متعه یا عقد موقت

بخش اول: ازدواج؛ فواید، موانع و راه ‏حل‏ها | ۷

 

برای دانش‌جویان و دیگر افرادی که امکان ازدواج دائم ندارند راه دیگری هم وجود دارد و آن ازدواج موقّت است که «متعه» نامیده می‌شود. ازدواج دائم و متعه در این جهت مشترکند که هر دو ازدواج هستند و زن و مرد حق تمتّع از یک‌دیگر را دارند. هر دو احتیاج به اجرای صیغه‌ی مخصوص و رضایت زن و مرد را دارند. اما از جهاتی هم با هم فرق دارند: در متعه تعیین مدت، کم یا زیاد، لازم است بر خلاف ازدواج دائم که مادام العمر است. ازدواج دائم همیشگی است و جدایی زن و مرد نیاز به طلاق دارد ولی متعه، موقت است و بعد از پایان مدت از یک دیگر جدا می‌شوند و نیازی به اجرای صیغه‌ی طلاق نیست. در ازدواج دائم نفقه و کلیه مخارج زن بر عهده مرد است ولی در ازدواج موقت نفقه‌ی زن بر عهده مرد نیست مگر این که شرط کرده باشند. در ازدواج دائم زن و مرد از هم ارث می‌برند اما در متعه ارث نمی‌برند مگر این که شرط کرده باشند. در عقد دائم در صورتی مرد می‌تواند از بچه‌دار شدن جلوگیری کند که زن راضی باشد برخلاف متعه که رضایت زن شرط نیست. ولی اگر صاحب فرزندی شدند به هر دو تعلق دارد.
به هر حال متعه یک ازدواج رسمی است و کسانی که نیاز جنسی دارند و از لحاظ امکانات اقتصادی یا هر جهت دیگر امکان ازدواج دائم و تشکیل خانواده را ندارند می‌توانند از این راه استفاده نمایند. دانش‌جویان و دانش‌آموزان، افراد بی‌بضاعت، مردانی که در سفر هستند و دست‌رسی به همسر دائم خود ندارند، افرادی که قدرت ازدواج دائم و تشکیل خانواده را ندارند و از جهت دیگر تحت فشار غریزه‌ی جنسی هستند می‌توانند به طور موقت با زنی ازدواج موقت نمایند. مرد از این طریق می‌تواند خود را از ارتکاب گناه و عوارض سوء سرکوب کردن غریزه‌ی جنسی نجات دهد. هم‌چنین زنانی که امکان ازدواج دائم را ندارند به وسیله‌ی متعه شدن می‌توانند به نیاز طبیعی و غریزه‌ی خود پاسخ مثبت دهند و در صورت فقر می‌توانند از مهریه‌ی دریافت شده استفاده نمایند، و چنین مردان و زنانی در جامعه کم نیستند. متعه برای اینها بهترین راه حل است، زیرا با این که غریزه‌ی جنسی آنها ارضا می‌شود مشکلات ازدواج دائم را ندارند. به همین جهت برای اکثر افراد امکان انجام چنین عملی وجود دارد. لذا در احادیث در مورد «متعه» تأکید و سفارش شده است. این را هم بگوییم که تشریع متعه برای عیاشی و هوسرانی نیست، بلکه برای رفاه افرادی تشریع شده که امکان ازدواج دائم را ندارند، به همین جهت وقتی از حضرت ابوالحسن(ع) در باره متعه سؤال شد در پاسخ فرمودند: متعه حلال و مباح است برای کسی که به وسیله‌ی ازدواج دائم بی‌نیاز نشده است. پس به وسیله متعه خودش را از گناه نجات می‌دهد. اما کسی به وسیله‌ی ازدواج دائم بی‌نیاز شده در صورتی متعه برایش مباح است که از همسرش دور شده باشد.[1]
شخص دیگری از حضرت ابوالحسن(ع) درباره‌ی متعه سؤال کرد. حضرت فرمود: تو چه کار داری با متعه؟ تو از آن بی‌نیاز هستی. راوی گفت: می‌خواهم با مسئله متعه آشنا شوم، حضرت فرمود: متعه در کتاب حضرت علی به ثبت رسیده است.[2]
به هر حال اگر متعه به طور صحیح رسمیت می‌یافت بسیاری از مسائل جوانان و سایر افراد مجرد، بلکه مسئله کثرت زن‌های عفیف و پاک‌دامن که امکان ازدواج دائم را ندارند حل می‌شد.
مسائل متعه و کیفیت اجرای صیغه را می‌توانید در رساله‌های علمیه بخوانید.

ایام جوانی و بلوغ، دوران بسیار حساس و پر خطر و سرنوشت سازی است. در این دوران غرایزی که در وجود انسان نهاده شده به تدریج بیدار و شکوفا می‌گردند. همه‌ی این غرایز مفید و از نعمت‌های الهی هستند. اگر درست هدایت شوند و در مسیر صحیح پرورش یابند آینده‌ی انسان را قرین خوش بختی و سعادت قرار می‌دهند. اما اگر از مسیر صحیح و طبیعی منحرف شوند آینده انسان را تباه خواهند ساخت.
یکی از نیرومندترین و پرخطرترین آنها، غریزه‌ی جنسی است. این غریزه در زمان بلوغ بیدار و به تدریج شکوفا می‌گردد. غریزه‌ای است بسیار نیرومند و سرنوشت ساز که غرایز دیگر را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد. اگر در مسیر صحیح قرار گرفت، به زندگی انسان صفا و رونق و حرکت و امید می‌دهد و اسباب سلامت جسم و آرامش روح و روانش را فراهم می‌سازد. اما اگر از مسیر طبیعی انحراف یافت آینده‌ی انسان را به فساد و تباهی خواهد کشید. در اثر انحراف جنسی، سلامت جسم و آرامش روانی انسان از بین خواهد رفت. آبرو و حیثیت اجتماعی او نیز در معرض خطر جدی قرار خواهد گرفت. بدتر از همه این که نفس پاک و بی‌آلایش او در اثر انحراف و گناه، آلوده و کثیف می‌شود و مستوجب کیفر و عذاب‌های سخت اخروی خواهد شد. ارضای غریزه‌ی جنسی تنها یک مسیر طبیعی و مجاز دارد و آن ازدواج و تشکیل خانواده است و هر طریق دیگری گناه و انحراف محسوب می‌شود.
به همین جهت شارع مقدس اسلام که از قدرت غریزه‌ی جنسی و ارزش سیر طبیعی آن و خطرات روانی و جسمانی و اجتماعی ناشی از انحراف آن اطلاع داشته همت خویش را در دو جهت مصرف داشته است: از جهتی در امر ازدواج و تشکیل خانواده تأکید و سفارش فراوان به عمل آورده، به حدی که ازدواج را از جمله‌ی عبادات دانسته، که قبلاً به نمونه‌هایی از آیات و احادیث مربوطه اشاره شد. و از جهتی پیروانش را به حدی از انحراف جنسی برحذر داشته که حفظ عفت و پاک‌دامنی را یکی از بهترین عبادت‌ها محسوب داشته است.
امام محمد باقر(ع) فرمود: هیچ عبادتی افضل از این نیست که انسان شکم و عورت خود را از گناه حفظ کند.[3]
رسول خدا(ص) فرمود: عفت و ترک انحراف را به شما توصیه می‌کنم.[4]
اسلام به کلی گویی اکتفا نکرده بلکه انحرافات جنسی را برشمرده و به عنوان گناه معرفی نموده و آثار و عواقب دنیوی و کیفرهای اخروی آنها را یادآور می‌شود و بدین وسیله مردم را از ارتکاب آن گناهان برحذر می‌دارد. از باب نمونه، به سه گناه بزرگِ زنا، لواط و استمناء اجمالاً اشاره می‌کنیم:
خداوند متعال در قرآن، درباره‌ی زنا می‌فرماید: به زنا نزدیک نشوید، زیرا گناهی است زشت و بد راهی است.[5]
پیامبر اکرم نیز در این باره می‌فرماید: پنج اثر بر زنا مترتب می‌شود: آبروی انسان را می‌برد، موجب فقر و بدبختی می‌شود، عمر را کوتاه می‌کند، خدا را خشمناک می‌سازد، زناکار را مخلد در آتش دوزخ می‌نماید. و نعوذ بالله از آتش دوزخ.[6]
رسول خدا(ص) درباره‌ی لواط فرمودند: هرکس با پسری جماع کند در قیامت جنب محشور می‌شود و آب‌های دنیا او را پاکیزه نمی‌کند، خدا بر او خشمناک می‌شود و او را لعنت می‌کند، جهنم را برایش آماده می‌سازد و جهنم جای‌گاه بدی است. سپس فرمود: وقتی مردی با مردی دیگر جماع کند عرش خدا از این عمل زشت به لرزه خواهد افتاد.[7]
پیامبر اکرم(ص) فرمود: هر پسری که خودش را در اختیار مردی قرار دهد که با او لواط کند خدا او را بر سر پل جهنم نگه می‌دارد تا مردم از حساب فارغ شوند آن گاه دستور می‌دهد که او را در آتش دوزخ سرنگون سازند و در تمام طبقات جهنم معذب می‌شود تا به پایین‌ترین درجات سقوط کند و همیشه در آن جا خواهد ماند.[8]
باز هم پیامبر اکرم فرمود: هرکس پسری را از روی شهوت ببوسد، خدا در قیامت دهانه‌ای از آتش دوزخ بر دهانش خواهد افکند.[9]
باز هم آن بزرگوار فرمود: هرکس پسری را از روی شهوت ببوسد خداوند متعال هزار سال او را در آتش دوزخ عذاب خواهد کرد.[10]
ایشان درباره‌ی استمناء فرمودند: هرکس به وسیله‌ی دست انزالش را فراهم سازد، ملعون و از رحمت خدا دور خواهد بود.[11]
امام صادق(ع) فرمود: خدا در قیامت با سه دسته مردم سخن نمی‌گوید و نظر رحمت نمی‌افکند و آنها را تزکیه نمی‌کند و به عذابی دردناک مبتلا می‌سازد: اول مردی که (برای زینت) موهای صورت خود را می‌کند، دوم کسی که با خودش کاری می‌کند تا انزالش شود، سوم مردی که خودش را در اختیار مرد دیگری قرار می‌دهد تا با او لواط کند.[12]
در باره‌ی آثار دنیوی و عذاب‌های اخروی این گناهان بزرگ، احادیث فراوانی داریم که در این جا به مقدار مذکور اکتفا نمودیم.

حفظ عفت و پاک‌دامنی و اجتناب از انحرافات جنسی از قبیل: زنا، لواط، استمناء، آن قدر از نظر شارع اسلام اهمیت داشته که به بیان عقوبت‌های اخروی آنها اکتفا نکرده بلکه برای ارتکاب آنها در همین دنیا نیز حدود و تعزیراتی را مقرر داشته است. مثلاً اگر زن و مردی مرتکب زنا شدند و این موضوع با شرایط مخصوص نزد حاکم شرع به اثبات رسید دستور می‌دهد به هریک از آنها صد تازیانه بزنند. خداوند متعال در قرآن شریف می‌فرماید:
«زنِ زناكار و مرد زناكار را، به هريك صد تازيانه بزنيد، و رأفت و عاطفه مانع اجراى حدود الهى نباشد، اگر ايمان به خدا و روز قيامت داريد. براى اجراى حد بايد گروهى از مؤمنين شاهد باشند.»[13]
حد مذکور در صورتی است که زنای آنها زنای محصنه نباشد و الّا حدّ بسیار سخت‌تری دارد.
برای لواط نیز حد زنا تعیین شده است. اگرمردی با مردی دیگر عمل لواط انجام داد، در صورتی که ازدواج نکرده و به زن دست رسی نداشته باشند و این موضوع با شرایط ویژه‌اش نزد حاکم شرع به اثبات رسید دستور می‌دهد به هریک از آنها صد تازیانه بزنند، و در صورتی که محصن باشند (یعنی ازدواج کرده و به همسر دست رسی داشته باشند) سنگسار می‌شوند، یا به قتل می‌رسند و یا به عذاب‌های دیگری که در کتاب‌های فقهی آمده گرفتار می‌شوند.
حضرت صادق(ع) فرمودند: حد لواط کار مثل زناکار است. اگر محصن باشد سنگسار می‌شود و اگر غیر محصن (مجرد) باشد حدّ تازیانه بر او اجرا می‌شود.[14]

یکی دیگر از انحرافات جنسی مساحقه است. یعنی دو زن به منظور لذت‌جویی و ارضای غریزه‌ی جنسی، بدنشان را به هم بمالند.
مساحقه نیز یکی از گناهان بزرگ است که در اسلام برای آن حد تعیین شده است.
زنی به اتفاق کنیز خود خدمت امام صادق(ع) رسید و عرض کرد: حکم زن‌هایی که با زن‌های دیگر لذت‌جویی می‌کنند چیست؟ فرمود: آنها در آتش خواهند بود. وقتی قیامت برپا می‌شود آن زن‌ها را می‌آورند و لباسی از آتش بر تنشان می‌پوشانند و دو کفش و دو روسری از آتش به آنها می‌دهند و میله‌هایی از آتش در باطن آنها فرو می‌برند و بدین صورت آنان را در آتش دوزخ می‌اندازند. سائل عرض کرد: آیا این مطلب در قرآن هم به ثبت رسیده؟ فرمود: آری در قرآن هست. در آن جا که می‌فرماید: «وَعاداً وَثَمُودَ وَأَصْحابَ الرَّسِّ».[15]
حضرت امام محمد باقر(ع) فرمود: «اگر دو زن، بدون لباس دریك رختخواب خوابيده‏اند به هریك از آنها صد تازيانه بزنيد».[16]
البته اجرای حدود شرعی مخصوص حاکم شرع است و دیگری حق ندارد بدون رعایت موازین قضا آنها را به اجرا در آورد. بنابراین بر جوانانی که به سعادت و خوشبختی خویش می‌اندیشند حتم و ضروری است که بر نفس خویش تسلط یابند و غریزه‌ی جنسی را کنترل کنند و از گناه و انحراف باز بدارند و همتشان را در راه ازدواج و تشکیل کانون گرم خانواده مصروف بدارند. چنین امر حساس و سرنوشت سازی از شما جوانان ساخته است، زیرا غریزه‌ی جنسی گرچه بسیار نیرومند و طغیان‌گر است، اراده و تصمیم قاطع و قدرت جوانی شما هر دشواری را آسان می‌کند. از قدرت فوق العاده‌ی خودتان استفاده کنید و غریزه‌ی جنسی را مهار نمایید و در انتظار زندگی شیرین و زیبای ازدواج باشید و در این جهاد مقدس از توصیه‌های زیر هم می‌توانید استفاده نمایید:

1- شباهت‌ها و تفاوت‌های ازدواج دائم و موقت را ذکر کنید.
2- برای زن یا مردی که شرایط ازدواج ندارند، متعه چه فوایدی دارد؟
3- شارع مقدس اسلام برای جلوگیری از خطرات روانی و جسمانی و اجتماعی ناشی از انحراف غریزه‌ی جنسی، همت خویش را در کدام جهت‌ها مصرف داشته است؟

 

 

[1]. وسائل الشيعه، ج 14، ص 449: فتح بنیزيد قال سألت ابالحسن(ع) عن المتعة فقال: «هى مباح مطلق لمن لمیغنه الله بالتزويج فليستعفف بالمتعة فان استغنى عنها بالتزويج فهى مباح له اذا غالب عنها».
[2]. همان: على بنیقطين قال سألت ابالحسن(ع) عن المتعة فقال: «ما انت و ذاك قد اغناك الله عنها فقلت انّما اردت أن اعلمها، فقال: هى فى كتاب على».
[3]. همان، ص 270. «مامن عبادة افضل من عفّة بطن و فرج».
[4]. همان. «عليكم بالعفاف و ترك الفجور».
[5]. اسراء( 17) آيه 23. «وَلاتَقْرَبُوا الزِّنى‏ إِنَّهُ كانَ فاحِشَةً وَساءَ سَبِيلاً».
[6]. وسائل الشيعه، ج 14، ص 232. «فى الزنا خمس خصال!یذهب بماء الوجه، ویورث الفقر، وینقص العمر ویسخط الرحمان ویخلد فى النار، نعوذ بالله من النار».
[7]. همان، ص 249. «من جامع غلاماً جاءیوم القيامة جنباً لاينقيه ماء الدنيا، و غضب الله عليه و لعنه و اعدّ له جهنم و سائت مسيراً، ثم قال: انّ الذكریركب الذكر فيهتز العرش لذلك».
[8]. همان، ص 252. «و انّ الرحل ليؤتى فى حقبه فيحبسه الله على جسر جهنم حتىیفرغ الله من حساب الخلائق ثمیؤمر به الى جهنم فيعذّب بطبقاتها طبقة طبقة حتىیرد الى اسفلها و لایخرج منها».
[9]. همان، 252. «من قبّل غلاماً من شهوة الجمه اللَّهیوم القيامة بلجام من نار».
[10]. مستدرك الوسايل، ج 2، ص 57: «من قبّل غلاماً بشهوة عذّبه الله الف عام فى النار».
[11]. همان، ص 570. «ناكح الكف ملعون».
[12]. وسائل الشيعه، ج 14، ص 268. ابو بصير قال سمعت ابا عبداللَّهیقول: «ثلاثة لايكلّمهم اللهیوم القيامة و لاینظر اليهم و لایزكّيهم و لهم عذاب اليم: الناتف شيبه و الناكح نفسه و المنكوح فى دبره».
[13]. نور(24) آيه 2: «الَزّانِيَةُ وَالزّانِى‏فَاجْلِدُوا كُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِاْئَةَ جَلْدَةٍ وَلاتَأْخُذْكُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فِى دِينِ اللهِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَةٌ مِنَ المُؤْمِنِينَ».
[14]. وسائل الشيعه، ج 18، ص 417: «حدّ اللوطى مثل حد الزانى. و قال: ان كان قد احصن رجم و الّا جلد».
[15]. همان، ج 14، ص 263. دخلت امرأة مع مولاتها على ابى عبدالله(ع) فقالت: ما تقول فى اللواتى مع اللواتى؟ فقال:«هنّ فى النار اذا كانیوم القيامة اتى بهنّ فالبسن جلباباً من نار و خفّين من نار و قناعين من نار و ادخل فى اجوافهن و فروجهن اعمدة من نار و قذف بهنّ فى النار. قالت: فليس هذا فى كتاب الله، قال: بلى‏. قالت: اين؟ قال: قوله «وَعاداً وَثَمُودَ وَأَصْحابَ الرَّسِّ».
[16]. همان، ص 264: «المأتان اذا وجدتا فى لحاف واحد مجرّدتين جلّدت كل واحدة منهما مائة جلدة».

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

آیت الله ابراهیم امینی