نگاهى به تاریخ مبارزات مسلمین علیه سلطه‌ها

در طول تاریخ اسلام و تشیع، مبارزات بسیارى از سوى مسلمانان علیه سلطه اجانب در ابعاد مختلف آن، وجود داشته است كه بررسى آنها ـ در عین حال كه حوصله و فراغت بسیارى‌ مى‌طلبد ـ مفید است. البته در این زمینه تلاشهایى انجام شده و ثمره آن تلاشها و تحقیقات، به چاپ نیز رسیده است، اما از نظر كمى و كیفى در حد مطلوب نیست و لازم است كه انواع جهاد و مبارزاتى كه از صدر اسلام توسط مسلمانان، در زمینه مسائل نظامی، سیاسى، اقتصادى و فرهنگى علیه كافران و سلطه‌گران صورت گرفته است، از نظر تاریخى مورد تحلیل و بررسى قرار گیرد.

یكى از مبارزاتى كه در زمانهاى اخیر، به وسیله مراجع عظیم‌الشان شیعه، علیه سلطه اقتصادى استعمارگران غربى انجام گرفت و راه نفوذ كافران را به كشور اسلامى ما بست، فتواى تاریخى مرحوم میرزاى شیرازى ـ رضوان الله علیه ـ بوده در این قرارداد، امتیاز تنباكوى سراسر ایران، به مدت پنج سال در انحصار یك شركت انگلیسى قرار گرفت.
هنگامى كه پس از انعقاد قرار داد، انگلستان عملاً فعالیت خود را در ایران آغاز كرد، هجوم فرنگیان به ایران به بهانه كارمندان كمپانى تنباكو، چنان گستاخانه و مغرورانه بود كه به زودى موجب نفرت و عكس العمل عمومى مسلمانان شد. این فرنگیان چنان از وابستگى خود به كمپانى تنباكو و پشتیبانى حكومت، دلگرم و مغرور شده بودند كه در برخورد خود با توده مردم مسلمان سخت بى پروایى و خشونت‌ مى‌كردند و باعث جریحه دار شدن احساسات مذهبى و ملى مردم‌ مى‌شدند ... رفتار عموم فرنگیان و به خصوص انگلیسیان و رفتار خود كمپانى و ماموران آن در ایران نشان‌ مى‌دهد كه به راستى انگلیس با به دست آوردن امتیاز تنباكو، براى ایران هم همچون هند، خواب سلطه مطلقه و سرنوشت استعمارى را‌ مى‌دیده‌اند.
زمانى كه نتایج اولیه قرار داد مزبور و طیف گسترده حضور خارجیان در كشور و رفتار متكبرانه آنان با مردم به اطلاع مرحوم میرزاى شیرازى رسید، ایشان با بینش دقیق خود و فراستى كه از نور خدا مایه‌ مى‌گرفت، دریافت كه این قرار داد، باعث تسلط اقتصادى كفار بر مسلمین‌ مى‌شود و ذلت آنان را در پى دارد و خداى متعال نیز از این امر راضى و خوشنود نخواهد بود.
بنابراین ابتدا در تاریخ ذیحجه سال 1308 قمرى، ضمن ارسال تلگراف براى ناصرالدین شاه این خطر را گوشزد كرد، اما وقتى بى‌توجهى شاه را دید، حكم تاریخى تحریم تنباكو را طى این عبارت صادر فرمود:
بسم اللّه الرحمن الرحیم ـ الیوم استعمال تنباكو و توتون، باىّ نحو كان حرام و در حكم محاربه با امام زمان ـ صلوات الله و سلامه علیه ـ است.
البته فرمان آن مرجع بزرگ، فتوا نبود، بلكه یك حكم ولایتى بود اما به طور طبیعى، هر حكمى مبتنى بر یك فتواى كلى است. این نمونه بارزى از مبارزه فقهاى اسلامى، علیه سلطه اقتصادى بیگانگان است. اكنون باید ببینیم كه بحث كوتاه كردن دست اجانب و مبارزه علیه تسلط اقتصادى آنها، مبتنى بر چه مقدماتى است و دامنه آن تا چه اندازه‌ مى‌تواند تعمیم پیدا كند. اینها یك سرى مسائلى است كه باید مورد بحث و بررسى قرار گیرد.
ب) مبارزه دیگرى كه توسط زعماى عالیقدر شیعه، در جهت حفظ سیادت و عزت مسلمانان صورت گرفت، حركت جهادى علماى عراق، علیه تسلط سیاسى انگلسات بر این كشور، در زمان معاصر بود كه به وسیله مرحوم میرزا محمد تقى شیرازى ـ رضوان الله علیه ـ رهبرى‌ مى‌شد.
در آن هنگام كه دولت كافر انگلیس‌ مى‌رفت كه بر كشور اسلامى عراق چنگ بیاندازد و تسلط سیاسى خود را بر مسلمانان آنجا مستحكم سازد، فقهاى اسلامى، علیه آن دولت استعمارگر اعلان جنگ دادند، و آن مرجع بزرگ، فتواى جهاد را تحت عنوان وجوب جنگ علیه سلطه انگلیس بر مردم عراق صادر كرد.
ج) در كشور اسلامى خودمان نیز، از زمانى كه حركت روحانیت به رهبرى امام راحل ـ رضوان الله علیه ـ آغاز شد، نمونه‌هاى بسیار چشمگیر و روشنى از این نوع مبارزه‌ها داشته‌ایم.
از جمله، زمانى كه در رژیم سابق، دستور شركت مردم در رفراندوم براى اجراى مواد شش گانه شاهنشاهى از طرف دولت صادر شد، مراجعى همچون مرحوم آیت الله العظمى سید احمد خوانسارى ـ رضوان الله علیه ـ فتوا دادند كه «شركت در این رفراندم، در حكم محاربه با امام زمان (عج) است».
دلیل اصلى چنین مخالفت‌ها و مبارزاتى كه در اوج اختناق با رژیم جبار شاهنشاهى انجام‌ مى‌گرفت، چیزى جز آن نبود كه مراجع عظام و پرچمدار این مبارزات، حضرت امام خمینى ـ رفع الله درجاتهم ـ با روشن ضمیرى و بینش الهى خاص خویش، در‌ مى‌یافتند كه علاوه بر اینكه چنین رفراندمى به نفع سلطه آمریكاى جنایتكار است و راه نفوذ بیگانه را به داخل كشور اسلامى هموار‌ مى‌كند، صدها مفسده دیگر نیز بر آن مترتب‌ مى‌شود.
اگر چه دلیل وابستگى رژیم شاهنشاهى به آمریكا، هر نوع مخالفتى كه با آن‌ مى‌شد، در حقیقت مبارزه با رژیم جنایتكار آمریكا بود، اما برخى از فریادها، مستقیماً و بدون واسطه بر سر آمریكا فرود‌ مى‌آمد كه این صلابت از ویژگیهاى مبارزه امام راحل(قدس سره) علیه استكبار جهانى بود.
از جمله، قیام ایشان علیه قانون «كاپیتولاسیون» بود كه در چهارم آبان ماه سال آغاز گردید و در سیزدهم آبان همان سال منجر به دستگیرى مجدد و تبعید ایشان به تركیه شد. همچنین، حركت شجاعانه‌اى را كه دانشجویان مسلمان، با الهام از بیانات و رهنمودهاى آن امام راحل، در تصرف لانه جاسوسى آمریكا انجام دادند، و در واقع نقطه عطفى در تاریخ مبارزات ملت مسلمان ایران علیه آمریكا به وجود آمد،‌ مى‌توان یك نوع مبارزه صریح و یك فریاد كوبنده علیه ابر قدرت جنایتكار غرب دانست.
اینها بخشى از مبارزات مسلمین علیه كفر جهانى است كه در صحنه‌هاى گوناگون و با روشهاى متنوع صورت گرفته و هر یك داراى فرایند خاصى‌ مى‌باشد و نشان دهنده مبارزه جدى و آشتى ناپذیر اسلام با كفر است. همه ما كم و بیش، با مبارزه به روش نظامى آشنا هستیم، یا لااقل صحنه‌هایى از مبارزه مسلحانه انقلابیون را مشاهده كرده‌ایم، اما فقط عده كمى از افراد، با روش مبارزه سیاسى، اقتصادى و فرهنگى آشنایى دارند. اینجاست كه رسالت ما در برابر نسل آینده، در بررسى و تنظیم روشهاى مبارزاتى، بر اساس مطالعات اسلامى و تحقیقات علمى، در همه زمینه‌ها آشكار‌ مى‌شود.

 

1- نمونه‌ای از مبارزه علیه سلطه اقتصادى توسط مراجع شیعه را بیان کنید.
2- دلیل اصلى مخالفت‌ها و مبارزاتى كه با رژیم جبار شاهنشاهى انجام‌ می‌گرفت، چه بود؟
3- چرا رفتار فرنگیان در زمان ناصرالدین شاه باعث جریحه دار شدن احساسات مذهبى و ملى مردم‌ ‌شد؟

 

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت