مشخصات و اوصاف حضرت مهدی(عج)

بخش اوّل؛ پیرامون بشارت‌های قرآن مجید و احادیث به ظهور حضرت صاحب‌الزّمان(ع)| ۵

 

تمام مخلوقات و ممکنات و انواع و اجناس و اشخاص مرکّب می‌باشند از «مابه‌الاشتراک» و «مابه‌الامتیاز» به‌عبارت دیگر، هر یک از افراد و اشخاص و انواع درعین حالی که در بعضی اوصاف ذاتی یا عرضی یا اعتباری با افراد دیگر جهت اجتماع و اشتراک دارند دارای اوصاف و مشخّصاتی نیز می‌باشند که به آن اوصاف از دیگران ممتاز و مشخّص می‌شوند و این مسئله ممیّزات و مشخّصات یکی از بزرگ‌ترین حکمت‌های عالم آفرینش و از پایه‌های عمده بقای نظام جهان است.
مابه‌الاشتراک یا قدر مشترک، آن چیزی است که فرد یا افراد دیگر در آن شرکت دارند و ملاک صحّت اطلاق یک مفهوم کلّی و لفظ عام بر افراد کثیر است مانند انسان، مسلمان، ناطق، ضاحک و ...
مابه‌الافتراق و الامتیاز، اوصاف و مشخّصات حقیقی و عرضی و اعتباری است که افراد به ملاحظه آن از یکدیگر ممیّز و به‌طور استقلال تحت ملاحظه و تصوّر واقع می‌شوند.
بدیهی است که مشخصات یک فرد بسیار و بلکه شاید قابل احصا نباشد، ولی در مقام شناختن یک نوع یا یک فرد، باید طوری مشخصات او گفته شود که باتوجّه‌به آن مشخّصات، آن فرد با فرد دیگر اشتباه نشود، مثلاً در خصوصیّات مسکن باید نام کشور، استان، شهرستان، بخش، نام خیابان، نام کوچه، شماره اطاق، و در خصوصیّات اندام باید شکل، شمایل، قیافه، رنگِ چهره، نشانه‌های مو، ابرو، قد و قامت و در مشخّصات نَسَبی و فامیلی، اسم پدر و مادر و اجداد (پدر بزرگ‌ها) و جدّات (مادر بزرگ‌ها) و در مشخّصات عملی، اقدامات اصلاحی، جنگ‌ها، غزوات، معاهدات، کار و پیشه، مقامات، مواقف تاریخی، سلوک و وضع معاشرت، و در مشخّصات علمی، روش فکری، ایمان، عقیده، نظرات اجتماعی و سیاسی و آرای دیگر، و در اوصاف اخلاقی، چگونگی صفات و خُلق و خوی او از قبیل شجاعت، سخاوت، عفو، گذشت، تواضع و فروتنی، شکیبایی، عدل و سایر اوصاف و محامد اخلاقی و یا اضداد آنها باید ذکر شود.
هرچه این مشخّصات روشن‌تر بیان شود فردی که مقصود شناساندن اوست، بهتر شناخته می‌شود.
راجع به حضرت مهدی(ع) و اوصاف آن بزرگوار باید بدانیم که شناختن مشخّصات آن حضرت از دو جهت اهمیّت به‌خصوص دارد:
یکی از نظر تکلیف؛ زیرا شناختن امام شرعاً و عقلاً واجب است و به‌حکم حدیث معروف:
«مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیْتَةً جَاهِلِیَّةً»؛[1]
«هر کس بمیرد و امام زمان خود را نشناخته باشد، مرده است (همانند) مردن جاهلیّت».
و دیگر از جهت شناختن دروغ و باطل‌بودن دعاوی کسانی که به‌دروغ ادّعای مهدویّت کرده یا بنمایند، زیرا با ملاحظه این مشخّصات، کذب و بطلان دعوای این افراد روشن و واضح می‌شود چون فاقد این صفات و خصایص بوده‌اند.
صفات و مشخّصات حضرت مهدی(ع) که در احادیث و روایات ذکر شده مشخّصاتی است که هر کس آن مشخّصات را در نظر بگیرد هرگز آن حضرت را با افراد دیگر اشتباه نخواهد کرد و اگر دیده می‌شود پاره‌ای فریب خورده و دعوای مهدویّت را از شیّادانی پذیرفته‌اند، به دلیل غفلت یا بی‌اطّلاعی از این مشخّصات و خصایص بوده، و یا آنکه بعضی مشخّصات را که تمام مشخِّص نبوده و وصف عامّ آن حضرت و دیگران بوده، تمام مشخِّص شمرده و صاحبان وصف عامّ را با صاحب وصف خاصّ اشتباه کرده‌اند. بسیاری هم دانسته و عمداً این دعاوی را برای یک سلسله اغراض مادّی و سیاسی و حُبّ جاه و ریاست، به ظاهر پذیرفته و ترویج می‌نمایند. وگرنه خصوصیّات و اوصافی که برای آن حضرت بیان شده مشخّصاتی است که جز بر آن شخص خاصّ و موصوف به آن صفات خاصّ (یعنی امام دوازدهم، یگانه فرزند امام حسن عسکری(ع)) بر احدی از کسانی که ادّعای مهدویّت کرده‌اند قابل انطباق نیست و بطلان دعاوی آنها باتوجّه‌به این نشانی‌ها و علامات مانند آفتاب آشکار و هویدا است.
علما و دانشمندان متتبّع و محیط به احادیث که وثاقت آنان مورد تأیید علم رجال و تراجم است، در کتاب‌های معتبر و مستند به نحو کافی و وافی این مشخّصات را تعیین و توضیح داده‌اند که چون نقل آن احادیث در اینجا امکان‌پذیر نیست لذا ما فقط بر طبق احصای ناقص خودمان در کتاب منتخب‌الاثر قسمتی از این مشخّصات را با ذکر عدد احادیثی که بر هر یک از آنها دلالت دارد به عرض خوانندگان ارجمند می رسانیم.
۱. مهدی(ع) از خاندان و ذرّیّه پیغمبر(ص) است. «طبق 389 حدیث».
۲. همنام و هم‌کنیه پیغمبر(ص) و شبیه‌ترین مردم به آن حضرت است. «طبق48 حدیث».
۳. در صفت شمایل و قیافه آن حضرت. «طبق ۲۱ حدیث».
۴. از فرزندان امیرالمؤمنین(ع) است. «طبق214 حدیث».
۵. از فرزندان حضرت فاطمه زهرا(س) است. «طبق192 حدیث».
۶. از فرزندان امام حسن و امام حسین(ع) است «طبق 107 حدیث».
۷. از فرزندان امام حسین(ع) است. «طبق185 حدیث».
۸. نهمین از فرزندان امام حسین(ع) است. «طبق 148 حدیث».
۹. از فرزندان امام زین‌العابدین(ع) است. «طبق 185 حدیث».
۱۰. هفتمین از فرزندان حضرت امام باقر(ع) است. «طبق 103 حدیث».
۱۱. ششمین از فرزندان حضرت امام صادق(ع) است. «طبق 99 حدیث».
۱۲.پنجمین از فرزندان امام موسی بن جعفر(ع) است. «طبق 98 حدیث».
۱۳. چهارمین از فرزندان حضرت امام رضا(ع) است. «طبق 95 حدیث».
۱۴. سوّمین از فرزندان امام محمد تقی(ع) است. «طبق 60 حدیث».
۱۵. جانشین جانشین امام علی الّنقی و پسر امام حسن عسکری(ع) است. «طبق 146 حدیث».
۱۶. اسم پدرش حسن(ع) است. «طبق 147 حدیث».
۱۷. مادرش سیّده کنیزان و بهترین ایشان است. «طبق 9 حدیث».
۱۸. دوازدهمین امام و خاتم ائمّه است. «طبق 136 حدیث».
۱۹. دارای دو غیبت است (صغری و کبری). «طبق 10 حدیث».
۲۰. غیبتش آن‌قدر طولانی خواهد شد که مردم ضعیف‌الایمان و کم‌معرفت، گرفتار شکّ و تردید می‌شوند. «طبق 91 حدیث».
۲۱. بسیار طویل‌العمر است. «طبق 318 حدیث».
۲۲. زمین را پر از عدل و داد کند بعد از آنکه پر از ظلم و جور شده باشد. «طبق 123 حدیث».
۲۳. مرور روزگار او را پیر نسازد و به سیمای جوانان باشد. «طبق 8 حدیث».
۲۴. ولادتش پنهان باشد. «طبق 14 حدیث».
۲۵. دشمنان خدا را می‌کشد و زمین را از شرک و ظلم و ستم و حکومت دیکتاتوران پاک و به تأویل جهاد کند. «طبق 14 حدیث».
۲۶. دین خدا را آشکار و اسلام را در تمام روی زمین گسترش دهد و فرمانروای روی زمین گردد و زمین را خدا به او زنده سازد. «طبق 47 حدیث».
۲۷. مردم را به هدایت و قرآن و سنّت برگرداند. «طبق 15 حدیث».
۲۸. دارای سنّت‌هایی از انبیا است که از آن جمله غیبت است. «طبق 23 حدیث».
۲۹. با شمشیر قیام کند. «طبق احادیث بسیار».
۳۰. روش او روش پیغمبر(ص) باشد. «طبق 30 حدیث».
۳۱. ظاهر نشود مگر بعد از آنکه مردم در امتحانات و آزمایش‌های سخت واقع شوند. «طبق 24 حدیث».
۳۲. عیسی(ع) نازل شود و در نماز به آن حضرت اقتدا نماید. «طبق 25 حدیث».
۳۳. پیش از ظهورش بدعت‌ها و ظلم و گناه و تجاهر به فسق و فجور، زنا، ربا، میگساری، قمار، رشوه، ترک امر به معروف و نهی از منکر و معاصی دیگر رایج شود، زنان مکشفه و در کارهای مردان شرکت کنند، طلاق بسیار و مجالس لهو و لعب و غنا و آوازهای مطرب علنی گردد. «طبق 37 حدیث».
۳۴. هنگام ظهورش منادی آسمانی به نام او و نام پدرش ندا کند که همه آن را بشنوند و ظهور آن حضرت را اعلام کند. «طبق 27 حدیث».
۳۵. پیش از ظهورش نرخ‌ها بالا رود و بیماری‌ها زیاد شود و قحطی ظاهر و جنگ‌های بزرگ بر پا شود و خلق بسیار از میان بروند. «طبق 23 حدیث».
۳۶. پیش از ظهورش «نفس زکیّه» و «یمانی» کشته شوند و در «بَیداء» ـ که مکانی بین مکّه و مدینه است ـ خسفی واقع شود و دجّال و سفیانی خروج کنند و صاحب‌الزّمان(ع) آنها را بکشد. «طبق احادیث باب6 و7 از فصل6 و باب9 و10 از فصل7».
۳۷. برکات آسمان و زمین بعد از ظهورش ظاهر شود و زمین معمور آباد گردد و غیر خدا پرستش نشود و کارها آسان و خِرَدها تکامل یابد. «طبق احادیث باب2 و3 و4 و11 و12 از فصل7».
۳۸. سیصدو‌سیزده نفر اصحاب او در یک ساعت به محضرش حاضر شوند. «طبق 25 حدیث».
۳۹. ولادت و مشروح تفصیلات و تاریخ آن و بعضی از احوال مادر جلیله آن حضرت. «طبق 214 حدیث».
۴۰. شرح بعضی از معجزات او در زمان حیات پدر بزرگوارش و در غیبت صغری و غیبت کبری و نام جمع کثیری از کسانی که مشرّف به نعمت دیدار و لقای آن حجّت خدا شده‌اند. «طبق باب2 و3 از فصل3 و باب1 و2 از فصل4 و باب1 و2 از فصل5».
بیش از این و به تفصیل هر کس خواسته باشد، از اوصاف حضرت مهدی(ع) اطلاع حاصل نماید می‌تواند به کتاب منتخب‌الاثر نگارنده و یا کتاب‌های مبسوط و مفصّل و جامع محدّثین بزرگ مانند صدوق، نعمانی، شیخ طوسی و مجلسی(ره) رجوع نماید.
«اَلسَّلامُ عَلَى الْمَهْدِی الَّذِی وَعَدَ اللهُ بِهِ الأُمَمَ»[2]
شاید بعضی گمان کنند که ایمان و عقیده به ظهور حضرت مهدی منتظر(ع) اختصاص به شیعه دارد و مصادر و مدارک احادیث آن فقط کتاب‌های شیعه و روات آن همه از شیعیان هستند و از کثرت احادیث وارده از طرق اهل سنّت و جماعت و تألیفات علما و محدّثین معروف ایشان در این موضوع بی‌اطّلاع باشند. لذا ما در این مقاله به‌طور اختصار و بدون اینکه در مقام استقصا باشیم، بشارت‌های قرآن مجید و احادیث شریف و اسامی کسانی که از اهل سنّت آن احادیث را روایت کرده‌اند و کتاب‌های ایشان را که این احادیث در آن ضبط است و تألیفات به‌خصوصی را که علمای عامّه در این باب دارند، با مطالب دیگر که مناسب این موضوعات است در تحت چند عنوان می‌نگاریم.

1- شناختن مشخّصات حضرت مهدی(عج) از کدام جهت‌ها اهمیّت خاصی دارد؟
2- صفات و مشخّصات حضرت مهدی(ع) که در احادیث و روایات ذکر شده چگونه مشخّصاتی است؟
3- مابه‌الاشتراک یا قدر مشترک و مابه‌الافتراق و الامتیاز را تعریف کنید.

 

[1]. صدوق، کمال‌الدین، ص ۴۰۹؛ خزاز قمی، کفایة‌الاثر، ص۲۹۶؛ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۲۱۲؛ ج۳، ص۱۸؛ ابن‌حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ص۴۹۵؛ محدّث نوری، کشف‌الاستار، ص ۷۸ـ۷۹.
[2]. کفعمی، البلدالامین، ص۲۸۶؛ همو، المصباح، ص۴۹۸. این مقاله در شماره ۹، سال ۲، مجله «نشریه مسجد اعظم» (ص ۲۲ ـ ۳۱)، چاپ شده است.