گفتار امامان(ع) درباره حضرت عبّاس(ع)

 

 

الف. هنگامی که امام حسین(ع) در روز عاشورا با فرزندش امام سجاد(ع) وداع کرد، در ضمن گفتگو امام سجاد(ع) از پدر پرسید: از عمویم عباس چه خبر؟ امام حسین(ع) فرمود: عمویت کشته شد و در کنار فرات دست‌هایش را از بدن جدا ساختند.
امام سجاد(ع) از این خبر به قدری پریشان و گریان شد که بی‌هوش گردید.[1]
ب. وقتی که امام سجاد(ع) روز سیزدهم محرم همراه بنی اسد برای دفن پیکرهای مطهر شهیدان به کربلا آمد و در کنار بدن بی‌دست عمویش حضرت ابوالفضل قرار گرفت، خود را به روی پیکر مطهّر آن حضرت انداخت و در حالی که آن را می‌بوسید، فرمود: «عَلَی الدُّنیَا بَعدَکَ العَفَا یَا قَمرَ بَنی هَاشِم؛ ای ماه بنی هاشم! بعد از تو خاک بر سر دنیا».[2]
ج. ثابت بن ابی صفیّه روایت می‌کند که روزی امام سجاد(ع) در مدینه عبیدالله (فرزند عباس(ع)) را دید، بی‌اختیار اشک از چشمانش سرازیر شد، آن گاه فرمود:
هیچ روزی بر رسول خدا(ص) سخت‌تر از روز جنگ احد نبود، در آن روز عمویش حضرت حمزه، شیر خدا و شیر رسول خدا(ص) کشته شد و بعد از آن روز، هیچ روز بر رسول خدا(ص) سخت‌تر از روز جنگ موته نبود که در آن روز پسرعمویش جعفر طیّار کشته شد.
آن‌گاه فرمود:
هیچ روزی سخت‌تر از روز شهادت حسین(ع) نبود، سی هزار نفر از دشمن که می‌پنداشتند از امّت اسلام هستند، حسین(ع) را احاطه کردند و در ریختن خون او به خدا تقرّب می‌جستند، به نصیحت امام حسین(ع) گوش نکردند و از روی ظلم و دشمنی آن حضرت را کشتند.
سپس فرمود:
رَحِمَ الله العَباس، فَلقَد اَثر وابلِی وَ فَدّی اَخاهُ بِنَفسِه حَتَی قَطَعت یَداهُ، فَابدَل الله عَزّوجَلّ بِهمَا جَناحَین، یَطیرُ بِهمَا مَعَ المَلائِکَة فِی الجَنَّةِ، کَما جَعلَ لِجَعفَر بنِ اَبِی طالِب(ع)؛ خداوند عباس(ع) را رحمت کند! او ایثار کرد، دچار مصایب و امتحان عظیم شد و جانش را فدای برادرش حسین(ع) کرد، تا آنجا که دست‌هایش در این راه قطع شد. خداوند به جای آن دو دست، دو بال به او عنایت کرد و با آن دو بال در بهشت همراه فرشتگان پرواز می‌کند، چنان که خداوند به جعفر بن ابی طالب(ع) نیز (به جای دو دستش که در جنگ موته قطع شد) دو بال عنایت کرد که در بهشت به پرواز درآید.
آن گاه امام سجاد(ع) این جمله را در شأن حضرت عباس(ع) فرمود:

«وَ اِنَّ لِلعَباسِ عِنداللهِ عَزّوجَلّ مَنزلةً[3] یَغبِطُهُ بِهَا جَمیعَ الشُّهداءِ یَومَ القِیامَة؛ برای عباس(ع) در پیشگاه خداوند بزرگ، مقامی بس ارجمند است که همه شهیدان در روز قیامت، از آن مقام حسرت می‌برند.[4]

امام صادق(ع) در شأن حضرت عباس(ع) چنین فرمود: کَانَ عَمُّنا عَباس بن علی(ع) نَافِذُ البَصیرَةِ، صُلب الایمانِ، جَاهَدَ مَعَ اَخیهِ الحُسَین(ع) وَ اَبلَی بَلاء حُسناً وَ مَضَی شَهیداً؛ عموی ما عباس(ع) پسر علی(ع) بینشی تیز، دقیق و ایمانی محکم و استوار داشت، در رکاب برادرش با دشمنان جهاد کرد و به خوبی از عهده آزمایش الهی برآمد و به مقام شهادت رسید.[5]
در فرازی از زیارت نامه‌ای که از امام صادق(ع) درباره حضرت عباس(ع) نقل شده، از زبان امام صادق(ع) خطاب به ایشان چنین می‌خوانیم:
السلام علیک ایها العبد الصالح، المطیع لله و لرسوله و لامیرالمؤمنین، و الحسن و الحسین صلی الله علیهم و سلّم، السلام علیک و رحمة الله و برکاته و مغفرته و رضوانه، و علی روحک و بدنک، اشهد و اشهد الله انّک مضیت علی ما مضی به البدریّون و المجاهدون فی سبیل الله، المناصحون له فی جهاد اعدائه، المبالغون فی نصرة اولیائه، الذابون عن احبائه، فجزاک الله افضل الجزاء و اکثر الجزاء و اوفر الجزاء و اوفی جزاء احد ممّن و فی ببیعته و استجاب له دعوته و اطاع ولاة امره؛

سلام بر تو ای بنده شایسته و مطیع امر خدا، رسول خدا(ص)، امیرمؤمنان، حسن و حسین(ع) (رحمت و درود خداوند بر آنها باد!) سلام و رحمت و برکات و آمرزش و رضوان خدا بر تو و بر روح و چشم شما باد! گواهی می‌دهم و خدا را گواه می‌گیرم که تو از جهان درگذشتی، همانند جنگجویان مسلمان بدر و مجاهدان راه خدا همان مجاهدانی که در جهاد با دشمنان، خیرخواه دین بودند و آخرین کوشش را در یاری اولیاء خدا کردند و به خوبی از حریم دوستان خدا به دفاع برخاستند، خداوند به تو بهترین، بیشترین و کامل‌ترین پاداشی را که به یکی از افرادی که به بیعتش با خدا وفا کرده، دعوت خدا را اجابت نموده و از ولیّ امر حقّ و خلفای الهی اطاعت می‌کنند، عطا می‌نماید به تو عنایت فرماید.
و در فرازی از همین زیارت‌نامه از زبان امام صادق(ع) خطاب به حضرت ابوالفضل(ع) چنین آمده است:
اشهد انّک قد بالغت فی النصیحة و اعطیت غایة المجهود، فبعثک الله فی الشهداء و جعل روحک مع ارواح السعداء و اعطاک من جنانه افسحها منزلا و افضلها غرفا و رفع ذکرک فی علّیین [فی العالمین] و حشرک مع النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقا؛

گواهی می‌دهم که تو در خیرخواهی امّت، نهایت سعی و تلاش را کردی و تا آخرین توان خود برای پیروزی دین، اهتمام ورزیدی تا آنکه خداوند تو را در مقام رفیع شهیدان برانگیخت[6] و روح تو را با ارواح سعادتمندان پیشگاه خدا محشور کرد و خداوند از بهشتش، بهترین و نیکوترین جایگایش را به تو عنایت فرمود و نام تو را در بلندترین و باشکوه‌ترین جایگاه‌های جهانیان (در دنیا و آخرت) بلند کرد و تو را با پیامبران، صادقان، شهیدان و صالحان که برترین رفیقان هستند، محشور فرمود.
و در فراز آخر این زیارت‌نامه، امام صادق(ع) می‌فرماید:
اشهد انّک لم تهن و لم تنکل و انّک مضیت علی بصیرة من امرک، مقتدیا بالصالحین و متّبعا للنّبیین؛

گواهی می‌دهم که تو (ای عباس!) در امر دین هیچ گونه سستی نکردی و در برابر دشمن باز نایستادی و به راستی با کمال بصیرت و آگاهی از دنیا رفتی؛ در حالی که اقتدا به صالحان و پیامبران کردی.[7]

در فرازی از زیارت ناحیه مقدّسه امام هادی(ع) از زبان آن حضرت خطاب به حضرت عباس(ع) چنین می‌خوانیم:
السلام علی ابی الفضل العباس بن امیرالمؤمنین، المواسی اخاه بنفسه، الآخذ لغده من امسه، الفادی له، الواقی، الساعی الیه بمائه، المقطوعة یداه؛
سلام بر ابوالفضل العباس، پسر امیرمؤمنان!
1. آنکه با کمال مواسات، ایثار و برادری، جانش را نثار برادرش حسین(ع) کرد.
2. آنکه دنیا را وسیله آخرت قرار داد.
3. آنکه خود را فداکارانه فدای برادر نمود.
4. آنکه نگهبان دین و سپاه حسین(ع) بود.
5. آنکه تلاش بسیار برای آب رسانی به سوی لب تشنگان کرد.
6. آنکه دو دستش در راه خدا قطع شد.[8]
چنان که ملاحظه می‌کنید، حضرت امام هادی(ع) در این عبارت، به شش مقام ارزشمند حضرت عباس(ع) اشاره می‌کند و او را با این خصال ارجمند اسلامی و انسانی می‌ستاید.

در اینجا یکی از کرامت‌هایی را بیان می‌کنیم که بیانگر تعبیر عالی امام عصر، حضرت حجة بن الحسن(ع) از حضرت عباس(ع) است. از افراد موثق، عالم ربّانی، مرجع تقلید، حضرت آیت الله العظمی سیّد شهاب‌الدین نجفی مرعشی (وفات یافته 7 صفر 1414 ق) نقل کردند که ایشان فرمودند:
یکی از علمای نجف اشرف مدّتی به قم آمده بود، برای من نقل کرد که مشکلی داشتم، به مسجد جمکران رفتم.
درد دلم را در عالم معنا به حضرت ولی عصر(عج) عرض کردم و از او خواستم که وساطت کرده و به درگاه خدا شفاعت کند تا مشکل من حل شود.
برای این منظور به طور مکرّر به مسجد جمکران رفتم، ولی نتیجه‌ای نگرفتم تا اینکه روزی در آن مسجد، در هنگام نماز دلم شکست و خطاب به امام زمان(عج) عرض کردم: مولا جان! آیا جایز است که در محضر شما و در منزل شما باشم و به دیگری متوسّل شوم؟ شما امام من می‌باشید، آیا زشت نیست با وجود امام، به علمدار کربلا، قمر بنی هاشم(ع) متوسّل شوم و او را نزد خدا شفیع قرار دهم؟
از شدت ناراحتی، بین خواب و بیداری قرار گرفته بودم، ناگهان با چهره نورانی قلب عالم امکان، حضرت حجت(عج) روبه‌رو شدم بی‌درنگ سلام کردم، جواب سلامم را داد و فرمود: نه تنها زشت نیست و ناراحت نمی‌شوم که به علمدار کربلا متوسّل شوی، بلکه به شما راهنمایی نیز می‌کنم که هنگام توسل به علمدار کربلا چه بگویی؟ هنگامی که برای روای حاجت به آن حضرت متوسل شدی، بگو:
«یَا اَبا الغَوث اَدرِکنی؛ ای پدر پناه دهندگان، به فریادم برس و به من پناه ده».[9]

1-امام زمان(عج) فرمودند هنگامی که برای روای حاجت به حضرت عباس(ع) متوسل شدی، کدام ذکر را بگوید؟
2- شش مقام ارزشمند حضرت عباس(ع) که حضرت امام هادی(ع) به آن اشاره می‌کند را بیان کنید.

 

 

[1]. معالی السبطین، ج ۲، ص ۲۳.
[2]. همان، ص ۶۹.
[3]. در بعضی از عبارات، کلمه «لمنزلة» آمده است.
[4]. امالی، مجلس 70، ح 10؛ بحارالانوار، ج 22، ص 274 و ج 44، ص 298.
[5]. تنقیح المقال، ج 2، ص 128؛ اعیان الشیعه، ط جدید، ج 7، ص 430.
[6]. احتمال دارد این تعبیر (مبعوث شدن در میان شهیدان)، بیانگر سربلندی ویژه عباس(ع) در میان شهیدان باشد.
[7]. جعفر بن محمّد بن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص 258؛ مفاتیح الجنان، ص 771؛ بحارالانوار، ج 101، ص 277.
[8]. بحارالانوار، ج 45، ص 66؛ با توجّه به تاریخ این واقعه (که مطابق بحارالانوار، ج 45، ص 65) در سال 252 فهمیده می‌شود که عصر امامت امام هادی(ع) رخ داده و منظور از ناحیه، ناحیه امام هادی(ع) است.
[9]. چهره درخشان قمر بنی هاشم حضرت ابوالفضل العباس(ع)، ص 419.