زندگیشان روی زمین به ادامه زندگی می پردازند. در بازی های رایانه ای مانند «HEEL GATE TWO» و «Metro Last Light 6» سرنوشت انسان ها پس از مرگ، پوچی است و زندگی اخروی هیچ نقشی د ر زند گی آن ها ندارد. در روند بازی، هیچ گاه مکالمه ای دال بر وجود زندگی اخروی میان انسان ها مطرح نمی شود.
البته لازم به ذکر است که ادیان الهی، مخصوصاً اسلام، با اصل «لذت و آزادی» مخالف نیستند؛ بلکه به آن ها جهت می دهند؛ یعنی «آزادی و لذتی» را جایز می دانند که انسان را در راه سعادت و کمال الهی کمک کند؛ اما اگر لذت بردن سبب خروج انسان از مسیر کمال و هدایت و سقوط به جاده گمراهی شود، نه تنها آن را «آزادی و لذت» نمی دانند؛ بلکه آن را حبس و اسارت واقعی انسان می شمارند.[3]
ادامه این بحث را در نوشتار بعدی دنبال خواهیم کرد ان شاء الله.

 

 

1-  توضیح دهید چگونه ترفندهای نامحسوس موجود در بازی های رایانه ای می تواند برای کودک و نوجوان ما خطرناک باشد؟
2- نمونه ای از اهداف اعتقادی بازی های رایانه ای غربی را بیان کنید؟

 

[1] احکام بازی های رایانه ای ص 34 تا 36.
[2] همان ص 39 و 40. (با دخل و تصرف).
[3] همان ص 41 تا 45. (با دخل و تصرف و تلخیص).

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده