توجیه مسأله فداء و نجات

جمعی از روشنفکران مسیحی اخیراً به‌خوبی دریافته‌اند که مسیحیّت با قیافه‌ی کنونی و اعتقادی که به مسأله‌ی فداء و نجات گناهکاران در پرتو خون عیسی دارد، نه تنها قادر به اصلاح افراد فاسد نیست بلکه عامل مؤثّری در توسعه‌ی فساد خواهد بود و این موضوع و آنچه لازمه‌ی آن است با شؤون یک مذهب پاک نمی‌سازد، بدین‌رو به فکر چاره‌جویی برآمده و تفسیرهایی برای موضوع مزبور ذکر کرده‌اند که آن را به صورتی معقول جلوه دهند.
نمونه‌ی کامل آن، کتاب از سرگردانی تا رستگاری، تألیف «کیدی الن» است.[1] نامبرده کوشیده موضوع فداء و فروعات آن را به صورتی روزپسند درآورَد.
وی در آغاز کتاب خود در بحثی که ذیل عنوان «سرچشمه‌ی گناه» ذکر کرده، گفت‌وگوهای بسیاری را که درباره‌ی سرچشمه‌ی گناه شده، بحث‌هایی بی‌ثمر معرّفی کرده و می‌گوید:
گناه چگونه داخل این جهان شد؟ این پرسشی است که مردم نموده‌اند. آیا مسؤولیّت گناه متوجّه خداست؟ آیا گناهکار شیطان است؟ آیا آدم مسؤولیّت دارد که بار گناه را بر سر بشر فرود آورده؟
در پیرامون این مسائل چه بحث‌های بی‌ثمری که به میان آمده و چه گفت‌وگوهایی که شده است. عیسی هیچ‌گاه این مسائل را مورد مذاکره قرار نداد. وی این مسائل را برای فلاسفه باز گذاشت تا در پیرامون آن اندیشه نمایند! آنچه که وی به ما فرموده عبارت است از سرچشمه‌ی آنی گناه. وی در آیه‌ای که در آغاز این فصل ذکر شده می‌فرماید: گناه از قلب انسان سرچشمه می‌گیرد.[2]
سپس وی به دنبال این بحث می‌کوشد موضوع آزادی اراده و اختیار را اساس قرار داده، به دنبال آن در فصلی که ذیل عنوان «معنی نجات» ذکر کرده، تصریح می‌کند:
راجع به موضوع نجات به‌قدری اشتباهات و سوءِ تعبیرات هست که من می‌خواهم بدواً بعضی از تصوّرات غلط را مورد بحث قرار دهم، تا راه را برای فهم صحیح نجات باز کنم و نشان بدهم که نجات در واقع چیست؟[3]
و به این ترتیب، نامبرده با اعتراف ضمنی به غلط بودن اعتقاد معمول مسیحیان درباره‌ی نجات و فداء، می‌کوشد که اثبات کند نجات عبارت از داشتن اعتقادات صحیح نیست، همچنین نجات عبارت از اجرای مراسم نیست بلکه نجات عبارت از یک تجربه‌ی اخلاقی، یک تجربه‌ی روحانی و بالاخره یک حیات جاودانی است.[4]
مختصر اینکه وی در کتاب خود موضوع فداء و نجات را بر خلاف آنچه در میان مسیحیان معروف و مشهور است تفسیر می‌کند؛ تفسیری که با عقاید اسلامی سازش کامل دارد بلکه رنگ خاصّ اسلامی آن به‌خوبی نشان می‌دهد که نویسنده کاملاً تحت تأثیر تعلیمات و کتاب‌های اسلامی قرار گرفته است.
البتّه گفتنی است که تفاسیری امثال تفسیر «کیدی الن» را هیچ‌گاه نمی‌توان به عنوان قیافه‌ی مسیحیّت و تعلیمات کلیسا به حساب آورد، حتّی از تعبیرات خود او برمی‌آید که آنچه در این کتاب آمده، بر خلاف عقیده‌ی اکثریّت مسیحیان است، امّا این توجیهات و تفسیرها از یک واقعیّت می‌تواند حکایت کند که نویسندگان روشنفکر مسیحی دارند به زشتی تعلیمات کلیسا و سوءِ آثار آن در مورد مسأله فداء و نجات کم‌کم آشنا می‌شوند.
ولی چگونه می‌توان سرچشمه‌ی اصلی گناه را قلب انسان دانست با اینکه کتب مقدّسه‌ی آنان صریحاً می‌گوید:
به‌واسطه یک آدم، گناه داخل جهان گردید و به گناه موت و به این‌گونه موت بر همه طاری گشت از آنجا که همه گناه کردند.[5]
و چگونه می‌توان مسأله فداء را انکار کرد با آن همه مدارکی که در بحث گذشته آوردیم؛ مدارکی که صریحاً می‌گوید عیسی با خون خود گناهان را شست و فادی گناهکاران شد.
البتّه جای تردید نیست که نخستین تعلیمات پیامبر خدا عیسی، آلوده به چنین خرافاتی نبوده و برای تعلیم و تربیت نوع بشر آمده بود، ولی این هم جای تردید نیست که مسائل خرافی و غیر منطقی مزبور بر اثر تحریفات بعدی اکنون در تعلیمات کلیسا وجود دارد و این دلیل روشنی بر انحراف کلیسا از تعلیمات آسمانی مسیح است.

 

از بحث‌های مشروح گذشته درباره‌ی فداء و نجات این حقیقت روشن شد که این موضوع و شاخ و برگ‌های فراوانی که با مرور زمان به آن افزوده شده، اگرچه از نظر واکنش‌های خاصّ روحی در میان توده‌های عوام مسیحی و غیر مسیحی یکی از عوامل فریبندگی تعلیمات کلیسا و حفظ موجودیّت آن محسوب می‌شود، امّا نمی‌توان انکار کرد که این‌گونه تعلیمات لطمه‌ای بزرگ بر اساس مسیحیّت از نظر افراد روشن‌بین و موشکاف می‌زند و این مذهب را به صورت بازیچه‌ای کم‌ارزش در دست افراد سودجو برای اغفال مردم ساده‌لوح نشان می‌دهد و تمام آنچه را مادّی‌ها درباره‌ی مذهب و جنبه‌ی افیونی داشتن آن می‌گویند، بر مذاهبی امثال مسیحیّت کنونی منطبق می‌سازد.
ولی در اینجا لازم است ببینیم اسلام در این‌باره چه تعلیماتی دارد، این موضوع را در چند جمله‌ی کوتاه می‌توان بررسی کرد:
در قرآن مجید که اصیل‌ترین تعلیمات اسلامی است، درباره‌ی فداء هیچ‌یک از پیامبران و غیر آنها سخنی به میان نیاورده است، هیچ کس را به جرم گناه دیگری گناهکار نمی‌داند. جمله‌ی «لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی» در پنج سوره‌ی قرآن تکرار شده است.[6]
از سویی وسیله‌ی نجات و آمرزش و دخول در بهشت جاودان را ایمان و عمل صالح معرّفی می‌کند. این موضوع در متجاوز از سی آیه‌ی قرآن به تعبیرات مختلف بیان شده است، از جمله در آیات زیر:
ـ وَالَّذِینَ ءَامَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ.[7]
- وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ.[8]
- فَأَمَّا الَّذِینَ ءَامَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِی رَحْمَتِهِ.[9]
و از سوی دیگر، نجات انسان‌ها و امّت‌ها را در گرو اعمالشان می‌داند و پاداش‌هایی که به آنها داده می‌شود به تناسب همان اعمال اکتساب شده معرّفی می‌کند. این موضوع در متجاوز از بیست آیه بیان شده است، از جمله در آیات زیر:
- کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ.[10]
- وَوُفِّیَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَا کَسَبَتْ.[11]
- تِلْکَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُمْ مَا کَسَبْتُمْ.[12] و امثال این آیات به مضامین گوناگون در قرآن مجید فراوان است. این آیات به خوبی می‌تواند نظر اسلام را در مورد موضوع نجات روشن سازد.

1- چرا جمعی از روشنفکران مسیحی، به فکر چاره‌جویی و تفسیرهایی برای مسأله‌ی فداء و نجات گناهکاران در پرتو خون عیسی برآمده‌اند؟
2- «کیدی الن» در کتاب خود کدام موضوع را تفسیر می‌کند؟
3- اسلام وسیله‌ی نجات و آمرزش را چه چیزهایی عنوان می‌کند؟

 

[1]ـ این کتاب را مؤسّسه‌ی انتشارات نور جهان از انگلیسی به فارسی ترجمه و در ایران منتشرکرده است.
[2]ـ انجیل مرقس، باب 7، جمله‌ی ۲۱ـ۲۳.
[3]ـ از سرگردانی تا رستگاری، ص 36.
[4]ـ از سرگردانی تا رستگاری، ص ۴۱ـ۴۵.
[5]ـ رساله پولس به رومیان، باب 5، جمله‌ی ۱۲ـ۱۴.
[6]ـ سوره‌های انعام آیه‌ی 164، اسراء آیه‌ی 15، فاطر آیه‌ی 18، زمر آیه‌ی 7، نجم آیه‌ی 38.
[7]ـ ترجمه: «و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کردند، آنان اهل بهشت‌اند». سوره‌ی بقره، آیه‌ی 82.
[8]ـ ترجمه: «خداوند به آنها که ایمان آورده و کارهای شایسته کردند، وعده‌ی آمرزش و پاداشی بزرگ داده است». سوره‌ی مائده، آیه‌ی 9.
[9]ـ ترجمه: «امّا کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند، پروردگارشان آنان را در رحمت خود وارد می‌کند». سوره‌ی جاثیه، آیه‌ی 30.
[10]ـ ترجمه: «هر کس در گرو اعمال خویش است». سوره‌ی مدّثّر، آیه‌ی 38.
[11]ـ ترجمه: «و به هر کس (پاداش) آنچه انجام داده به‌طور کامل داده شود». سوره‌ی آل عمران، آیه‌ی 25.
[12]ـ ترجمه: «آنها امّتی بودند که درگذشتند. اعمال آنان، مربوط به خودشان بود و اعمال شما نیز مربوط به خود شماست». سوره‌ی بقره، آیه‌ی 134.