از جوانی استفاده کنید

دوران جوانی بهترین ایام عمر انسان است و امتیازهایی دارد که مهم‌ترین‌شان اینهاست: 1. صحت و سلامت بدن، 2. نیرو و قدرت جسمانی برای کار و حرکت و تلاش و فعالیت، 3. فراغت و عدم ابتلا به مشکلات زندگی، 4. قدرت و توان روانی برای تحصیل علم و درک مطالب و حفظ آنها 5. شور و عشق و امید، 6. طهارت نفس و عدم یا کمی آلودگی به گناهان و پلیدی‌های روح و روان.
جوان دارای نیرو و قدرت و امکاناتی است که اگر درست از آنها استفاده کند می‌تواند خودش را برای آینده‌ای درخشان و امید بخش بسازد و پرورش دهد. جوان باید دوران جوانی و ارزش‌های آن را مغتنم بشمارد و به این نکته بسیار مهم توجه داشته باشد که نیروی جوانی باقی و پایدار نخواهد ماند و به تدریج کم و کمتر خواهد شد. متأسفانه اکثر جوانان در دوران جوانی از این نعمت بزرگ غفلت دارند، و به طور کامل از آن بهره نمی‌گیرند، وقتی متوجه می‌شوند که کار از کار گذشته و دیگر پشیمانی سودی ندارد.
رسول خدا(ص) فرمود: «پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت بشمار: جوانى قبل از پیرى، صحت پیش از بیمارى، ثروت قبل از نیازمندى، فراغت پیش از اشتغال و زندگى قبل از مرگ.»[1]
جوان عزیز، نعمت جوانی را قدر بدان و برای آینده‌ات خوب از آن استفاده کن. اوقات ارزشمند جوانی را به بطالت و بیهودگی صرف نکن که بعداً پشیمان خواهی شد، در آن زمان که دیگر پشیمانی سودی ندارد.

در کسب دانش، جدیت و تلاش کن، مرتب سر کلاس حاضر شو، به درس خوب گوش بده، تکالیف درسی را خوب انجام بده، در مطالب علمی خوب بیندیش و مشکلات را از استاد سؤال کن. هدف تو کسب علم و دانش باشد نه فقط نمره گرفتن و قبول شدن. اوقات فراغت و تعطیل را نیز بیهوده صرف نکن. بلکه با مطالعه‌ی کتاب‌های علمی به علم و دانش خود بیفزا تا در آینده هم خودت محترم و سرافراز باشی و از علمت استفاده کنی، هم جامعه از وجود تو استفاده نماید.
رسول خدا(ص) فرمود: «دانشمندترین مردم کسی است که علم و دانش دیگران را بر علم و دانش خود بیفزاید. ارزشمندترین مردم کسی است که علمش از دیگران زیادتر باشد. و کم‌ارزش‌ترین مردم کسی است که علمش از دیگران کمتر باشد.»[2]
حضرت صادق(ع) فرمود: «دوست ندارم جوانى از شما را جز در یكى از دو حال ببینم: یا دانشمند باشد، یا دانش جو. اگر چنین نباشد عمرش را تفریط كرده و هركس تفریط كند، عمرش را بیهوده تضییع نموده و كسى كه عمرش را تضییع نماید مرتكب گناه شده، و هركس گناه كند، به خدا سوگند! داخل دوزخ خواهد شد.»[3]

اگر ترک تحصیل کرده و به کاری اشتغال داری، به کار خود دل‌گرم و جدی و کوشا باش. از نیروی جوانی کاملاً استفاده کن، با کار و تلاش مداوم هم خدمت گزار مردم باش و هم آینده‌ات را تأمین کن. کار کردن عار و ننگ نیست بلکه افتخار است، مخصوصاً کارهایی که تولید کننده باشند. از سلامت جسم و بازوی توانای خود بهره بگیرد که خداوند متعال کارگران و کارمندان کوشا را دوست دارد، و طلب روزی حلال را از بزرگ‌ترین عبادت‌ها محسوب می‌دارد.
امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «خداوند متعال كارگر و صنعت‏گر امین را دوست دارد.»[4]
رسول خدا(ص) فرمود: «عبادت هفتاد جزء است كه افضل آنها طلب روزى حلال مى‏باشد.»[5]
امام محمد باقر(ع) فرمود: «هركس كه در طلب روزى باشد تا از مردم بى‏نیاز گردد و بر اهل و عیالش توسعه دهد و بر همسایه‏اش احسان كند، در قیامت خداى را ملاقات مى‏كند، در حالى كه صورتش مانند ماه شب چهارده درخشان است.»[6]
در این جا لازم است به دو مطلب اشاره کنم:
مطلب اول: در کار امین و درست‌کار باشید. کارتان را خوب و بدون عیب انجام دهید. سعی کنید به مهارت و کاردانی خود بیفزایید، و در هر کاری به مرتبه تخصص و حتی اختراع ترقی نمایید. از کم‌کاری و بدکاری و تقلب جداً اجتناب کنید. به هر شغلی اشتغال دارید سعی کنید نمونه باشید. هدفتان فقط تحصیل پول و ثروت نباشد بلکه برای رضای خدا و خدمت به بندگان خداکار کنید.
مطلب دوم: به فکر آینده‌ی خود باشید، شما نیاز به خانه و لوازم زندگی دارید. باید ازدواج کنید و عروسی کردن احتیاج به خرج و مخارج دارد. بعد از عروسی هم مخارج شما چند برابر خواهد شد. از هم اکنون باید به فکر آینده باشید. درآمدتان را بیهوده صرف نکنید. از ولخرجی و خرج‌های غیر ضروری جداً اجتناب نمایید. مبادا دوستان اطرافتان را بگیرند و به عناوین مختلف پول‌هایتان را از چنگتان خارج سازند. مواظب باشید پولتان را در راه‌های بیهوده و زیان بار مانند سیگار و سایر اعتیادهای خطرناک مصرف نکنید. اگر مخارجتان را پدر و مادر تأمین می‌کنند تمام درآمدتان را در بانک ذخیره کنید یا برای خرید منزل و لوازم مورد نیاز به مصرف برسانید. اگر ناچارید برای مخارج روزانه مقداری خرج کنید به حد ضرورت اکتفا نمایید و بقیه را برای تأمین زندگی آینده پس‌انداز کنید. به امید مال پدر و مادر نباشید که ممکن است در آینده از کمک به تأمین استقلال شما و تشکیل خانواده امتناع نمایند. اگر پدر و مادر شما تهیدست هستند و ناچارید زندگی آنها را اداره کنید باز هم به فکر آینده خود باشید و به مقدار ممکن پس انداز کنید. متأسفانه بعضی پدران و مادران نه تنها به فکر آینده‌ی فرزندانشان نیستند بلکه به عناوین مختلف از حاصل دسترنج‌شان استفاده می‌کنند، به هنگام نیاز هم از کمک کردن به آنها خودداری می‌نمایند. چنین پدران و مادرانی گرچه زیاد نیستند به هرحال یافت می‌شوند. در صورتی که پدران و مادران عاقل و خیرخواه از همان آغاز به فکر استقلال آینده‌ی فرزندانشان هستند. فرزندشان را به کار و جدیت تشویق می‌نمایند و حاصل کارشان را در اختیار خود آنها قرار می‌دهند و توصیه می‌کنند آن را برای زندگی آینده‌شان ذخیره نمایند.

اگر بی‌کار هستید سعی کنید به هر طریق ممکن شغلی پیدا کنید. آدم بی‌کار احترام و ارزش ندارد. هم مردم از آدم بی‌کار بدشان می‌آید و هم خداوند متعال.
حضرت موسی بن جعفر(ع) فرمود: «خداوند متعال آدم فارغ و بى‏كار را كه زیاد مى‏خوابد مبغوض دارد.»[7]
حضرت صادق(ع) فرمود: «در آدمى كه جمع مال از طریق حلال را دوست ندارد تا بدین وسیله آبرویش را حفظ كند و بده‏كارى‏هایش را ادا نماید و به خویشانش احسان كند، خیرى وجود ندارد.»[8]
رسول خدا(ص) فرمود: «از رحمت خدا دور است كسى كه مخارجش بر عهده مردم باشد.»[9]
جوان عزیز به فکر آینده‌ات باش. به هر طریق ممکن کاری پیدا کن و مشغول باش و درآمدت را برای آینده ذخیره کن. تو می‌خواهی بعداً ازدواج کنی و مردم کمتر حاضر می‌شوند دخترشان را به جوان بی‌کار بدهند. شما برای مخارج ازدواج و تهیه لوازم اولیه زندگی به پول نیاز دارید، بعداً هم ناچارید زندگی مستقلی داشته باشید و هزینه زندگی خانواده را تأمین نمایید و لازمه‌ی همه اینها اشتغال و جدیت در کار است.
حتی اگر وضع پدر و مادرتان خوب است و زندگی شما را تأمین می‌کنند باز هم از تهیه‌ی شغل مناسب غفلت نکنید. انسان در دنیا باید مستقل و آزاد زندگی کند و زندگی وابسته به دیگران زندگی خوبی نیست. همسر آینده‌ی شما هم خواهان استقلال است و زندگی وابسته به خانواده تان را دوست ندارد و امکان دارد بعداً اسباب ناراحتی شما را فراهم سازد. در صورتی می‌توانید آزاد و مستقل زندگی کنید که شغل و درآمدی داشته باشید.
حتی اگر شغل دل خواه و مناسبی هم پیدا نمی‌کنید، گرچه به طور موقت به کاری مشغول شوید، در ضمن به فکر یافتن شغل دل خواه باشید. بدانید که کار عیب نیست بلکه بی‌کاری و ولگردی عیب است.
مردم در زندگی باید تعاون و همکاری داشته باشند و برای اداره‌ی اجتماع وجود مشاغل مختلف ضرورت دارد، هرکسی باید شغلی بپذیرد و انجام دهد تا زندگی فردی و اجتماعی افراد سر و سامان بیابد. همه شغل‌ها محترم و صاحبان آنها معزز می‌باشند. شغلی بر شغل دیگر مزیت و افتخار ندارد. همه سودمند و ضروری هستند. صاحبان همه‌ی مشاغل حق زندگی و استفاده از همه‌ی امکانات اجتماعی و رفاهی را دارند و امکانات و درآمدها باید طبق عدالت باشد، هر فردی از نتیجه زحمات و کاردانی‌های خویش بهره‌مند گردد. متأسفانه وضع اجتماعی ما سامان درستی ندارد به همین جهت فاصله‌های طبقاتی زیاد است، صاحبان بعضی مشاغل از موقعیت اجتماعی و درآمد بیشتری برخوردارند. ولی واقع مطلب این است که همه عزیز و محترم هستند، وجود همه ضرورت دارد و همه خدمت گزار مردم می‌باشند، گرامی‌ترین مردم کسی است که بیشتر به مردم خدمت می‌کند. اشتغال به هیچ کاری ننگ و عار نیست. البته کارهای تولیدی ارزش بیشتری دارد، مانند: کشاورزی، باغداری، دامداری، مرغداری، تولید انواع غذاها، داروها، پارچه‌ها، فرش‌ها و سایر صنایع تولیدی و ضروری. صاحبان این قبیل مشاغل از خدمت گزاران واقعی مردم هستند. و در نظر اسلام نیز از موقعیت ممتازی برخوردارند. از باب نمونه:
امام محمد باقر(ع) از پدر بزرگوارش نقل کرده که فرمود: زراعت بهترین کارهاست. تو زراعت می‌کنی و مردمِ خوب و بد از آن استفاده می‌نمایند. مردمان خوب از آن می‌خورند و برایت استغفار می‌کنند اما مردمان فاسق از آن استفاده می‌کنند و از رحمت حق دور می‌گردند. چهارپایان و پرندگان نیز استفاده می‌نمایند.»[10]
حضرت صادق(ع) فرمود: «زراعت پیشه گان گنج‌های مردم هستند. دانه‌های خوب را در زمین کشت می‌کنند و خدا آنها را از زمین خارج می‌سازد. مقام زراعت پیشه‌گان در قیامت ازهمه بالاتر و به خدا نزدیک‌ترند. مبارک نامیده می‌شوند.»[11]
از رسول خدا(ص) سؤال شد: «بهترین مال‌ها چیست؟ فرمود: زراعتی که صاحبش خوب به آن رسیدگی کند و به هنگام برداشت حق واجبش را ادا کند. گفته شد: بعد از زراعت چه مالی بهتر است؟ فرمود: گوسفندانی که صاحبش آنها را به چراگاه می‌برد، نمازش را می‌خواند و زکات اموالش را می‌پردازد. گفته شد: بعد از گوسفند چه مالی بهتر است؟ فرمود: گاو که بامداد با خیر از منزل خارج می‌شود و شبانگاه با خیر و برکت به منزل باز می‌گردد. گفته شد: بعد از گاو چه مالی بهتر است؟ فرمود: درختانی که ریشه‌هایش در گل فرو می‌رود، و درختانی که در زمین خشک نیز میوه می‌دهند (درخت خرما) خرما درخت خوبی است. هرکس که آن را بفروشد پولش همانند خاکستری است که در روزی طوفانی بر قله‌ی کوه نهاده شود؛ مگر این که در جای آن درخت، درخت دیگری بنشاند».[12]
پیامبر گرامی اسلام فرمود: «هركس درختى بنشاند خدا به اندازه‌ی میوه‏هاى آن درخت، در نامه‌ی عملش پاداش ثبت مى‏كند.»[13]

نفس نوجوان و جوان همانند آب زلال، پاک، باصفا و بی‌آلایش است. در این زمان فطرت سالم و خداجوی جوان بیدار شده و به سوی آفریدگار جهان گرایش دارد. هنوز به گناه آلوده نشده و ترک گناه برایش آسان است. هنوز علاقه‌ی به دنیا و جاه و مقام در دلش ریشه نکرده است. دوران جوانی برای خودسازی و تهذیب و پرورش نفس و تهیه زاد و توشه برای جهان آخرت، بهترین دوران هاست.
چه خوب است جوان از هم اکنون (ایام جوانی) به فکر خودسازی و پرورش نفس باشد. از همین زمان با خدای خویش پیمان ببندد که به وظایف دینی خود عمل نماید. تصمیم جدی بگیرد که نفس پاک و بی‌آلایش خود را هم‌چنان پاکیزه نگه دارد و با ارتکاب گناه تاریک و آلوده‌اش نسازد. تصمیم بگیرد که از ارتکاب انواع گناهان جداً اجتناب نماید.
چه خوب است که جوان دوران جوانی را مغتنم بشمارد و به وسیله توجه به خدا در پرورش و تکمیل نفس خود بکوشد. همواره به یاد خدا باشد واو را در همه جا حاضر و ناظر بداند. به وظایف دینی خود عمل کند. نمازهای واجب را در وقت و با آداب و شرایط مخصوص بخواند و بدین وسیله با خدای خویش راز و نیاز کند و در حل مشکلات به او پناه برد و از او استمداد جوید. روزه ماه رمضان را با آداب و شرایط بگیرد. با ظلم و بیدادگری مبارزه کند واز محرومان و ستم دیدگان حمایت نماید. به طور خلاصه: اهل عبادت و دعا و ذکر باشد که خدا چنین جوانانی را دوست دارد و مورد رحمت قرار می‌دهد.
رسول خدا(ص) فرمود: «هفت دسته هستند كه در قیامت زیر لطف سایه‌ی خدا خواهند بود: یكى امام عادل و دیگر، جوانى كه در اطاعت خدا پرورش یابد.»[14]
باز ایشان فرمود: «چیزى نزد خدا محبوب‏تر از جوانى نیست كه به سوى خدا رجوع كند.»[15]
هم‌چنین فرمود: «هركس كه از ترس خدا گناه را ترك كند خدا در قیامت او را خشنود خواهد ساخت.»[16]

 

1- مهم‌ترین امتیازهای دوره جوانی را ذکر کنید.
2- حضرت صادق(ع) فرمودند: «دوست دارم جوانان را در یكى از کدام حالات ببینم؟
3- گرامی‌ترین مردم چه کسی است؟

 

 

[1]. نهج الفصاحه، ص 71: «اغتنم خمساً قبل خمس: شبابك قبل هرمك، و صحتك قبل سقمك، و غناك قبل فقرك، و فراغك قبل شغلك، و حیاتك قبل موتك».
[2]. بحارالانوار، ج 1، ص 164: «اعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه و اكثر الناس قیمة اكثرهم علماً و اقلً الناس قیمة اقلهم علماً».
[3]. همان، ص 170: «لست احبّ ان ارى الشاب منكم الّا غادیاً فى حالین: اما عالماً او متعلّماً، فان لم یفعل فرّط فان فرط ضیع، فان ضیع اثم و ان اثم سكن النار و الذى بعث محمداً بالحقّ».
[4]. كافى، ج 5، ص 113: انّ الله عزّ و جل یحبّ المحترف الامین».
[5]. همان، ص 78: «العبادة سبعون جزءً افضلها طلب الحلال».
[6]. همان، ص 78: «من طلب الرزق فى الدنیا استعفافاً عن الناس و توسیعاً على‏ اهله و تعطفاً على جاره لقى الله عزّ وجل یوم القیامة و وجهه مثل القمر لیلة البدر».
[7]. همان، ص 84: «انّ الله جلّ و عزّ یبغض العبد النوّام الفارغ».
[8]. همان، ص 72: «لا خیر فى من لا یحبّ جمع المال من حلال یكفّ به وجهه و یقضى به دینه و یصل به رحمه».
[9]. همان، «ملعون من القى كلّه على الناس».
[10]. همان، ص 260: «خیر الاعمال الحرث، تزرعه فیأكل منه البرّ و الفاجر، امّا البرّ فما اكل من شى‏ء لعنه و یأكل منه البهائم و الطیر».
[11]. همان، ص 261: «الزارعون كنوز الانام یزرعون طیباً اخرجه الله عزّوجل و هم یوم القیامة احسن الناس مقاماً و اقربهم منزلة یدعون المباركین».
[12]. همان، ص 260: «اىّ المال خیر؟ قال: الزرع زرعه صاحبه و اصلحه و ادّى حقه یوم حصاده، قال: فأى المال بعد الزرع خیر؟ قال: رجل فى غنم له قد تبع بها مواضع القطر یقیم الصلاة و یؤتى الزكاة. قال: فاىّ المال بعد الغنم خیر؟ قال: البقر تغدو بخیر و تروح بخیر. قال: فأى المال بعد البقر خیر؟ قال: الراسیات فى الوحل و المطعمات فى المحل، نعم الشى‏ء النخل، من باعه فانّما ثمنه بمنزلة رماد على رأس شاهق اشتدّت به الریح فى یوم عاصف الا ان یخلف مكانها».
[13]. نهج الفصاحه، ص 553: «ما من رجل یغرس غرساً الّا كتب الله له من الاجر قدر ما یخرج من ثمر ذلك الغرس».
[14]. مجمع البیان، ج 2، ص 385: «سبعة یظلّهم الله فى ظلّه یوم لاظلّ الّا ظلّه: الامام العادل، و شاب نشأ فى طاعة الله».
[15]. همان، ص 554: «ما من شى‏ء احبّ الى الله من شابّ تائب».
[16]. كافى، ج 2، ص 81: «من ترك معصیة الله مخافة الله تبارك و تعالى ارضاه الله یوم القیامة».

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

آیت الله ابراهیم امینی