آسیب‌های روانی و تربیتی بازی‌های رایانه‌ای

در نوشتار قبل 8 مورد از آسیب های جسمی بازی های رایانه ای را برشمردیم و در مورد آخر به اختلال در رشد جسمی کودک و نوجوان اشاره کردیم. در ادامه این بحث به بیان مطالب باقی مانده خواهیم پرداخت و پس از آن به آسیب های روانی و تربیتی بازی های رایانه ای اشاره خواهیم کرد.
تحقیقات نشان می دهد که بازی های رایانه ای موجب صدمات مغزی طولانی مدت می شوند. این بازی ها قسمت هایی از مغز را که به بینایی و حرکت اختصاص دارد، تحریک می کنند و به تکامل دیگر نواحی مغز کمکی نمی کند. افرادی که ساعت های زیادی را به بازی اختصاص می دهند «لوب فرونتال» آن ها تکامل پیدا نمی کند. «لوب فرونتال» نقش به سزایی در تکامل حافظه، احساس و یادگیری دارد. افرادی که «لوب فرونتال» آن ها تکامل زیادی پیدا نکرده، بیشتر مستعدّ اعمال خشونت آمیز هستند و کم تر توانایی کنترل رفتارهایشان را دارند.
یکی از دانشمندان نوار مغز 240 نفر، بین سنین 6 تا 29 سال را مورد بررسی قرار داد. او دریافت، افرادی که به طور مرتب به بازی های رایانه ای و ویدیویی می پردازند، در شرایط فعّال ادراکی، موج فعالیت مغزی «بتای لوب» پیشانیشان، کم تر از افراد معمولی است. آن چه بیشتر نگران کننده بود، این بود که بررسی ها نشان داد، نوار مغزی بازی کنندگان، شبیه نوار مغزی افرادی است که دچار زوال عقل شده اند.
9- یکی از مسائلی که والدین را نگران می کند، مسئله «شب ادراری» کودکانشان است. یکی از دلایل شب ادراری در کودکان، بازی های رایانه ای ترسناک می باشد.
10- بر اساس پژوهش های انجام شده، بازی های رایانه ای می توانند هیجان های زیادی را به کودکان تحمیل کنند. تجربه طولانی مدت هیجان های شدید ناشی از بازی های رایانه ای، احتمالاً از طریق افزایش کورتیزول، موجب ضعف ایمنی ارگانیزم بدن در مقابل هجوم های آسیب زای محیطی خواهد شد (و بدن را در مقابل بیماری ها بی دفاع می کند). از طرفی؛ چون افزایش کورتیزول باعث اختلالات آشکار در سوخت و ساز چربی ها می شود، برخی از دشواری های قلبی و عروقی را نیز می توان به تجارب هیجانی شدید استناد کرد. هیجان همیشگی هنگام بازی، بر روی ارگانیسم فرد تأثیر گذاشته و بر دستگاه گردش خون و گوارش پیامدهای منفی به جا می گذارد.[1]

 

مهم ترین ویژگی بازی های رایانه ای، حالت جنگی بیش تر آن هاست و این که فرد باید برای رسیدن به مرحله بعدی بازی، با نیروهای به اصطلاح دشمن بجنگند. استمرار چنین بازی هایی، نوجوان را پرخاش گر و ستیزه جو می سازد و تلاش می کند خواست هایش را با زور و تهاجم به دست آورد. «مجید قادری» مدیر مرکز سرگرمی های سازنده کانون پرورش فکری می گوید: «خشونت» و «سکس»، مهم ترین محرکه هایی است که در طراحی جدیدترین و جذاب ترین بازی های رایانه ای، به حد افراط از آن استفاده می شود. چهره های معروف هالیوود که در فرهنگ اسلامی ما ضد ارزش و غیراخلاقی هستند، در این بازی ها به صورت قهرمان های شکست ناپذیر جلوه نمایی می کنند.
کارشنان معتقدند: «مشاهده حوادث خشونت آمیز از تلویزیون (و بازی ها) سطح هیجان کودک را بالا می برد و در نتیجه، موجب بروز افکار و احساسات پرخاشگرانه بی اساسی نسبت به اطرافیان خود می شود. در مرحله ای شدیدتر، تماشای خشونت ممکن است بر باورها و ارزش های کودک تأثیر بگذارد. برای مثال، کودک این باور را پیدا کند که در تعارضات با دیگران، خشونت روش مناسبی برای حل این اختلافات می باشد و در تعامل با همسالان خود به پرخاشگری رو می آورد». برای برای توجه بیشتر والدین و کاربران، چند نمونه از اتفاقات وحشتناکی را که به سبب انجام بازی های رایانه ای رخ داده است، ذکر می کنیم:
 بنا به اعلام رسانه های آمریکایی، جوان بیست ساله ای که بیست و شش نفر را در مدرسه ابتدایی به رگبار بسته بود، غالباً به بازی های رایانه ای خشن می پرداخته است. نمونه دیگر «آدام لنزا» که طبق گزارشات یک «گیمر» بوده است، 26 نفر، از جمله مادر خود را به قتل رسانید. همچنین در سال 2010 م دو نوجوان 12 و 16 ساله اهل ماساچوست آمریکا در اقدامی بسیار عجیب، پس از بازی کردن با بازی رایانه ای «GTA»، سعی کردند با استفاده از کوکتل مولوتوف (نوعی بمب دست ساز)، یک پارکینگ و آپارتمان را به آتش بکشند. بازی به حدّی در آن ها تأثیر گذاشته بود که سعی در دزدیدن خودرو هم کرده بودند. بمب های دست ساز آن ها به حدی زیاد بود که می توانستند به راحتی کل خیابان را آتش بزنند. و موارد فراوانی از این دست که به روشنی بیان گر آثار مخرّب بازی های رایانه ای غیر مجاز و خشونت بار بر روح و روان کودکان و نوجوانان است.
بر اساس یک تحقیق انجام شده در دانشگاه «ناتینگهام ترنت» در انگلستان و دانشگاه «استکهلم» در سوئد، تعداد زیادی از کاربران بازی‌ های ویدئویی از تجربیات دنیای مجازی خود در زندگی واقعی برای پیدا کردن راه حل ‌های خشونت آمیز برای مشکلات خود استفاده می ‌کنند. در این مطالعه، محققان قادر بودند برای اولین بار از پدیده «انتقال بازی» استفاده کنند. پدیده انتقال بازی را به زبان ساده می‌ توان به عنوان انتقال تجربیات دنیای مجازی به زندگی واقعی از سوی کاربر توصیف کرد. چنین افرادی، خود را آن ‌قدر غرق در دنیای مجازی می‌ کنند که شروع به انجام اقداماتی در زندگی واقعی همانند بازی می ‌کنند. 42 کاربر بین 15 و 21 سال، در این مطالعه مورد مصاحبه قرار گرفتند. به گفته کاربران تقریبا هر کدام آن ها برخی افکار غیرارادی را در رابطه با بازی ‌های ویدئویی تجربه کرده‌ اند. به گفته 50 درصد شرکت ‌کنندگان، بسیاری اوقات آرزوی استفاده از اتفاقات بازی ویدئویی را برای حل یک مشکل در زندگی واقعی داشته ‌اند. محققان دریافتند که این افکار، در مورد بسیاری از شرکت ‌کنندگان منعکس می ‌شود.
تحريك پذيري و هيجان بيش از اندازه بازي هاي كامپيوتري باعث بي حالي و كاهش انرژي در كودكان شده، در نتيجه كودك شروع به بدخلقي، بهانه گيري، توقعات بي جا، اذيت و آزار ديگران و حتي پرخوري مي كند. اين در حالي است كه اگر خانواده ها نياز به هيجان كودك خود را با استفاده از ورزش، فرستادن او به باشگاه ورزشي، تشويق به بازي هاي دسته جمعي و ايجاد امكان آن در فضاهايي مانند پارك به وجود آورند، در حقيقت به فرزند خود فرصت داده اند تا با اعضاي جامعه تعامل بيشتري برقرار كند، خوب را از بد تشخيص بدهد و فرصت تجربه اندوزي داشته و علاوه بر هم كلام شدن با هم بازي خود، با مفاهيم نظم و انضباط آشنا شود.

 

نوجوانانی که همیشه با بازی های رایانه ای درگیرند، به انزوا و درون گرایی متمایل شده و در برقراری ارتباط اجتماعی پویا با دیگران ناتوان خواهند بود. این روحیه انزواطلبی باعث می شود که نوجوان از گروه هم سالان جدا شود که این خود زمینه ساز ناهنجاری های دیگر است. برخی از والدین از اعتیاد فرزند خود نسبت به بازی های رایانه ای خبر می دهند به طوری که فرزند آن ها به کلی از دنیای بیرون بی خبر شده و حتی متوجه رفت و آمد میهمان نمی شود؛ و همیشه پس از دست کشیدن از این برنامه، با سردرد و کسالت مواجه می شود.

 

در این بازی ها، به دلیل این که بیش تر، کودک و نوجوان با ساخته ها و برنامه های دیگران رو به روست و کم تر قدرت دخالت و تصرف در آن ها را می یابد، حالت انفعال گرفته و اعتماد به نفس او در برابر ساخته ها و پیش رفت دیگران، متزلزل می شود. دکتر شهلا کاظمی پور (مشاور علمی مرکز سنجش برنامه ای صدا و سیما) می گوید: بیش تر خانواده ها تصور می کنند در بازی های رایانه ای، فرد در بازی، مداخله فکری همیشگی دارد. به نظر من این مداخله، فکری نیست؛ بلکه این بازی ها سلول های مغزی را فریب می دهند. از نظر حرکتی نیز این بازی ها تنها چند انگشت کودک را حرکت می دهند. ما هر چه در این مسیر حرکت کنیم و این بازی ها را گسترش دهیم، انسان هایی را تحویل جامعه خواهیم داد که سرخورده، افسرده، غیرمتحرک و غیرسازنده می باشند، خوداتکایی آن ها بسیار کم خواهد بود و ابتکار عمل نخواهند داشت؛ در حالی که برای جامعه، نیاز به انسان هایی خلاق، مبتکر و متفکر داریم.

 

در دوره کنونی که زندگی ها به سوی ماشینی شدن پیش می رود، خود به خود، روابط عاطفی رنگ باخته و در کنار هم بودن خانواده کم تر شده است. در چنین وضعی، بسیاری از مردم از وجود تلویزیون به عنوان جعبه جادویی که باعث سردی روابط خانوادگی شده است، یاد می کنند؛ در حالی که جعبه جادویی دیگری با جاذبه سحرآمیزتری به نام رایانه و بازی های رایانه ای نیز به زندگی ماشینی ما وارد شده و دشواری ها را دو چندان کرده است. چنان چه در بحث اهداف بازی های رایانه ای گفته شد، در بسیاری از بازی های رایانه ای خارجی، سست شدن بنیان خانواده ها یکی از اهداف سازندگان آن ها می باشد. گرفته شدن وقت خانواده ها، توجه نکردن به دیگر اعضای خانواده در حین بازی، نرسیدن به کارها و وظایف خانوادگی، برانگیختن حساسیت همسر و... می تواند زمینه ساز سردی روابط اعضای خانواده، به ویژه زن و شوهرها نسبت به یکدیگر و در نتیجه، مشاجره و دلخوری از یکدیگر باشد که خود این ها باعث بروز اختلافاتی جدی در خانواده ها می شود و گاه حتی به جدایی عاطفی و طلاق منجر می گردد. [2]
ادامه این بحث را در نوشتار بعدی دنبال خواهیم کرد ان شاء الله.

1- دو مورد از آسیب های روانی- تربیتی بازی های رایانه ای را بیان کنید؟
2- چگونه بازی های رایانه ای موجب تشدید پرخاشگری در کاربران می شود؟

 

[1] احکام بازی های رایانه ای ص 121 تا 124.
[2] پایگاه اطلاع رسانی حوزه. به نقل از: مجله  دیدار آشنا، فروردین و اردیبهشت 1385، شماره 67 و 68، پی آمدهای بازی های رایانه ای بر کودکان و نوجوانان (نیره پارسا). [با تلخیص و دخل و تصرّف]/ سایت راسخون، مقاله: آسيب های جسمانی ناشی از بازی های رايانه ای (دکتر مجتبی فاضل) به نقل از مجله شهرزاد 21/ احکام بازی های رایانه ای ص 94 و 99 تا 101/ سایت گرداب، مقاله: بازی های ویدیویی خشونت را از دنیای مجازی به زندگی واقعی می آورند.