کد مطلب: ۴۶۶۰
تعداد بازدید: ۷۱۵
تاریخ انتشار : ۱۱ خرداد ۱۴۰۰ - ۱۵:۱۲
تولی و تبری| ۳۶
در مسئله تبری،  محوری ترین و اصلی ترین بحث، مسئله ولایت، امامت و رهبری جامعه است که در آیات  به مصادیق و نمونه های آن و چگونگی انحراف مردم از این مسیر اشاره شده است.
در درس قبل با توجه به آیه 60 سوره اسراء به تبیین و بررسی شجره ملعونه پرداختیم در این درس به مجموعه آیاتی که در سوره آل عمران در مورد تبری است خواهیم پرداخت.
تبری، یکی از مهم ترین فروعات دین اسلام است که در آیات متعددی به آن اشاره شده. در درس های قبل بعضی از آن آیات را بررسی کردیم. در مسئله تبری،  محوری ترین و اصلی ترین بحث، مسئله ولایت، امامت و رهبری جامعه است که در آیات  به مصادیق و نمونه های آن و چگونگی انحراف مردم از این مسیر اشاره شده است. در سوره آل عمران نیز در چند آیه به نمونه های تبری و مصادیق آن پرداخته شده است.


آیه 7 سوره آل عمران


خداوند متعال می فرماید: «فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیغٌ فَیتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَة ِوَ ابْتِغاءَ تَأْوِیلِه‏»، اما آنها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهات‏ اند، تا فتنه ‏انگیزى كنند (و مردم را گمراه سازند)، و تفسیر (نادرستى) براى آن مى ‏طلبند[1]. آیات قرآن کریم در یک تقسیم بندی به دو دسته تقسیم می شوند: 1- آیات محکم 2- آیات متشابه. آیات محکم آیاتی هستند که معنی آن ها معلوم است. امّا در مقابل، آیات متشابه آیاتی هستند که درک صحیح معنی آیه، نیازمند تفسیر و توضیح از سوی کسانی است که با حقیقت معنی این آیات آشنا هستند، و عدم مراجعه به ایشان باعث انحراف از معنی درست آیه می شود. طبق دستور قرآن کریم و بر مبنای روایات صحیح و مورد اتفاق شیعه و سنی، برای دست یابی به معنی آیات متشابه باید به راسخون فی العلم یعنی اهل بیت علیهم السلام رجوع کرد.
وجود این دسته از آیات (متشابه) در قرآن کریم جهت آزمایش افراد و تشخیص فتنه ‏گران لجوج می باشد، همان ها که از مراجعه به راسخون در علم تکبّر ورزیده و در باب معنی این آیات دچار تفسیر به رأی و خطا می شوند. منظور از «زیغ» در آیه شریفه، روی برگرداندن از حق، و منظور از «حق» نیز مسیر ولایت و امامت اهل بیت علیه السلام می باشد، همان طور که امام صادق علیه السلام مصداق آن را افرادی معرّفی می کنند که پیرو طاغوت هستند و ولایت آنان را قبول کرده اند، یعنی کسانی که به جهت عدم قبول ولایت حق، در مقابل طاغوت سر خم کرده اند و مطیع آنان شده اند[2]. با توجه به آنچه بیان شد افرادی که از مسیر ولایت دور شده اند و برای خود در این مورد حقی قائل هستند، برای اثبات مدعای خود و انحراف مردم از مسیر ولایت به آیات متشابه پناه می برند و آن را مناسب حال و تفکراتشان معنی می کنند.


آیات 21 و 22 سوره آل عمران


خداوند متعال در این آیات نسبت به افرادی که با پیامبر صلّی الله علیه و آله ستیز دارند می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یكْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یقْتُلُونَ النَّبِینَ بِغَیرِ حَقٍّ وَ یقْتُلُونَ الَّذِینَ یأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیم‏ أُوْلَئكَ الَّذِینَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فىِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ مَا لَهُم مِّن نَّاصِرِینَ»، كسانى كه نسبت به آیات خدا كفر مى ‏ورزند و پیامبران را به ناحق مى ‏كشند، و (نیز) مردمى را كه امر به عدالت مى‏ كنند به قتل مى ‏رسانند، به كیفر دردناك (الهى) بشارت ده! آنها كسانى هستند كه اعمال (نیكشان، به خاطر این گناهان بزرگ،) در دنیا و آخرت تباه شده، و یاور و مددكار (و شفاعت كننده ‏اى) ندارند[3].
امام صادق علیه السلام در ذیل آیه شریفه می فرماید: « لَنْ یعْمَلَ ابْنُ آدَمَ عَمَلًا أَعْظَمَ عِنْدَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مِنْ رَجُلٍ قَتَلَ نَبِیاً أَوْ إِمَاماً...»، هیچ گناهی بزرگ تر از این نیست که فرزند آدم پیغمبر و یا امامی را بکشد[4]. در این صورت نه تنها دچار عذاب الیم می شوند، بلکه هیچ کدام از اعمالی که در دنیا انجام دادند اثری نخواهد داشت و کسی آنان را یاری نخواهد کرد.


آیه 77 سوره آل عمران


در این آیه خداوند متعال می فرماید: « إِنَّ الَّذِینَ یشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَیمانِهِمْ ثَمَناً قَلِیلاً أُولئِكَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ وَ لا یكَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَ لا ینْظُرُ إِلَیهِمْ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یزَكِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ »، كسانى كه پیمان الهى و سوگند هاى خود (به نام مقدس او) را به بهاى ناچیزى مى‏ فروشند، آنها بهره ‏اى در آخرت نخواهند داشت، و خداوند با آنها سخن نمى‏ گوید و به آنان در قیامت نمى‏ نگرد و آنها را (از گناه) پاك نمى ‏سازد، و عذاب دردناكى براى آنهاست[5]. شأن نزول این آیه در مورد بعضی از علمای یهود است که موقعیت اجتماعی خوبی بین مردم داشتند. از زمانی که رسول خدا صلّی الله و آله به رسالت رسید، آنان موقعیت اجتماعی خود را در خطر ‌دیدند، و با وجود این که در کتب آسمانی آنها دلیل محکمی برای اثبات حقانیت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و رسالت ایشان وجود داشت، با آن حضرت مخالفت کرده و آن ادله را در کتب آسمانی تحریف نمودند.
خداوند در این آیه کسانی که این صفات را دارند به پنج نوع قهر الهی تهدید می کند:
·        بى ‏بهرگى و خسارت در آخرت
·        محرومیت از خطاب الهی
·         محرومیت از نظر لطف الهى
·         محرومیت از پاكى از گناه
·         گرفتارى به عذاب دردناك[6].
 امام صادق علیه السلام در بیان مصداق این افراد ذیل این آیه می فرماید: « ثَلَاثَةٌ لَا ینْظُرُ اللَّهُ إِلَیهِمْ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یزَكِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ مَنِ ادَّعَى إِمَامَةً مِنَ اللَّهِ لَیسَتْ لَهُ وَ مَنْ جَحَدَ إِمَاماً مِنَ اللَّهِ وَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ لَهُمَا فِی الْإِسْلَامِ نَصِیبا»،  سه گروه هستند كه خدا در روز قیامت به آنها نظر نمی كند و پاكشان نمی سازد و عذابى دردناك برای آنها خواهد بود:
·        كسى كه امامتى را كه از جانب خدا ندارد ادعا كند
·         هر كه امام از جانب خدا را انكار كند
·         آن كه معتقد باشد این دو از اسلام بهره‏ اى دارند[7].
·        امام صادق علیه السلام در تفسیر و توضیح «عهد الله» می فرمایند: «نحن عهد اللّه. فمن وفى بعهدنا، فقد وفى بعهد اللّه و من خفرها، فقد خفر ذمة اللّه و عهده»، ما ( امامت اهل بیت ) عهد و پیمان خدا هستیم، هرکس به عهد ما وفا کند به عهد خدا وفا کرده است و هرکس این عهد را بشکند به تحقیق عهد با خدا را شکسته است[8].
با توجه به آنچه بیان شد، مورد برائت در آیه افرادی هستند که ادعای امامت کنند و یا امامت را انکار کنند و برای غیر از آنان در مسئله امامت حقی قائل باشند. جزای این افراد آن است که مورد قهر الهی قرار بگیرند.


آیه 106 سوره آل عمران


در روز قیامت از تمام مردم نسبت به قرآن و اهل بیت علیهم السلام سوال می کنند، در همین سوره در آیه 106 می فرماید: «یوْمَ تَبْیضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ  فَأَمَّا الَّذِینَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَ كَفَرْتُم بَعْدَ إِیمَانِكُمْ فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُون‏»، (آن عذاب عظیم) روزى خواهد بود كه چهره‏ هایى سفید، و چهره‏ هایى سیاه مى ‏گردد، اما آنها كه صورت هایشان سیاه شده، (به آنها گفته مى ‏شود:) آیا بعد از ایمان، و (اخوّت و برادرى در سایه آن،) كافر شدید؟! پس بچشید عذاب را، به سبب آنچه كفر مى ‏ورزیدید[9]. در تفسیر برهان از ابوذر غفاری نقل شده است که زمانی که این آیه نازل شد، رسول خدا در تفسیر آن فرمودند: در روز قیامت پنج گروه بر ایشان وارد می شوند و از این پنج گروه در مورد رفتار و برخورد با ثقلین ( قرآن و اهل بیت علیهم السلام ) از آنان سوال خواهد کرد و آنان در مورد قرآن می گویند آن را تحریف کردیم و در باره اهل بیت می گویند نسبت به آنان کینه و دشمنی داشتیم و به نبرد با ایشان پرداختیم. و رسول خدا به آنان می فرماید با چهره های سیاه وارد آتش جهنم شوید.[10]
ولایت اهل بیت علیهم السلام و مسیر خلافت و رهبری از مهم ترین ارکان دین الهی است که خداوند از آن به رضوان تعبیر کرده است. انحراف از این مسیر سبب نابودی خواهد شد و کسانی که در این مسیر باشند، خداوند آنان را از خشم و عذاب خود دور خواهد کرد: «أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللَّهِ كَمَن بَاءَ بِسَخَطٍ مِّنَ اللَّهِ وَ مَأْوَئهُ جَهَنَّمُ  وَ بِئْسَ المْصِیرُ»، آیا كسى كه از رضاى خدا پیروى كرده، همانند كسى است كه به خشم و غضب خدا بازگشته؟! و جایگاه او جهنم، و پایان كار او بسیار بد است[11]. امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه به عمار بن مروان می فرماید: « هُمُ الْأَئِمَّةُ وَ اللَّهِ یا عَمَّارُ دَرَجَاتٌ لِلْمُؤْمِنِینَ عِنْدَ اللَّهِ وَ بِمُوَالاتِهِمْ وَ بِمَعْرِفَتِهِمْ إِیانَا فَیضَاعِفُ اللَّهُ لِلْمُؤْمِنِینَ حَسَنَاتِهِمْ وَ یرْفَعُ اللَّهُ لَهُمُ الدَّرَجَاتِ الْعُلَى، وَ أَمَّا قَوْلُهُ یا عَمَّارُ:[كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ] إِلَى قَوْلِهِ: [الْمَصِیرُ] فَهُمْ وَ اللَّهِ الَّذِینَ جَحَدُوا حَقَّ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع وَ حَقَّ الْأَئِمَّةِ مِنَّا أَهْلَ الْبَیتِ فَبَاءُوا لِذَلِكَ سَخَطاً مِنَ اللَّه‏»، مقصود ائمه معصومین علیهم السلام هستند. ای عمار به خدا قسم مومنین به واسطه موالات و معرفتی که نسبت به ما دارند، دارای رتبه و مقامی هستند و خداوند حسنات آنان را افزایش می دهد و به آنان ارتقای درجه می دهد. اما منظور از :«كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ» تا آن جا که فرمود: «الْمَصِیرُ»، به خدا قسم کسانی هستند حق علی بن ابی طالب و حق ما اهل بیت علیهم السلام را انکار کردند و به همین جهت دچار غضب و خشم الهی شده اند[12].
در جمع بندی آیات برائت در سوره آل عمران به این نکات می رسیم:
1.     کسانی که ولایت و امامت را قبول ندارند و غیر از اهل بیت را مستحق این مقام می دانند، مورد غضب الهی واقع می شوند.
2.     این گروه با کتمان حقایق در پی اثبات مدعای خود می باشند.
3.     این گروه با تاویل نادرست متشابهات قرآن و تمسک به آیات متشابه برای مسلک فکری خود دلیل قرآنی درست می کنند.
4.     این دسته افراد برای تحقق اهداف خود حاضرند پیامبران و امامان را از سر راه خود بردارند و به قتل برسانند.
خود آزمایی
1-    باتوجه به آیه 7 سوره آل عمران معنای زیغ را توضیح دهید.
2-    با توجه به آیه 77 سوره آل عمران منظور از «الذین اشتروا ...» چه کسانی هستند؟
 

پی‌نوشت‌ها

 
[1] سوره آل عمران آیه 7/ترجمه مکارم
[2] تفسیر نور الثقلین ج1 ص312
[3]  سوره آل عمران آیات 21 و 22 / ترجمه مکارم
[4]  تفسیر نورالثقلین ج1 ص324
[5] سوره آل عمران آیه77/ ترجمه مکارم
[6] تفسیر نور ج2 ص93
[7] اصول کافی ج1 ص374/ ترجمه مصطفوی
[8] تفسیر کنز الدقائق ج1 ص394
[9] سوره آل عمران آیه 106/ ترجمه مکارم
[10] تفسیر البرهان ج1 ص 108
[11] سوره آل عمران آیه 162/ ترجمه مکارم
[12] تفسیر العیاشی ج1 ص 205
 
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مجید رضایی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: