زلزله عظیم

بیشتر سوره‌هاى قرآن در مکه نازل شده، لحن بسیارى از سوره‌هاى مکّى کوبنده، بسیار پرحرارت و مملو از یادآوریهاى مکرر درباره‌ی معاد و زندگى پس از مرگ و مخصوصاً نشانه‌ها و علائم هیجان انگیز رستاخیز است.
انسان بى درد، بى خبر از مسؤولیتها، دور از مسیر هدف نهایى آفرینش و گم کرده راه در بیابان زندگى، باید تکان شدید بخورد و مخصوصاً در آن محیط خواب آلود عصر جاهلیت باید فریادى سخت و تکان دهنده او را بیدار و هشیار سازد و چیزى بهتر از توجه به حوادث هولناکى که در زندگى آینده در پیش است نمى‌تواند این نقش را ایفا کند.
آیات متعددى که در زمینه‌ی مقدمات و علائم رستاخیز نازل شده همگى نشان مى‌دهد که قیامت بطور ساده و آرام برپا نمى‌شود بلکه رستاخیز انسانها مقارن با رستاخیزى در مجموعه‌ی جهان آفرینش است و آمیخته با یک دگرگونى عظیم و ناگهانى در سراسر نظام کائنات!
البته عقل و خرد نیز چنین مى‌گوید که: نظام نوین زندگى و فرسوده‌ی پیشین ممکن نیست بلکه باید این طرح نو، در جهانى نو، پیاده شود، و این تحول و نوسازى مانند تحولات و نوسازیهاى مهم دیگر جهان با یک جهش و انقلاب صورت مى‌گیرد، انقلابى عظیم و فوق‌العاده وسیع که امواج آن سراسر عالم هستى را مى‌پوشاند.
اکنون به قسمتى از آیاتى که در این زمینه وارد شده است توجه کنید:

 

«ای مردم! از مخالفت فرمان خدا بپرهیزید که زلزله‌ی رستاخیز حادثه‌ی عظیمى است، این حادثه آنقدر عظیم است که هنگامى که آن را ببینید هر مادر شیردهنده‌اى کودک شیر خوار خود را فراموش خواهد کرد، و هر زن باردارى جنین خود را سقط مى‌کند، و مردم را مست مى‌بینى در حالى که مست نیستند ولى کیفر الهى شدید و سخت است!»[1].
مسلماً این زلزله قبل از رستاخیز و در آستانه‌ی آن واقع مى‌شود نه در روز رستاخیز زیرا در آن روز نه زن باردار وجود دارد و نه شیردهنده‌اى، و در هر صورت این زلزله‌ی عظیم سرآغاز دگرگونى وسیعى در تمام جهان هستى است و به اصطلاح ابتداى کار است و سپس - چنانکه خواهیم دید - تا متلاشى شدن و درهم پیچیدن کرات آسمانى پیش مى‌رود تا بر ویرانه‌هاى آنها جهانى نو بنیاد گردد!

 

و هنگامى که خورشید تاریک شود.
و هنگامى که ستارگان بى فروغ گردند.
و هنگامى که کوهها به حرکت درآیند.
و هنگامى که نفیس‌ترین اموال به دست فراموشى سپرده شود.
و هنگامى که حیوانات وحشى (از ترس و وحشت خانه و لانه‌ی خود را ترک گویند و در بیابانها) جمع شوند.
و هنگامى که دریاها برافروخته گردند.
و هنگامى که مردم دسته دسته شوند.
و هنگامى که از دخترانى که زنده به گور شدند سؤال شود که به چه گناه کشته شدند؟
و هنگامى که نامه‌هاى عمل گشوده شود.
و هنگامى که آسمان برکنده گردد.
و هنگامى که دوزخ برافروخته شود.
و هنگامى که بهشت نزدیک گردد.
(آرى) در آن هنگام هر کس مى‌فهمد چه (کارى انجام داده و چه) چیز (براى آن زندگى) حاضر ساخته است!».[2]
در حقیقت این انقلاب عمومى شامل انسانها و حیوانات، و کوهها و دریاها و زمین و آسمانها مى‌گردد، و همگى در این رستاخیز بزرگ شرکت دارند و دگرگون مى‌شوند!
دقت فرمائید که در آیات فوق اشاره به علائم و مقدمات رستاخیز و همچنین به قسمتى از حوادث خود رستاخیز شده است و هر دو به شکل جالبى به هم آمیخته شده‌اند.
***

«کوبنده، چه کوبنده‌اى؟ و تو نمى‌دانى کوبنده چیست؟ آن روز که مردم مانند پروانه‌ها پراکنده شوند! و کوهها همچون پشم رنگ کرده و زده شده و بر باد رفته متلاشى گردند!».[3]
در حقیقت زلزله و ضربه و لرزه‌ی آن روز به قدرى شدید است که همه چیز را در هم مى‌کوبد و «قیامتى» برپا مى‌کند!
در اینجا اشاره به وضع انسانهاى سرگردان شده که در نخستین ضربه‌ها به قدرى به هیجان مى‌آیند که همچون پروانگانى که پى در پى خود را به شعله‌هاى شمعها مى‌کوبند تا بسوزند و نابود شوند، خود را به هر طرف مى‌زنند!
بعضی معتقدند که بر خلاف تصور مشهور و شاعرانه و دلپذیرى که درباره‌ی پروانه و شمع در اذهان وجود دارد که از عشق و پاکبازى و قربانى شدنش در پاى معشوق سنگدل و بى رحم، در عین سکوت و خاموشى، داستانها سروده‌اند، پروانه هرگز قربانى راه عشق به شمع نمى‌شود بلکه فقط قربانى راه فراموشکارى خویش است، زیرا حافظه‌اش به قدرى ضعیف و ناتوان است که با نزدیک شدن به شعله‌ی شمع و احساس سوزش گرما فوراً به عقب بر مى‌گردد، اما با گذشتن یک لحظه، فراموشى به او دست مى‌دهد، مجدداً به سوى شعله باز مى‌گردد و آنقدر این کار را تکرار مى‌کند تا جان خود را بر سر فراموشکارى بگذارد!
و شاید تشبیه مردم، در آیات بالا، به پروانه‌هاى پراکنده به هنگام بروز نخستین نشانه‌هاى هولناک رستاخیز نیز براى نشان دادن عظمت حادثه است که عقلها را مى‌رباید و هوش و حافظه را بکلّى از بین مى‌برد!
***
این بود قسمتى از نشانه‌هاى رستاخیز که همگى روشنگر آن است که جهان دیگر باجهانى که در آن زندگى داریم تفاوت فوق‌العاده زیادى دارد و پس از ویرانى کامل این جهان، در ابعادى فوق‌العاده گسترده‌تر طرح ریزى مى‌شود.
و با این بحث گفتار خود را در بحث معاد و عالم پس از مرگ پایان مى‌دهیم اگر چه در گوشه و کنار این بحث وسیع و دامنه‌دار هنوز مسائل دیگرى وجود دارد که شایسته‌ی بررسى است، اما ترس از طولانى شدن سخن مانعى از طرح آنهاست.
همچنین در زمینه‌ی جهان برزخ و عالمى که واسطه‌ی میان این جهان و جهان رستاخیز است بحثهاى بسیار فراوانى است که باید جداگانه و در کتاب مستقلى بررسى گردد.
***
خداوندا! به ما توفیق مرحمت کن که خود را براى چنان زندگى بسازیم.
پروردگارا! به ما شایستگى حیات جاویدان در جوار رحمتت کرامت نما.
بار الها! ما را یارى فرما که از طریق خدمتهاى بزرگ به آیین پاکت و به بندگانت، صفحات عمر خود را با خطوط زرّینى که نمایانگر رضاى کامل توست رقم زنیم و سرانجام به فیض شهادت در راه تو نائل گردیم و در آغوش رحمتت جاى گیریم.

1- بیشتر سوره‌هاى قرآن که در مکه نازل شده، مملو از یادآوریهاى مکرر درباره‌ی کدام موضوع می‌باشد؟
2- آیات متعددى که در زمینه‌ی مقدمات و علائم رستاخیز نازل شده همگى چه چیزی را نشان مى‌دهد؟
3- نشانه‌ها و مقدمات رستاخیز را بیان کنید.

 

 

[1]. «یا اَیُّهَا النّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ اِنَّ زَلْزَلَةَ السّاعَةِ شَیْءٌ عَظیمٌ *یَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمّا اَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ کُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَى النّاسَ سُکارى وَ ما هُمْ بِسُکارى وَ لکِنَّ عَذابَ اللهِ شَدیدٌ» ـ سوره‌ی حج (22) آیات 1 و 2.
[2]. سوره‌ی تکویر (81) آیات 1 تا 14.
[3]. اَلْقارِعَةُ * مَا الْقَارِعَةُ * وَ مَا اَدْرَیکَ مَا الْقارِعَةُ * یَوْمَ یَکُونُ النّاسُ کَالْفَراشِ الْمَبْثُوثِ * وَ تَکُونُ الْجِبالُ کَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ» ـ سوره‌ی قارعه (110) آیات 1 تا 5.