برنامه غذایی مادر

ما در این جا نمی‌توانیم انواع غذاها را بررسی کنیم و خواص و آثار آن‌ها را بشماریم، زیرا این بحث دشوار و مفصلی است و در تخصص نگارنده هم نیست.
خوش بختانه کتاب‌های سودمندی در این زمینه نوشته شده که می‌توانید به آن‌ها مراجعه کنید. اما در این‌باره تذکرات کلی داده می‌شود:
با این‌که نیازهای غذایی خانم‌های باردار زیاد می‌شود، ولی متأسفانه غالباً اشتهای آن‌ها به غذا کم‌تر می‌شود و اکثرشان مبتلای به «ویار» می‌شوند. در این صورت باید سعی کنند غذاهای کم حجم‌تری بخورند که از حیث غذایی غنی و کامل باشد. مواد مورد احتیاج بدن در تمام غذاها پراکنده است. بنابراین، تنوع در غذا بهترین برنامه‌ی یک خانم باردار است.
یکی از دانشمندان می‌نویسد:
برای داشتن بدن سالم، نه فقط باید غذای کافی داشته باشیم، بلکه باید اغذیه‌ی متنوع و مناسب مصرف کنید.[1]
یکی از دانشمندان می‌نویسد:
مادر باید در غذای شبانه روزی خودمقداری کانی‌ها و ویتامین‌های اضافی به مصرف برساند تا جنین آن مواد را طی هفت ماه رشد، نه تنها برای ساختن میناودانتین به کار برد، بلکه فرایند پیچیده‌ی استخوان‌ها نیز که در جریان همین مدت صورت می‌گیرد، به کار برد.[2]
دکتر غیاث الدین جزائری می‌نویسد:
ماست و پنیر به علت داشتن ویتامین و مخمّرهای مخصوص برای جلوگیری از ویار مفید می‌باشند؛ ولی خوردن ماست ترش برای زن آبستن مفید نیست. پنیر مانده هم لطفی ندارد. خوردن یک لیوان شیر همه روزه به عنوان صبحانه برای زن حامله تقریباً ضروری است. مخمر آبجو و جوانه‌ی گندم نیز مفید است. سیراب، شیردان، دل و قلوه و جگر سیاه بهترین منابع ویتامین‌های ب می‌باشند و مفید هستند.[3]
خوب است زنان باردار به‌طور مرتب از شیر استفاده نمایند. این غذا به قدری مفید و کامل می‌باشد که غذای رسمی پیمبران بوده است.
حضرت صادق(ع) فرمود:
شیر غذای پیامبران است.[4]
اغلب خانم‌ها در موقع بارداری دچار کمبود کلسیم شده به پا درد، کمردرد و شکستن ناخن مبتلا می‌شوند. از این رو به بانوان حامله توصیه می‌شود که خوردن میوه‌ها و سبزیجاتی را که کلسیم زیاد دارند و هم‌چنین سوپ استخوان و آبلیموی مرمری را فراموش ننمایند.[5]
بهترین غذا برای عموم مردم به ویژه بانوان باردار سبزی‌های خام و پخته و انواع میوه‌هاست. گیاهان و درختان، مواد غذایی را از زمین، آب، هوا و نور خورشید می‌گیرند و برای ما غذا درست می‌کنند؛ غذای سالم و طبیعی، همه‌ی میوه‌ها مفید هستند مخصوصاً مرکبات: سیب، به، گلابی، خرما. اما هر میوه‌ای دارای تمام مواد غذایی نیست. هر میوه‌ای خاصیت و فایده مخصوص دارد. هم‌چنین هر سبزی‌ای خاصیت ویژه دارد. انواع ویتامین‌ها و مواد گوناگون غذایی در انواع میوه‌ها و حبوبات و سبزی‌ها پراکنده است. کسی که به بهداشت و تندرستی خویش علاقه‌مند است، باید از انواع میوه‌ها و سبزیجات اگرچه گاه گاه استفاده کند. مخصوصاً این کار برای زنان باردار مفید و لازم است. دین اسلام نیز به مسلمانان و خصوصاً به زنان باردار سفارش کرده که از میوه‌ها و سبزی‌ها استفاده کنند.
امام صادق(ع) فرمود:
هر چیز زینتی دارد و سبزی زینت سفره است.[6]
روزی امام رضا(ع) برای غذا خوردن نشست. دید سبزی خوردن حاضر نیست. به خدمت کار فرمود: تو که می‌دانی من بدون سبزی غذا نمی‌خورم.
لطفاً سبزی خوردن هم بیاور. وقتی سبزی حاضر گشت، امام مشغول غذا خوردن شد.[7]
پیغمبر اکرم(ص) فرمود:
«به» بخورید، زیرا «به» هوش را زیاد می‌کند و اندوه را برطرف می‌سازد و فرزند را نیکو می‌گرداند.[8]
باز آن بزرگوار فرمود:
«به» بخورید و این میوه‌ی خوب را به دوستانتان هدیه کنید، زیرا «به» نور چشم را زیاد می‌کند و قلب‌ها را مهربان می‌گرداند. زنان آبستن نیز از این میوه‌ی خوب استفاده کنند تا فرزندانشان نیکو و زیبا گردند.[9]
هم‌چنین ایشان فرمود:
زنان آبستن در ماه‌های آخر، خرما بخورند تا فرزندانشان بردبار شوند.[10]
حضرت علی(ع) فرمود:
خرما بخورید، زیرا خرما شفای همه‌ی دردها است.[11]
از این قبیل احادیث فراوان است و این چند حدیث به عنوان نمونه ذکر شد. شما می‌توانید خواص میوه‌ها و سبزی‌ها را در کتاب‌های گوناگون بخوانید و بر طبق آن‌ها برنامه غذایی تهیه کنید و یا دراین‌باره با متخصص تغذیه مشورت نمایید.

به بانوان باردار توصیه می‌شود که از استعمال سیگار و کلیه‌ی دخانیات جداً خودداری نمایند، زیرا استعمال دخانیات علاوه بر این‌که به سلامتی و بهداشت خود مادر لطمه می‌زند، عوارض و آثار بدی هم روی جسم و اعصاب جنین خواهد گذاشت.
به این مقاله که خلاصه‌ای است از ترجمه‌ی یکی از مجلات خارجی توجه فرمایید:
در یک بررسی که در کشورهای اسکاندیناوی بر روی 6363 مادر حامله انجام یافته، نشان می‌دهد که وزن متوسط نوزاد مادرانی که به سیگار اعتیاد دارند، 170 گرم از وزن متوسط سایر نوزادان کم‌تر است و این کاهش وزن، به نسبت 50% در میان اطفال این مادران شایع است. از طرف دیگر، قدّ این نوزادان کوتاه‌تر از سایرین است و هم‌چنین قطر سر و شانه‌هایشان کوچک‌تر از سایر کودکان می‌باشد و مرگ و میر نیز در بین این نوزادان شش برابر بیش‌تر از سایر نوزادان است. در میان این کودکان، نقص عضو مادرزادی بیش‌تر از کودکان مادرانی است که به سیگار اعتیاد ندارند. استعمال سیگار موجب کم شدن اکسیژن خون و زیاد شدن «كربوكسى هموگلوبین» خون مادر و جنین می‌شود. بیماری مادرزادی قلب در کودکان مادران سیگاری 50% بیش‌تر از کودکان مادران غیر سیگاری است.
مطالعات نشان می‌دهد که این قبیل کودکان، در دوران تحصیل از سایر کودکان هم سن خود عقب مانده‌تر هستند و این عقب ماندگی، به مقدار سیگار مصرفی در دوران حاملگی بستگی دارد. زیرا سیگار باعث کم شدن سلول‌های مغز کودک می‌گردد. این‌ها قسمت کوچکی است از ضایعاتی که در اثر استعمال سیگار در مادران سیگاری و نوزادان آن‌ها به وجود می‌آید. شاید عوارض زیاد دیگری نیز باشد که هنوز شناخته نشده است. پس به همه‌ی مادرانی که خواهان زندگی سالم و سعادتمند برای خود و فرزندانشان هستند، توصیه می‌شود که از استعمال دخانیات اجتناب ورزند.[12]
دکتر جزائری می‌نویسد:
استعمال دخانیات هم برای مادر مضر است و هم به کودکی که در رحم دارد ضرر می‌رساند. نوشابه‌های الکلی نیز برای زنان آبستن فوق العاده خطرناک می‌باشد، زیرا الکل صرف نظر از مسمومیتی که ایجاد می‌نماید، ویتامین‌هایی را که مورد نیاز مادر و جنین می‌باشد نیز منهدم می‌کند و اولاد، ناقص الخلقه و معیوب خواهد شد. استعمال دخانیات و چای پررنگ نیز برای زنان آبستن فوق العاده زیان‌آور است.[13]
دکتر جلالی می‌نویسد:
الکل و مرفین و سایر مواد مخدر در خون وارد می‌شود و همین خون است که فتوس را احاطه کرده و بالنتیجه در رشد او تأثیر دارد و حتی عقیده‌ی جمعی بر آن است که استعمال دخانیات در زنش قلب جنین مؤثر است و میزان آن را بالا می‌برد.[14]

در صورتی که زن آبستن بیمار شود و به دارو احتیاج پیدا کند، باید در استفاده از آن خیلی احتیاط کند، زیرا این داروها اغلب برای بزرگ سالان تهیه شده است و وقتی مادر از آن‌ها استفاده کند، بدون شک از راه دستگاه گوارش او، وارد بدن کودک خواهد شد و معلوم نیست چه تأثیر سوئی در او خواهد گذاشت و در هر حال بی‌اثر نخواهد بود.
بنابراین، یک خانم باردار نمی‌تواند بی‌حساب و بدون عاقبت‌اندیشی از دارو استفاده کند. در هر صورت اولاً: تا ضرورت اقتضا نکند، نباید دوا استعمال نماید؛ ثانیاً: اگر ناچار شد، حتماً به پزشک تذکر بدهد که آبستن هستم و آیا این دارو برای کودکم ضرر ندارد؟ آن گاه با مشورت پزشک حاذق، به مقدار لازم دوا بخورد.
البته اگر بیماری مهمی داشته باشد، باید برای سلامت خودش و حتی برای نگهداری کودکش به پزشک مراجعه نماید، زیرا آن بیماری علاوه بر این‌که بر مادر لطمه می‌زند، ممکن است سلامتی کودک را نیز در معرض خطر قرار دهد.
یکی از دانشمندان می‌نویسد:
ویروس‌ها و میکروب‌ها می‌توانند در بعضی موارد از جفت عبور کنند و جنین بی‌دفاع را مورد حمله قرار دهند و او را به همان بیماری مادر مبتلا سازند.[15]
تغییر وضع غذای مادر و داروهایی که به مصرف می‌رساند و بیماری‌هایی که دچار می‌شود، در جنین اثر می‌کنند ... یک اختلال کوچک حاصل در اوائل زندگی جنینی، اثرات بزرگی طی رشد به بار خواهد آورد. روی این اصل است که زنان مسئولیت مخصوصی برای حفظ تندرستی خود در دوره‌هایی دارند که احتمال آبستن شدن آن‌ها می‌رود.[16]
مواد بسیاری غیر از مواد غذایی می‌توانند از جفت عبور کنند و رشد بچه را پیش از تولد تحت تأثیر قرار دهند. بیش‌تر داروهایی که معمولاً به کار می‌رفتند، برای تندرستی اشخاص بالغ، یعنی افراد کامل انسانی آزمایش شده‌اند.
چنان‌که معلوم شده، بعضی از این داروها از راه جفت عبور می‌کنند و در جنین یا بچه‌ی در حال رشد تأثیر سوء می‌نمایند. ویروس‌ها و باکتری‌ها و سایر انگل‌هایی که در بدن مادر به سر می‌برند، گاهی از جفت عبور می‌کنند و بچه را به همان بیماری مبتلا می‌سازند و یا در لحظات بحرانی، وضع رشد جنین را مختل و موجب رشد غیر عادی او می‌شوند.[17]

1- دو مورد از مواردی که باید در برنامه‌ی غذایی مادر رعایت شود را بیان کنید.
2- چرا به بانوان باردار توصیه می‌شود که از استعمال سیگار و کلیه‌ی دخانیات جداً خودداری نمایند؟
3- در صورتی که زن آبستن بیمار شود و به دارو احتیاج داشته باشد، چه کارهایی باید انجام دهد؟

 

 

[1]. اسكات، علم و زندگى، ترجمه‌ی احمد بیرشك، ص 426.
[2]. مارگارت تى‏گلیبرت، بیوگرافى پیش از تولد، ص 80.
[3]. اعجاز خوراكیها، ص 223.
[4]. بحارالأنوار، ج 63، ص 101، باب الألبان و بدو خلقها ...، ح 19: عن خالد بن نجیح، عن أبی‏عبدالله(ع)، قال: «اللبنُ من طعامِ المرسلین».
[5]. اعجاز خوراكیها، ص 224.
[6]. مستدرك الوسائل، ج 16، ص 414، باب استحباب حضور البَقْل ...، ح 1: الشیخ الطوسی فی أمالیه، بسنده إلى أبی‏قتادةَ قال: قال لی أبوعبدالله(ع) : «لكلّ شى‏ءٍ حِلْیةٌ وحلیةُ الخِوانِ البقلُ ...».
[7]. طبرسى، مكارم الاخلاق، ص 201، فی البقول: عن أحمد بن هارون، قال: دخلتُ على الرضا(ع)، فدعا بالمائدة، فلم‏یكن علیها بقل، فأمسك یده. ثم قال: «یا غلام! أما علمتَ أنّی لا آكل على مائدة لیس علیها خضراء؟ فأتِ بها». قال: فذهب وأتى بالبقل، فمَدَّ یدَهُ فأكَلَ وأكلتُ معه.
[8]. همان، ص 196: عن الرضا(ع) قال: أتى النبی سفرجلاً ... ثم قال: «علیكم بالسفرجل؛ فإنَّه یجلوُ القلب ویذهب بطخاء الصدر». وعنه(ص) قال: «وأطعموا حبالاكم؛ فإنَّه یحسِّنُ أوْلادكم».
[9]. مستدرك الوسائل، ج 16، ص 401، باب السفرجل، ح 10، وعنه(ص) قال: «كلوا السفرجلَ وتهادوه بینَكم؛ فإنَّه یجْلوُ البصرَ ویثبِّتُ المودة فی القلبِ. وأطعِموا حِبالاكم؛ فإنَّهُ یحَسِّنُ أوْلادَكم».
[10]. همان، ص 384، باب استحبابُ أكْلِ التمر ...، ح 2: وقال(ص) : «أطعموا المرأةَ فی الشهر الذی تلد فیه المرأة التمرَ؛ فإنَّ ولدَها یكونُ حلیماً نقیاً».
[11]. همان، ص 380، باب حبّ التمر و ...، ح 4: عن أمیرالمؤمنین(ع) قال: «كلوا التمرَ؛ فإنَّ فیه شفاءًا من الأدواء».
[12]. مكتب اسلام، سال 15، شماره 6.
[13]. اعجاز خوراكیها، ص 215.
[14]. روانشناسى كودك، ص 222.
[15]. بیوگرافى پیش از تولد، ص 150.
[16]. همان، ص ۴۸.
[17]. همان، ص ۱۸۳.