آغاز مادری

هنگامی که «اسپرماتوزوئید» پدر در رحم زن وارد می‌شود و با «اوول» او ترکیب می‌یابد، دوران مادری زن شروع می‌گردد. از همان هنگام، موجود زنده‌ای در رحم زن به وجود آمده و با سرعت در حرکت و تکامل است. آن موجود بسیار ریز، با سرعتی فراوان پرورش می‌یابد و بزرگ می‌شود تا به صورت انسان کاملی درآید. سن واقعی انسان از همان زمان شروع‌ می‌گردد.
یکی از دانشمندان می‌نویسد:
هنگامی که انسان به دنیا می‌آید، نه ماه از سنش می‌گذرد و طی این نه ماه اوّلیه، از سلسله مراحلی می‌گذرد که در تعیین موجودیت بی‌مانندی که در سر تا سر عمر خود دارا خواهد شد، مؤثر است.[1]
خانم باردار از همان زمان، دیگر مادر شده و در مورد کودکی که در رحم او پرورش می‌یابد، مسئولیت دارد. درست است که نطفه‌ی پدر و ژن‌هایی که به‌وسیله‌ی قانون توارث از اجداد به کودک منتقل شده، در شخصیت جسمانی و روانی او اثر دارد، ولی آینده‌ی این موجود زنده تا حدود زیادی در اختیار مادر است. نطفه‌ی پدر و ژن‌های اجداد بذر انسانیت است و رحم مادر، محیط پرورش او و آشکار است که محیط پرورش، در شخصیت فرد تأثیر بسزایی خواهد داشت.
یکی از دانشمندان می‌نویسد:
والدین طفل می‌توانند او را در کاخی از سلامت مزاج نشو و نما دهند یا در بیغوله‌ی خراب و نمناک بپرورانند و مسلم است که چنین مکانی در خور زیستن روح جاودانی بشری نیست. به همین جهت، پدر و مادر بزرگ‌ترین مسئولیت‌ها را در مقابل بشر به‌عهده دارند.[2]
سلامت یا بیماری، نیرومندی یا ناتوانی، زشتی یا زیبایی، خوش استعدادی یا بداستعدادی و بد اخلاقی یا خوش اخلاقی هر فردی در رحم مادر پایه‌گذاری می‌شود.
به‌طور کلّی در یک کلام سعادت یا بدبختی کودک در رحم مادر پی‌ریزی می‌شود.
پیغمبر اسلام(ص) فرمود:
سعادت و شقاوت هر انسانی، از زمانی شروع می‌شود که در رحم مادر زندگی می‌کند.[3]
دوران آبستنی دوران بسیار حساس و پر مسئولیتی است. یک خانم آگاه که به مسئولیت مهم خویش واقف است، نمی‌تواند دوران بارداری را زمانی عادی تصور کند و به آن بی‌اعتنا باشد، زیرا اگر اندکی غفلت یا سهل‌انگاری کند، ممکن است تندرستی خودش را از دست بدهد و یا کودک ناقص و بیماری را پرورش دهد که برای همیشه بدبخت باشد و در دنیا زجر بکشد و آه و ناله کند.
یکی از دانشمندان می‌نویسد:
بدن مادر و سوانحی که در آن رخ می‌دهد، در محیط رشد جنین اثر می‌گذارد و جنین آدمی نسبت به بسیاری از تغییرات محیط، از مادر خود ـ که رشدش به پایان رسیده ـ حساس‌تر است. بنابراین، هر زنی وظیفه دارد بهترین محیط ممکن را برای نخستین خانه‌ی فرزندش فراهم سازد و فقط هنگامی می‌تواند بدان توفیق یابد، که بداند چه حوادثی از زندگی‌اش در رشد بچه مؤثر خواهد بود. نگرانی از این‌که نکند رشد بچه غیر عادی شود، سعادت بچه را تأمین نمی‌کند. غافل بودن از عواملی که موجب این امر می‌شود نیز دردی را دوا نمی‌کند. اطلاع از چگونگی رشد آدمی و چگونگی بروز دگرگونی‌هاست که می‌تواند مادر را در شناخت مسئوولیت و تأمین بهترین شرایط زندگی برای فرزندش طی نه ماه زندگی جنینی راهنما باشد. تضمین محیط کاملی برای رشد پیش از تولد یا بعد از آن، هیچ گاه ممکن نیست.
اما قدر مسلم این است که همه‌ی پدران و مادران مایلند که ‌بچه‌های طبیعی و سالم به دنیا بیاورند.
آگاهی از امکان چنین امری بخشی از مسئولیت افراد بزرگ است، زیرا جهل هرگز جلوی وقوع سوانح طبیعی را نمی‌گیرد. بهای جهل درباره‌ی چگونگی رشد آدمی را زندگی انسان‌ها و بدبختی آن‌ها می‌پردازد ... بی‌نقص به دنیا آمدن، نخستین حق هر فرد آدمی است.[4]

کودک عضو رسمی بدن مادر نیست، اما به هر حال، از خون و غذای او تغذیه می‌کند و پرورش می‌یابد. غذای یک خانم آبستن باید طوری غنی و کامل باشد که از یک طرف، احتیاجات غذایی بدن خود او را تأمین کند تا نیروی بدنی و تندرستی خویش را از دست ندهد و بعداً بتواند صحیح و سالم به زندگی ادامه دهد و از طرف دیگر، مواد غذایی و مصالح ساختمانی جسم و جان کودک را که بسیار پیچیده و متنوع است در اختیارش قرار دهد تا آن کودک معصوم بتواند به خوبی پرورش یافته و نیروهای درونی خویش را آشکار سازد.
بنابراین، برنامه‌ی غذایی یک خانم آبستن باید حساب شده و بسیار دقیق باشد، زیرا فقدان یا کمبود بعضی مواد غذایی و ویتامین‌ها، ممکن است سلامت مادر را در معرض خطر قرار دهد و یا به جسم و جان کودک لطمه‌ی غیر قابل جبرانی وارد سازد. تغذیه‌ی مادر به قدری از نظر اسلام اهمیت داشته که به زنان آبستنی که روزه برای خودشان یا کودکشان ضرر دارد، اجازه می‌دهد که روزه‌های واجب ماه مبارک رمضان را افطار کنند و بعداً قضایش را بگیرند.
به موجب یک آمار، 80 درصد از کودکان ناقص الخلقه جهان و کودکانی که رشد مغزی، عصبی و جسمی ناقصی دارند، در دوران بارداری مادرانشان درست تغذیه نشده‌اند.[5]
دکتر جزائری ـ که یک کارشناس غذایی است ـ می‌نویسد:
سلامت جنین و مادرش بستگی کامل دارد با غذایی که مادر در زمان حمل می‌خورد.[6]
یکی از دانشمندان می‌نویسد:
از مدت‌ها پیش می‌دانستند که وضع تغذیه‌ی مادر در رشد جنین و بچه پیش از تولد و نیز در زمان شیر دادن اثر دارد. مادر باید همه‌ی پروتئین‌ها و هیدرات‌های کربن و چربی‌ها و کانی‌های لازم را برای تأمین افزایش مقدار سلول‌های زنده، یعنی بچه‌اش را فراهم سازد. مطالعات مبتنی بر آزمایش نشان می‌دهد که مادر باید مقادیر لازم ویتامین‌های مخصوص برای فعالیت درست سلول‌های زنده را نیز تأمین کند، به‌طوری که معلوم شده جنین در حال رشد نسبت به کمبود ویتامین‌های مختلف، بیش از مادر خود ـ که رشدش پایان یافته است ـ حساسیت دارد. حتی ممکن است که مادر در تمام مدت آبستنی کاملاً تندرست باشد و حال این‌که جنین دچار کمبود ویتامین مخصوصی باشد و خارق عادتی در رشدش حادث شود.[7]
کرنر می‌گوید:
غیر طبیعی شدن کودک یا بر اثر تخم خوب در محیط بد است یا نتیجه‌ی تخم بد در محیط خوب. بسیاری از نقایص ساختمانی مثل لب شکری، کف پای صاف و حتی تیپ مغولی که سابقاً آن‌ها را نتیجه‌ی عامل ارثی می‌دانستند، امروز عوامل محیطی و به خصوص کمبود اکسیژن را در دوره‌ی حاملگی مسئول آن‌ها می‌دانند.
عوامل محیطی علل اصلی بسیاری از نقایص زایمانی و فلج کودکان به شمار می‌روند.[8]
امام صادق(ع) در حدیثی می‌فرماید:
غذای کودک، از آن چه مادر می‌خورد و می‌آشامد تأمین می‌شود.[9]

وضع تغذیه‌ی مادر در ایام بارداری، حتی در اخلاق و مقدار هوش و استعداد کودک نیز تأثیر فراوانی دارد، زیرا اعصاب و مغز کودک از غذای مادر درست می‌شود و هر نوع غذایی اثر مخصوص دارد. در اسلام نیز تصریح شده که غذای مادر در پرورش اخلاقی کودک مؤثر است:
پیغمبر اکرم(ص) فرمود:
زنان آبستن در آخرین ماه‌های بارداری خرما بخورند، تا فرزندانشان خوش اخلاق و بردبار شوند.[10]
هم‌چنین ایشان فرمود:
به زنان آبستن سفارش کنید که «به» بخورند تا فرزندانشان خوش اخلاق شوند.[11]
امام رضا(ع) فرمود:
خوردن «به» عقل و هوش را زیاد می‌کند.[12]
پیغمبر اکرم(ص) فرمود:
هر زن آبستنی که خربزه بخورد، بچه‌اش زیبا و خوش اخلاق می‌گردد.[13]

1- به‌طور کلّی، سعادت یا بدبختی کودک چه زمانی شکل می‌گیرد؟
2- مختصری درباره تأثیر غذای مادر در سلامت جنین توضیح دهید.
3- پیغمبر اکرم(ص) فرمودند برای خوش اخلاق و بردبار شدن فرزندان چه کاری باید انجام داد؟

 

 

[1]. مارگارت تى‏گلیبرت، بیوگرافى پیش از تولد، ترجمه‌ی دكتر محمود بهزاد، ص 16.
[2]. كرسى موریسن، راز آفرینش انسان، ترجمه‌ی محمّد سعیدى، ص 108.
[3]. ابن‏ابى‏جمهور، عوالى اللئالى، ج 1، ص 35: «الشقی مَنْ شقى فی بطن أمِّهِ والسعید مَنْ سعد فی بطنِ أمّه».
[4]. بیوگرافى پیش از تولد، ص 184.
[5]. دكتر ابوالقاسم رضوانى، بهداشت جسمى و روانى كودك، ص 62.
[6]. اعجاز خوراكیها، ص 220.
[7]. بیوگرافى پیش از تولد، ص 182.
[8]. دكتر جلالى، روانشناسى كودك، ص 190.
[9]. بحارالأنوار، ج 57، ص 342، باب بدأ خلق الإنسان فی الرحم ...: عن محمّد بن مسلم، عن أبی‏عبدالله(ع) قال: «... غذاؤُه ممّا تأكل أُمّه ویشرب ممّا تشرب ...».
[10]. مستدرك الوسائل، ج 16، ص 384، بابُ استحبابِ أكل التمر ...: وقال(ص): «أطعموا المرأة فی شَهْرِها الذی تلد فیه التَمْرَ؛ فإنَّ ولدَها یكونُ حلیماً نقیاً».
[11]. همان، ج 16، ص 401، باب السفرجل ...، ح 10: وعنه(ص) قال: «كلوا السفرجلَ ...؛ فإنّهُ یحَسِّنُ أوْلادكم ...». وفی روایةٍ: «... یحَسِّنُ أخلاقَ أولادَكم».
[12]. همان، ج 16، ص 402، باب السفرجل ...، ح 16: عن الرضا(ع) قال: «علیكم بالسَفَرْجَلِ؛ فإنَّهُ یزیدُ فی العقلِ».
[13]. همان، ج 15، ص 214، باب نوادر ما یتعلَّق بأبواب أحكام الأولاد، ح 14: أبوالعباس المستغفری فی طبِّ النبی(ص) قال: قال(ص): «ما من امرأةٍ حاملةٍ أكَلَتْ البِطّیخَ لا یكونُ مولودُها إلّاحسنَ الوجهِ والخُلْقِ».