چرا دعا را با صلوات افتتاح می‌كنیم؟

(۱۲)
اَللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ الْقَنی بِمَغْفِرَتِکَ كَما لَقیتُکَ بِاِقْرارِی، وَ ارْفَعْنی عَنْ مَصارِعِ الذُّنُوبِ كَما وَضَعْتُ لَکَ نَفْسی وَ اسْتُرْنی بِسِتْرِکَ كَما تَأَنَّیتَنِی عَنِ الاِنْتِقامِ مِنّی.‏
بارالها! پس بر محمّد و آلش رحمت فرست و با آمرزش خود با من برخورد كن، همچنان كه من با اقرار [به تقصیر و گناه] خود با تو برخورد نمودم و مرا از زمین‌خوردگی‌های [حریف قوی‌دست] گناهان بردار و بلندم كن. هم‌چنان كه من، نفس خودم را [با اعتراف به ذلّت عصیان] در پیشگاه تو پایین آورده و پست و زبونش ساختم و مرا در پرده‌ی [عفو] خودت بپوشان، همانسان كه در انتقام گرفتن از من درنگ کردی [و تعجیل در عقوبتم ننمودی].

 

 

از امام امیرالمؤمنین علی(ع) منقول است:
إذَا کَانَتْ لَکَ إِلَی اللهِ سُبْحَانَهُ حَاجَةٌ فَابْدَأ بِمَسْألَةِ الصَّلاةِ عَلَی رَسُولِهِ(ص) ثُمَّ سَلْ حَاجَتَکَ، فَإِنَّ اللهَ أکْرَمُ مِنْ أنْ یُسْألَ حَاجَتَیْنِ فَیَقْضِیَ إِحْدَاهُمَا وَ یَمْنَعَ الْاُخْرَی؛[1]
هرگاه تو را به خداوند [سبحانه] حاجتی باشد، درخواست خود را با درود بر رسول خدا(ص) آغاز كن و سپس حاجت خود را بخواه. زیرا خداوند، بزرگوارتر از این است كه دو حاجت از او بخواهند و او یكی از آن دو [صلوات بر رسول] را روا سازد و دیگری را ردّ کند.
از امام صادق(ع) منقول است:
اِذا دَعا اَحَدُکُمْ، فَلْیَبْدَأ بِالصَّلاةِ عَلَی النَّبِیِّ(ص) فَاِنَّ الصَّلاةَ عَلَی النَّبِیّ(ص) مَقْبُولَةٌ وَ لَمْ یَکُنِ اللهُ لِیَقْبَلَ بَعْضاً وَ یَرُدَّ بَعْضاً؛[2]
هرگاه یكی از شما خواست دعا كند، ابتدا به صلوات بر پیامبر(ص) بنماید. چه آن كه صلوات بر پیامبر(ص) [دعایی است كه به درگاه خدا] مقبول و مستجاب است و خدا نیز چنان نیست كه قسمتی [از دعا] را بپذیرد و قسمتی را رد كند.
و نیز از آن حضرت رسیده است كه:
مَنْ كَانَتْ لَهُ إلَى اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیبْدَأْ بِالصَّلاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ یسْألْ حَاجَتَهُ ثُمَّ یخْتِمْ بِالصَّلاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَإنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ أكْرَمُ مِنْ أنْ یقْبَلَ الطَّرَفَینِ وَ یدَعَ الْوَسَطَ إذ كَانَتِ الصَّلاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لا تُحْجَبُ عَنهُ؛[3]
هر كه را حاجتی به خداوند عزّوجلّ باشد، ابتدا به صلوات بر محمّد و آلش نموده و آنگاه حاجت خویش را بخواهد و سپس [دعا را] به صلوات بر محمّد و آل محمّد تمام کند [که دعا با صلوات آغاز و با صلوات انجام بپذیرد]. زیرا خداوند عزّوجلّ بزرگوارتر از این است كه طرفین دعا را [كه صلوات است] مستجاب گرداند و وسط آن را كه [حاجت خود انسان است] رها كند. چه آن كه صلوات بر محمّد و آل محمّد [دعایی است که] از سوی خدا رد نمی‌شود.
و باز از آن حضرت منقول است كه رسول خدا(ص) فرمود:
لا تَجْعَلُونی کَقَدَح الرّاکِبِ فَإنَّ الرّاکِبَ یَمْلَاُ قَدَحَهُ فَیَشْرَبُهُ إذَا شَاءَ. اِجْعَلُونِی فِی أوَّلِ الدُّعَاءِ وَ فِی آخِرِهِ وَ فِی وَسَطِهِ؛[4]
مرا مانند ظرف آب شخص سوار قرار ندهید كه ظرف خود را پر كرده و هر وقت كه خواست [و میلش كشید] از آن می‌آشامد [و جز به هنگام اضطرار و عطش به یاد آن نمی‌افتد و ارزش چندانی برای آن قائل نمی‌شود] بلکه مرا در اوّل و آخر دعا و در وسط آن قرار دهید.
و همچنین از صادق آل محمّد(ع) است که:
کُلُّ دُعَاءٍ یُدْعَی اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَحْجُوبٌ عَنِ السَّمَاءِ حَتَّی یُصَلّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ؛[5]
هر دعایی كه به سبب آن خداوند عزّوجلّ خوانده شود، در حجاب است و از [صعود به] آسمان [و درگاه خدا] ممنوع است و [مستجاب نمی‌شود] تا آنگاه كه بر محمّد و آل محمّد درود و صلوات عرضه شود.

در «ریاض السّالکین» (شرح سیّد علیخان بر صحیفه‌ی مبارکه‌ی سجادیّه) آمده است:
علما گفته‌اند: سرّ این که هرگاه «دعا» مقرون به «صلوات» گردد مستجاب می‌شود، دو چیز است: اوّل چون پیامبر اکرم(ص) و آل گرامی آن حضرت(ع) واسطه‌های بین خدا و بندگانش در برآمدن حاجات و رسیدن به انحاء مطالب و درهای معرفت و شناسایی خدا می‌باشند از اینرو به هنگام عرض حاجت به درگاه خدا باید دست «توسّل» به دامن آن بزرگواران زد و در پرتو نام و یاد آنان تقاضای قبول از خدا داشت. چنانكه هرگاه یكی از افراد رعیّت را حاجتی به دربار سلطان باشد، دست به دامن یكی از بزرگان و مقرّبان درگاه می‌زند و از آن راه عرض حاجت به پیشگاه سلطان می‌نماید.
دوّم چون «صلوات» دعایی است مقبول و مستجاب در محضر حق، لذا وقتی دعای دیگری از بنده مقرون به آن گردید و یک جا به حضور حق عرضه شد، تمام دعا مقبول و مستجاب می‌گردد. چه آن كه خداوند تعالی اكرم از این است كه «صلوات» را كه یک قسمت از دعاست بپذیرد و آن قسمت دیگر دعا را كه حاجت بنده است برگرداند و در نتیجه چنین شود كه متاع صحیح را مقبول و متاع معیوب را مردود سازد و این چگونه ممكن است؟ در حالی كه خود ذات اقدسش از تبعیض صَفْقَه (در معامله) نهی فرموده است (که مشتری یا باید تمام متاع را از صحیح و معیوب بپذیرد و یا آن كه همه را با هم به طرف برگرداند؛ حقّ تبعیض ندارد) و چون دعای مقرون به «صلوات» به احترام «صلوات» تماماً مردود نخواهد شد، بنابراین جز مقبولیّت کلّ و مستجاب بودن تمام، وجه دیگری نخواهد داشت.[6]
باری، این سنّت حسنه که هم‌اکنون سیره‌ی جاریه‌ی مسلمین قرار گرفته و اَدعیّه‌ی خود را که متضمّن طلب حاجات است در پرتو «صلوات» بر رسول اکرم و آل اطهارش(ع) به پیشگاه خدا عرضه می‌دارند، در واقع عمل به همان برنامه و دستور «توسّل» به خاندان رسالت است كه به‌منظور جلب عنایت خدا برای اجابت دعا متوسّل به رسول خدا(ص) و «صلوات» بر آن حضرت می‌شوند و لذا شاید در میان ادعیه و مناجات‌های مأثوره از اهل بیت عصمت(ع) به ندرت دعایی یافت شود كه در آن طلب حاجات از خدا با «صلوات» بر رسول خدا و آل اطهارش(ع) آغاز نشده باشد و یا صریحاً قسم‌دادن به حقّ آن بزرگواران برای اجابت دعا و قضای حوایج به میان نیامده باشد.
به این روایت توجّه فرمایید:
از سلمان فارسی(رض) نقل شده است كه از رسول اكرم(ص) شنیدم كه می‌فرمود: خداوند عزّوجلّ می‌فرماید:
یا عِبادی! اَوَ لَیْسَ مَنْ لَهُ اِلَیْکُمْ حَوائِجُ کِبارٌ وَ لا تَجُودُونَ بِها اِلاّ اَنْ یَحْتَمِلَ عَلَیْکُمْ بِاَحَبِّ الْخَلْقِ اِلَیْکُمْ تَقْضُونَها کَرامَةً لِشَفیعِهِم؟ اَلا فَاعْلَمُوا اَنَّ اَکْرَمَ الْخَلْقِ عَلَیَّ وَ اَفْضَلَهُمْ لَدَیَّ مُحَمَّدٌ وَ اَخُوهُ عَلِیٌّ وَ مَنْ بَعْدَهُمَا الاَئِمَّةُ(ع) الَّذینَ هُمُ الوُسائِلُ اِلَیَّ. اَلا فَلْیَدْعُنِی مَنْ اَهَمَّتْهُ حاجَةٌ یُریدُ نَفْعَها اَوْ دَهَتْهُ داهِیَةٌ یُریدُ کَفَّ ضَرَرِها بِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ، اَقْضیها لَهُ اَحْسَنَ ما یَقْضیها مَنْ تَسْتَشْفِعُونَ اِلَیْهِ بِاَعَزِّ الْخَلْقِ عَلَیْهِ؛[7]
ای بندگان من! آیا چنین نیست كه چه بسا كسی حاجات بزرگی از شما می‌خواهد و شما حوایج او را بر نمی‌آورید مگر اینكه در نزد شما كسی را كه محبوب‌ترین مردم به نزد شماست، شفیع قرا دهد، آنگاه حاجات او را به احترام آن شفیع بر می‌آورید؟ حال، آگاه باشید و بدانید كه گرامی‌ترین خلق و افضل آنان نزد من محمّد است و برادر وی «علی» و «امامان» پس از آن(ع) همانان که وسیله‌های [خلق] به سوی من هستند. اینک توجّه كه هر كس حاجتی دارد و نفعی را طالب است و یا آن كه دچار حادثه‌ای بس صعب و زیانبار گشته و رفع آن را خواهان است، باید مرا به محمّد و آل طاهرینش بخواند تا به نیكوترین وجه حاجت او را برآورم.[8]

1- از نظر امام صادق(ع)، چرا دعا را با صلوات افتتاح می‌كنیم؟
2-  دو دلیل و سرّ این که هرگاه «دعا» مقرون به «صلوات» گردد مستجاب می‌شود را بیان کنید.
3- «توسّل» به خاندان رسالت به چه منظور است؟

 

[1]ـ شرح نهج‌البلاغه‌ی فیض‌الاسلام، باب‌الحکم، حکمت 353.
[2]ـ بحارالانوار، ج 94، ص 53، ح 21، نقل از امالی شیخ طوسی.
[3]ـ کافی، ج 2، ص 494، ح 16.
[4]ـ کافی، ج 2، ص ۴۹۲، ح ۵.
[5]ـ همان، ج 2، ص ۴۹۳، ح ۱۰.
[6]ـ تلخیص الریاض، ج 1، ص 96.
[7]ـ مجموعه‌ی ورّام، ج 2، ص 100 و بحارالانوار، ج 94، ص 22، نقل از «عدّة‌الدّاعی» و ما از مجموعه‌ی ورّام نقل کردیم.
[8]ـ حدیث دنباله دارد و ما قسمتی از آن را که مورد نیاز بود آوردیم.