کد مطلب: ۴۹۸۴
تعداد بازدید: ۷۷۳
تاریخ انتشار : ۲۱ مهر ۱۴۰۰ - ۲۲:۱۹
تولی و تبری| ۳۹
هر کس که از روش فطرت و منطق دین اسلام منحرف شود کافر است و از آن به بعد در زمره اجتماع مسلمین نبوده و از قوانین و مقررات آنان بی بهره خواهد بود، به این معنا که نه ارث می برد و نه می تواند به زندگی با همسر خود ادامه دهد...
در درس قبل با توجه به آیات سوره نساء، به آن دسته از آیاتی که به موضوع برائت اشاره می کرد پرداختیم در این درس در ادامه مباحث گذشته به آیات دیگری که به موضوع برائت اشاره دارد خواهیم پرداخت.


آیه 137 سوره نساء


«إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً لَمْ یكُنِ اللَّهُ لِیغْفِرَ لَهُمْ وَ لا لِیهْدِیهُمْ سَبِیلًا»، آنها كه ایمان آوردند سپس كافر شدند باز ایمان آوردند و بار دیگر راه كفر پیش گرفتند و سپس بر كفر خود افزودند، هرگز خداوند آنها را نمی آمرزد و به راه راست هدایت نمی كند[1].
منظور آیه، طایفه‏ اى از اهل كتاب است كه مى ‏خواستند گروهى از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله ، را دچار شك و حیرت سازند. از این رو پیش آنان اظهار ایمان مى ‏كردند، سپس مى‏ گفتند: براى ما شبهه تازه‏ اى پیدا شده است و كافر مى ‏شدند و این کار اینان به خاطر این بود که نادرستی اسلام را ثابت کنند؛ به خاطر عدم تحقیق در پذیرش دین و یا از روى توطئه و نقشه براى متزلزل كردن عقیده‏ مؤمنان، هر روز به رنگى در می آمدند[2]، خداوند متعال در آیه 72 سوره آل ‏عمران در توصیف حال این افراد می فرماید:
«وَ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ آمِنُوا بِالَّذِی أُنْزِلَ عَلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهارِ وَ اكْفُرُوا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ یرْجِعُونَ»
طایفه‏ اى از اهل كتاب گفتند: در اول روز به قرآن ایمان آورید و در آخر روز كفر بورزید، شاید مسلمانان تغییر عقیده دهند[3].
این آیه شریفه اشاره به یکی از مسائل مهم تحت عنوان ارتداد، دارد، بعضی از مسلمانان بعد از آن که ایمان آوردند به هر بهانه ای دست از اسلام بر می داشتند و به دین و آیین غیر اسلام و یا به آن آیینی که قبل از اسلام بر آن بودند بر می گشتند.


مفهوم ارتداد


در معجم مقاییس اللغة آمده است: «( راء و دالّ ) اصل واحدی که دلالت بر رجوع کردن چیزی دارد...»[4]. مرتدّ را مرتد می ‌گویند؛ زیرا خودش را به کفر برگردانده است. پس ارتداد به معنای بیرون آمدن از دین‏ است. اگر كسى كه مسلمان است، از دین اسلام بیرون رود، او را در اصطلاح دینى «مرتد» گویند. در روایتى، از امام باقر (ع) مى ‏پرسند كه مرتد كیست؟ حضرت مى ‏فرماید:
«مَنْ رَغِبَ عَنِ الْإِسْلَامِ وَ كَفَرَ بِمَا أَنْزَلَ‏ اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ ص بَعْدَ إِسْلَامِه»
‏كسى است كه از اسلام روى گردانَد و به آن چه بر پیامبر صلی الله علیه و آله  نازل شده است، كفر ورزد[5]. فقهاء در منابع فقهى، كارهایى که مایه ارتداد شمرده می شود را مورد بررسی قرار داده اند. برای نمونه، انكار ضرورى دین؛ چیزى را كه از دین نیست جزء دین شمردن؛ كفر ورزیدن به خدا یا رسول؛ انجام كارى كه حاكى از بى ‏ایمانى است مانند سجده بر بت یا توهین به مقدّسات اسلامى.[6]
قرآن کریم در آیات متعددی به این مسأله پرداخته است و به کسانی که مرتدّ شده اند، وعده عذاب دردناک داده است:
«کَیفَ یهْدِی اللَّهُ قَوْماً کَفَرُوا بَعْدَ إِیمانِهِمْ وَشَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجاءَهُمُ الْبَیناتُ وَاللَّهُ لا یهْدِی الْقَوْمَ الظّالِمِینَ * أُولئِکَ جَزاؤُهُمْ أَنَّ عَلَیهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَالْمَلائِکَةِ وَالنّاسِ أَجْمَعِینَ * خالِدِینَ فِیها لا یخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَلا هُمْ ینْظَرُونَ...»
چگونه خداوند جمعیتی را هدایت می ‌کند که بعد از ایمان و گواهی به حقانیت رسول و آمدن نشانه ‌های روشن برای آن ها، کافر شدند؟! و خدا، جمعیت ستمکاران را هدایت نخواهد کرد * کیفر آن‌ها، این است که لعن [و طرد] خداوند و فرشتگان و مردم همگی بر آن‌هاست * همواره در این لعن [و طرد و نفرین] می ‌مانند، مجازاتشان تخفیف نمی یابد، و به آنها مهلت داده نمی شود[7].
چرا خداوند آن ها را هدایت نمى‏ كند؟ دلیل آن روشن است آنها پیامبر را با نشانه ‏هاى روشن شناخته ‏اند و به رسالت او گواهى داده‏ اند بنا بر این در بازگشت و عدول از اسلام در واقع ظالم و ستمگرند و كسى كه آگاهانه ظلم و ستم مى ‏كند لایق هدایت الهى نیست، او زمینه‏ هاى هدایت را در وجود خود از میان برده است. منظور از «بینات» در آیه فوق، قرآن مجید و سایر معجزات پیامبر اسلام است و منظور از «ظالم» در این جا كسى است كه در درجه اول به خود ظلم كرده و راه ارتداد پیش گرفته و در درجه بعد سبب گمراهى دیگران شده است. «لعن» در اصل به معنى طرد و دور ساختن آمیخته با خشم و غضب است و در مورد خداوند به معنى دور ساختن از رحمت خویش مى‏ باشد و اما در مورد فرشتگان و مردم به معنى خشم و تنفر و طرد معنوى یا تقاضاى از خداوند در باره دور ساختن این گونه افراد از رحمت است. آرى این مرتدّان ظالم و ستمگر كه آگاهانه این راه را پیموده ‏اند، چنان در فساد و گناه فرو مى ‏روند كه مورد نفرت همه افراد عاقل و با هدف عالم اعم از انسان و فرشتگان بلكه از آن بالاتر مورد خشم و غضب پروردگار قرار مى ‏گیرند.[8]


شَبَث ‏بن ربعى


از مصادیق بارز این آیات، شَبَث‏ بن ربعى می باشد كه در تاریخ آورده‏ اند: او در زمان پیامبر مسلمان شد، پس از پیامبر مرتد شد، سپس توبه كرد و یار حضرت على گشت. امّا بعد فرمانده خوارج شد و جنگ نهروان را به راه انداخت. باز توبه كرد و یار امام‏ حسن و امام ‏حسین علیهما السلام شد و از كسانى بود كه به امام دعوت نامه نوشت، امّا در كوفه به مسلم بى ‏وفایى كرد. در كربلا جزء لشكر یزید شد و فرمانده نیروهای پیاده عمر سعد در کربلا بود و به شكرانه قتل امام ‏حسین علیه السلام مسجدى در كوفه ساخت. سپس همراه مختار به خون خواهی امام حسین علیه السلام قیام کرد و در نهایت در کشتن مختار هم حضور داشت[9].
خداوند در عاقبت چنین افرادی می فرماید:
«وَمَنْ یرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیمُتْ وَهُوَ کافِرٌ فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ وَأُولئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»
ولى كسى كه از آیینش برگردد، و در حال كفر بمیرد، تمام اعمال نیك (گذشته) او، در دنیا و آخرت، بر باد مى ‏رود؛ و آنان اهل دوزخند؛ و همیشه در آن خواهند بود[10].
این آیه نوعی تهدید و هشدار نسبت به تمام مسلمانان است، یعنی هر کس که از روش فطرت و منطق دین اسلام منحرف شود کافر است و از آن به بعد در زمره اجتماع مسلمین نبوده و از قوانین و مقررات آنان بی بهره خواهد بود، به این معنا که نه ارث می برد و نه می تواند به زندگی با همسر خود ادامه دهد، و چنان چه کسی که قبلا مسلمان بوده ولی در حال کفر و شرک از دنیا برود گویا تمام اعمال نیکی را که قبلا انجام داده بیهوده بوده و هیچ گونه ارزشی نخواهد داشت. هر کسی که بدین صورت از دنیا برود، در آتش جهنم تا ابد خواهد سوخت[11].


خبردادن قرآن از ارتداد گروهى از صحابه‏


قرآن خبر مى ‏دهد كه ممكن است پس از شهادت رسول خدا (ص) گروهى از صحابه مرتد شوند. در جنگ احد كه عده ‏اى از مسلمانان كشته شدند و عده ‏اى گریختند، به نقل از ابن كثیر (از علمای اهل سنت) شیطان ندا در داد: «محمد كشته شد». این سخن در دل عده ‏اى اثر گذاشت و پنداشتند كه رسول خدا (ص) كشته شده است، سست شدند و از جنگ دست كشیدند. مردى از مهاجران بر مردى از انصار گذشت كه به خون خود آغشته بود. به او گفت: فلانى، مى ‏دانی رسول خدا (ص) كشته شد؟ گفت: اگر هم محمد كشته شده، پیام خود را ابلاغ كرده است، شما از دینتان دفاع كنید. خداوند این آیه را نازل فرمود:
«وَما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ‏ عَلى‏ أَعْقابِكُمْ ...[12]»
محمد جز فرستاده نیست، همچون فرستادگان پیشین. آیا اگر بمیرد یا كشته شود، به عقب و جاهلیت بر مى‏‌گردید؟.
ابن قیم جوزیه گوید: واقعه احد مقدمه و هشدارى براى رسول خدا (ص) بود و مردم را خبر داد و توبیخ كرد كه اگر رسول خدا (ص) بمیرد یا كشته شود، از دین بر مى‌‏گردند. این آیه خبر مى‏ دهد كه بازگشت از دین پس از شهادت رسول خدا (ص)، اتفاق خواهد افتاد[13]. علّامه طباطبائى در تفسیر آیه شریفه می نویسد: مراد از برگشتن به عقب، فرار از جنگ نیست؛ بلكه به معنى ارتداد و كفر بعد از ایمان است، زیرا ارتباطى میان فرار از معركه به واسطه موت رسول خدا (ص) و یا كشته شدن او نیست، بلكه نسبت و ارتباط، میان موت یا قتل او، و ارتداد و رجوع به كفر بعد از ایمان است[14].
با توجه به آن چه بیان شد، کسانی که از اسلام بر می گردند، از جمله افرادی هستند که از مسیر ولایت الهی فاصله گرفته اند و باید از آن ها تبری جست.


خودآزمایی


1-   مفهوم ارتداد را توضیح دهید؟
2-   با توجه به آیه 217 سوره بقره منظور از حبط اعمال را توضیح دهید؟
 

پی‌نوشت‌ها

 
[1] سوره نساء آیه 137/ ترجمه مکارم
[2] برگرفته از تفسیر مجمع البیان ج6 ص 97
[3] سوره آل عمران آیه 72/ ترجمه قرائتی
[4] معجم مقاییس اللغة ج2 ص387
[5] اصول کافی ج2 ص310
[6] فرهنگ شیعه ص 73 به نقل از ( الدروس ج2 ص51، شرح المعه ج2 ص 368، ایضاح الفوائد ج4 ص 547، تحریر الوسیله ج1 ص 106)
[7] سوره آل عمران آیه 86الی 88/ ترجمه مکارم
[8] تفسیر نمونه ج ‏2 ص 649
[9] دانشنامه امام حسین علیه السلام ( محمدی ری شهری ) ص 611
[10] سوره بقره آیه 217/ ترجمه مکارم
[11] برگرفته از دانش نامه طهور کتابخانه اینترنتی قائمیه ص 10969
[12] سوره آل عمران آیه 144
[13] برگرفته از عقاید شیعه ( جعفر سبحانی ) ص 320
[14] ترجمه نفسیر المیزان ج4 ص 56

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مجید رضایی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: