هوش و اخلاق نیکو

بعد از دین‌داری، عقل و زیرکی از مهم‌ترین شرایط همسر خوب است. اداره و تداوم زندگی و پیمودن راه راست و حل مشکلات زندگی کار ساده‌ای نیست. اگر دو همسر با هم تفاهم داشته باشند و موقعیت یک‌دیگر و شرایط و امکانات زندگی را خوب درک کنند می‌توانند زندگی را بر پایه‌ی صحیحی استوار سازند و به انجام وظیفه مشغول باشند و به کانون خانواده صفا و محبت و گرمی دهند و با عقل و درایت مشکلات را حل و فصل نمایند.
همسر عاقل امکانات خانواده و شرایط و اوضاع زندگی را خوب درک می‌کند، توقعات بی‌جا و بلند پروازی ندارد تا همسرش را در فشار قرار دهد. اکثر اختلافات خانوادگی و کشمکش‌های زندگی، معلول جهالت و نادانی زن و شوهر یا یکی از آن هاست. هرچه عاقل‌تر باشند بهتر می‌توانند همسرداری کنند و وسیله‌ی آسایش و خوشی خود را فراهم سازند و از اختلافات و مشکلات بکاهند. همسر عاقل گذشت و بردباری دارد و با بهانه‌های کوچک و جزئی زندگی را متلاشی نمی‌سازد.
به علاوه، عقل و هوش زن و شوهر در فرزندانشان نیز تأثیر دارد، فرزندان خانواده‌ی خوش فهم و با هوش، غالباً باهوش و زیرک می‌شوند، و برعکس حماقت و نادانی پدر و مادر نیز در فرزند تأثیر دارد. همسر باهوش و عاقل بهتر می‌تواند در تعلیم و تربیت فرزندانش بکوشد. باری، عقل و درایت یکی از مزایای مهم و بسیار با ارزش محسوب می‌شود که به هنگام گزینش همسر باید کاملاً مورد توجه قرار گیرد.
امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «با انسان احمق و نفهم ازدواج نكنید، زیرا معاشرت با او بلایى است عظیم و فرزندانش نیز ضایع خواهند شد.»[1]
رسول خدا(ص) به حضرت علی فرمود: «یا على! هیچ فقرى بدتر از نادانى و جهالت نیست و هیچ مالى سودمندتر از عقل نیست.»[2]
حضرت صادق(ع) فرمود: «عقل راهنماى مؤمن است.»[3] هم‌چنین فرمود:
«هركس عاقل باشد دین‏دار است و هركس دین‏دار باشد داخل بهشت خواهد شد.»[4]
به هرحال، تردید نیست که عقل و هوش یکی از بزرگ‌ترین مزایایی است که در انتخاب همسر باید مورد عنایت دختر و پسر باشد و هنگام خواستگاری باید مورد توجه قرار گیرد و برای کشف آن از هر طریق ممکن استفاده شود. برای تشخیص آن از راه‌های زیر می‌توان استفاده کرد:

دختر و پسر اگر مدتی با هم گفت‌وگو و مصاحبه داشته باشند، می‌توانند به مقدار عقل و شعور یک‌دیگر پی ببرند، اما چنین معاشرتی برای اغلب پسران و دخترانی که درصدد ازدواج هستند عملاً امکان‌پذیر نیست. ولی مصاحبه و گفت‌وگوهای چند ساعته، هم امکان وقوع دارد و هم تا حدی مفید خواهد بود. اگر این موضوع یکی از شرایط اساسی شد باید دختر و پسر در این‌باره تصمیم بگیرند و برای کشف آن به مقدار امکان تلاش کنند. لازم است دختر و پسر چند جلسه با هم بنشینند، خجالت را کنار بگذارند و رسماً با هم گفت‌وگو کنند. می‌توانند از هدف ازدواج، وظایف زن و شوهر نسبت به یک‌دیگر، انتظارات و توقعات، برنامه‌ی آینده‌ی زندگی، مشکلات احتمالی و راه حل آنها، مسائل سیاسی و اجتماعی، سؤال و نظرخواهی کنند و بدین وسیله به مقدار عقل و شعور اجتماعی یک‌دیگر آشنا گردند.

همین مسائل را به وسیله‌ی نامه هم می‌توان مطرح کرد و نظر خواهی نمود. اگر سؤال‌های دقیق و حساب شده‌ای مطرح شود با رد و بدل شدن چند نامه می‌توان تا حدی به مقصود نائل آمد.

مقدار عقل و هوش و شعور اجتماعی افراد را می‌توان از دوستان و خویشان و معاشرین آنها تحقیق کرد. البته مشروط به این که خودشان نیز عاقل و مورد اعتماد باشند.

از عقل و فهم پدر و مادر و سایر اعضای خانواده نیز می‌توان مقدار عقل و شعور فرزندان را تا حدی کشف کرد، زیرا فرزندان بیشتر به پدر و مادرشان شباهت دارند. در اصل بعضی طایفه‌ها از عقل و شعور اجتماعی بیشتری برخوردارند. ولی این موضوع را نباید به عنوان یک اصل کلی تلقی کرد بلکه موارد خلاف فراوانی نیز مشاهده می‌شود.

شهری‌ها بیشتر از دهاتی‌ها خوش فهم‌ترند و هم‌چنین ساکنین شهرهای بزرگ غالباً از ساکنین شهرهای کوچک فکر بازتری دارند. ساکنین بعضی مناطق کشور از ساکنین برخی مناطق دیگر غالباً با هوش‌ترند. هم‌چنین افراد تحصیل کرده اغلب از افراد بی‌سواد یا کم سواد فهمیده‌ترند، ولی هیچ یک از اینها کلیت و عمومیت ندارد و موارد خلاف فراوانی در آنها دیده می‌شود. چه بسا افرادی در دهات یا شهرهای کوچک دیده می‌شوند که از جهت عقل و شعور اجتماعی از بعضی شهری‌ها به مراتب بهتر و بالاترند. هم‌چنین در بین تحصیل کرده‌ها حتی فارغ التحصیلان عالی، افرادی دیده می‌شود که از لحاظ فهم اجتماعی در سطح پایین‌تری قرار دارند، برعکس در بین بی‌سوادها نیز افراد فراوانی دیده می‌شود که از بعضی تحصیل کرده‌ها به مراتب عاقل‌تر و باهوش‌ترند. بنابراین، این امور را نباید معیار کلی و عمومی تلقی کرد، اما به عنوان امری اکثری می‌توان پذیرفت.

اخلاق نیک، صفت و معیار مهمی است که در انتخاب همسر باید مورد توجه قرار گیرد. زن و شوهر باید یک عمر با هم زندگی کنند، اگر خوش اخلاق باشند زندگی آنان شیرین و دل‌پذیر و گرم و با صفا خواهد بود، و با تفاهم مشکلات زندگی را حل و فصل خواهند کرد. برعکس اگر هردو یا یکی از آنها بداخلاق باشد زندگی بر هر دو نفر سخت و دشوار خواهد بود و هیچ چیز نمی‌تواند تلخی آن را شیرین سازد. اخلاق نیک از بهترین مزایا محسوب می‌شود مانند: تقوا، راست‌گویی، امانت‌داری، خوش‌اخلاقی، خوش‌زبانی، خیرخواهی، پاکیزگی، با ادبی، گذشت، بردباری، وظیفه‌شناسی، نجابت، عفت، کم‌توقعی، نرم‌خویی، رعایت اقتصاد در زندگی، شجاعت و ایثار، این قبیل صفات از مکارم اخلاق و مزایای واقعی هر انسانی محسوب می‌شوند و در انتخاب همسر باید به آنها توجه شود.
برعکس، صفات زشت از نقاط نقص و ضعف انسان محسوب می‌شود، مانند: بی‌تقوایی، تندخویی، خشم، دروغ‌گویی، خیانت، لج‌بازی، کینه‌توزی، حسادت، بدبینی، بی‌ادبی، پررویی، بدزبانی، ترسویی، نفاق، پرتوقعی، بخل، کثیف بودن، ولخرجی، اینها و دیگر صفات زشت از نقاط منفی انسان محسوب می‌شوند، در موقعِ انتخاب همسر باید مدّ نظر باشد.
باری بعد از دین‌داری و عقل، اخلاق مهم‌ترین امری است که باید به هنگام انتخاب همسر مورد توجه قرار گیرد. گرچه دین‌داری و عقل نیز مستلزم اخلاق نیک خواهد بود.
اخلاق در احادیث نیز به تأکید مطرح شده است، برای نمونه، برخی از احادیث را می‌آوریم:
شخصی می‌گوید: به حضرت رضا(ع) نوشتم که: یکی از خویشان از دخترم خواستگاری کرده ولی بداخلاق است؟ فرمود: اگر بداخلاق است دختر به او نده.[5]
رسول خدا(ص) فرمود: «اگر كسى براى خواستگارى نزد شما آمد كه خلق و دینش را مى‏پسندید با او ازدواج كنید اگر به این دستور عمل نكنید فتنه و فساد بزرگى در زمین به وجود خواهد آمد.»[6]
بنابراین، تردید نیست که اخلاق را باید یکی از مهم‌ترین معیارهای مهم ازدواج محسوب داشت و نمی‌توان و نباید از آن صرف نظر کرد، ولی مشکل اساسی کشف خصوصیات اخلاقی افراد است. چگونه می‌توان به خلق و خوی افراد که یک صفت باطنی است، پی برد، به ویژه برای دختر و پسری که معاشرت کامل ندارند چگونه می‌تواند امکان‌پذیر باشد؛ ولی اگر اخلاق را امری بسیار مهم و ضروری تلقی کنیم باید برای کشف آن عنایت کامل مبذول داریم و از هر طریق ممکن استفاده نماییم. در این جا به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:

دوستان و معاشران بیشتر از اخلاق دوستان خود اطلاع دارند، بنابراین برای کشف اخلاق افراد باید از دوستان و معاشران و همکلاس‌ها و همکارها و همسایگان و خویشان آنها نظرخواهی کرد، البته مشروط بر این که راست‌گو و مورد اعتماد و امین باشند، و اظهار حق را حتی بر دوستی مقدم بدارند.

از وضع اخلاقی پدر و مادر و سایر اعضای خانواده هم تا حدی می‌توان با اخلاقیات فرزندانشان آشنا شد، زیرا پسر و دختر بیشتر با اخلاق و رفتار پدر و مادر پرورش می‌یابند و از آنها سرمشق می‌گیرند. دختر از مادرش درس شوهرداری و پسر از پدرش درس زن‌داری می‌آموزد. خانواده‌ای که سازگار و مهربان باشند فرزندانشان نیز غالباً سازگار و مهربان و خوش اخلاق خواهند بود، برعکس خانواده‌های متلاشی و ناسازگار، فرزندانی تندخو و بداخلاق و بی‌ادب پرورش خواهند داد. البته این موضوع نیز کلیت ندارد، زیرا در خانواده‌های خوب و سازگار هم گاهی فرزندان ناسازگار و بداخلاق دیده می‌شود که معلول بعضی عوامل خارجی است. چنان که در خانواده‌های از هم پاشیده و ناسازگار هم گاهی افراد خوب و خوش اخلاق مشاهده می‌شود.

دختر و پسر اگر چند جلسه با هم بنشینند و در برنامه‌ی زندگی و هدف ازدواج و وظایف زن و شوهر و امیدها و توقعات آنها و مشکلات احتمالی زندگی و راه حل‌ها صحبت کنند تا مقدار زیادی می‌توانند به اخلاقیات یک دیگر آشنا شوند. حتی می‌توانند از هم سؤال کنند که آیا نقطه ضعف اخلاقی در خودت سراغ داری یا نه؟ اگر سراغ داری چیست؟ من به دختران و پسران که درصدد گزینش همسر هستند توصیه می‌کنم که با کمال صداقت و راستی واقعیت را در اختیار طرف قرار دهند، این موضوع یقیناً از کتمان واقع بهتر است، زیرا با کتمان واقع ممکن است ازدواج انجام بگیرد ولی احتمالاً ده‌ها مشکل و ناراحتی در آینده به همراه خواهد داشت. چه بهتر که قبلاً خواستگار خودتان را در جریان واقع بگذارید، واکنش او هم از دو حال خارج نیست: یا با همین وضع ازدواج با شما را می‌پذیرد و در آینده تحملش را خواهد کرد یا نمی‌پذیرد و ازدواج انجام نمی‌گیرد. این بهتر است از این که ازدواج واقع شود و در نهایت به طلاق و جدایی منتهی گردد یا ناچار شوید عمری را در عذاب و ناراحتی زندگی کنید.
پیشنهاد دیگرم این است که اگر در این موضع به یک نقطه‌ی ضعف اخلاقی در خودتان توجه پیدا کردید، تصمیم بگیرید خود را اصلاح کنید. به خواستگارتان بالصراحه بگویید من این نقطه ضعف را دارم اما از هم اکنون تصمیم می‌گیرم که آن را اصلاح کنم، واقعاً هم خودتان را اصلاح کنید.
خواستگار شما این گونه صداقت را دلیل بر خوبی و کمال شما خواهد گرفت و ازدواج واقع خواهد شد.

گرچه ارتباط‌ها و گفت‌وگوهای سالم دختر و پسر برای شناخت یک‌دیگر و آماده شدن برای ازدواج کار خوبی است و گاهی هم بی‌خطر نیست.
برای پیش‌گیری از آفت‌های احتمالی باید چند چیز را رعایت کنند:
اول: این ارتباطات با اطلاع قبلی والدین و توافق اجمالی آنان بر ازدواج در صورت قبول دختر و پسر انجام بگیرد، نه به صورت ابتدایی و بدون احراز رضایت آنان. چون امکان دارد دختر و پسر تمایل پیدا کنند و حتی شیفته هم شوند ولی با مخالفت شدید والدین مواجه گردند. در چنین فرضی دختر و پسر با مشکل شدیدی مواجه می‌شوند. اگر تصمیم بگیرند بدون رضایت پدر و مادر ازدواج کنند از حمایت آنان محروم خواهند شد و اگر از ازدواج صرف نظر کنند چه بسا در اثر احساس شکست و دل بستگی شدید ناچار شوند تا پایان عمر با غم و اندوه زندگی کنند.
دوم: مقدار مجاز و بی‌زیان این ارتباطات و گفت‌وگوها در حدِّ لزوم و کسب اطلاعات لازم است. اگر از این حد تجاوز کرد و با وسوسه‌های شیطانی به صورت لذت‌جویی‌های دیداری و گفتاری درآمد، علاوه بر حرمت شرعی امکان دارد پی آمدهای اخلاقی و روانی نیز به همراه داشته باشد.
سوم: توصیه می‌شود از خلوت کردن و گفت‌وگوهای تحریک کننده و عشق‌آمیز جداً اجتناب نمایند، زیرا علاوه بر حرمت شرعی امکان انحراف جنسی چندان بعید نیست، چون کنترل غریزه شهوت کاری بس دشوار است. چه بهتر که سعی کنند در چنین موقعیت خطرناکی قرار نگیرند.
چهارم: جوانان ـ به ویژه دختران ـ باید بدین نکته مهم توجه نمایند که همه‌ی پسران صلاحیت اخلاقی و صداقت کامل ندارند که بتوان کاملاً بدان‌ها اعتماد کرد. چه بسا جوانان شیاد و فریب‌کاری که به بهانه ازدواج دختر پاک‌دامن و ساده‌لوحی را به دام می‌اندازند و با انواع حیله‌ها غریزه جنسی او را تحریک نموده و به وادی‌های فساد می‌کشند. و پس از چندی کام‌جویی‌های غیر مشروع او را رها کرده و با دختر دیگری طرح دوستی می‌ریزند: متأسفانه این قبیل خیانت‌کاران بی‌وجدان کم نیستند. دختران باید هوشیار باشند و فریب این شیادان هوسباز را نخورند.
بنابراین، همسریابی‌های خیابانی یا در پارک‌ها و سینماها، یا به وسیله نامه نگاری یا تماس‌های تلفنی یا اینترنتی را به صلاح و مصلحت جوانان و به ویژه دختران نمی‌دانم. متأسفانه چندی است فرهنگ غلط غرب به جامعه ما نیز سرایت کرده و سلامت اخلاقی و خانوادگی را جداً مورد تهدید قرار داده است. بدین امید که مسئولان این خطر را جدی بگیرند و برای آن چاره‌اندیشی کنند.

1- اکثر اختلافات خانوادگی و کشمکش‌های زندگی، معلول چیست؟
2- بعد از دین‌داری و عقل، مهم‌ترین امری است که باید به هنگام انتخاب همسر مورد توجه قرار گیرد، چیست؟
3- دو روش برای بررسی عقل و هوش را نام ببرید.

 

 

[1]. وسائل الشیعه، ج 14، ص 56: «ایاكم و تزویج الحمقاء فانّ صحبتها بلاء و ولدها ضیاع».
[2]. كافى، ج 1، ص 25: «یا على لافقر اشدّ من الجهل و لا مال اعود من العقل».
[3]. همان: «العقل دلیل المؤمن».
[4]. همان، ص 11: «من كان عاقلاً كان له دین و من كان له دین دخل الجنة».
[5]. وسائل الشیعه، ج 14، ص 54: حسین بن بشار قال: «كتبت الى ابى الحسن الرضا(ع): انّ لى قرابة قد خطب الىّ و فى خلقه سوء قال: لا تزوّجه ان كان سیى الخلق».
[6]. همان، ص 51: «اذا جائكم من ترضون خلقه و دینه فزّوجوه الّا تفعلوه تكن فتنة فى الارض و فساد كبیر.»

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

آیت الله ابراهیم امینی