غنیمت شمردن فرصت‌ها

یکی دیگر از نقاط مهم که سالک باید از آن به‌طور کامل بهره‌برداری کند فرصتها و امکاناتی است احیاناً در اختیار انسان قرار می‌گیرد.
برای هرکس در زندگی فرصتها و موقعیتهای زودگذری پیش می‌آید که برای همیشه باقی نمی‌ماند. حضرت علی علیه السلام فرمود:
إنَّ الْفُرَصَ تَمُرُّمَرَّ السَّحابِ فَانْتَهِزُوا اِذا اَمْکَنَتْ فی اَبْوابِ الْخَیْرِ....[1]
بی‌گمان فرصتها همانند ابرهای زودگذر می‌گذرند، پس هرگاه فرصتی در انجام کارهای خیر به دست آوردید آن را غنیمت شمرده و از آن خوب بهره‌برداری کنید...
قرآن مجید در کارهای خیر مردم را به شتاب و مسابقه دعوت می‌کند و می‌فرماید:
وَ سارِعُوا اِلى‌ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمواتِ وَ الْاَرْضِ....[2]
بشتابید به سوی مغفرت و آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن به اندازه‌ی آسمانها و زمین است...
و نیز می‌فرماید:
وَ اسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ.[3]
در کارهای نیک از یکدیگر پیشی گیرید.
از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم نقل شده است که فرمود:
إنَّ لِرَبِّکُمْ فی أیّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ ألا فَتَعَرَّضُوا لَها.[4]
در ایام زندگیتان نسیم‌های رحمتی می‌وزد، مراقب باشید خود را در معرض آن نسیمها قرار دهید.
اگرچه تأنّی و احتیاط بهتر از شتابزدگی است، با این حال، در فرصتهای خوب عجله و شتاب پسندیده‌تر است، زیرا حضرت علی علیه‌السلام فرمود:
ألْفُرْصَةُ سَریعَةُ الْفَوْتِ وَ بَطیئَةُ الْعَوْدِ.[5]
فرصت زود از دست می‌رود و دیر برمی‌گردد.
و از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم چنین نقل شده است:
مَنْ فُتِحَ لَهُ بابٌ خَیرٍ فَلْینْتَهِزْهُ فَإنَّهُ لا یدْری مَتى یغْلَقُ عَنْهُ.[6]
کسی که در خیری به رویش گشوده شد باید آن را غنیمت شمرد زیرا نمی‌داند چه زمانی این در به روی او بسته خواهد شد.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید:
ألتَّثَبُّتُ خَیرٌ مِنَ الْعَجَلَةِ إلاّ فی فُرَصِ الْخَیْرِ.[7]
تأنّی و احتیاط بهتر از شتابزدگی است مگر در فرصتهای خوب.
و در حدیث دیگری آمده است که از دست دادن فرصت موجب غصّه و پشیمانی خواهد شد:
إضاعَةُ الْفُرْصَةِ غُصَّةٌ.[8]
و در حدیث دیگر از آن حضرت آمده است:
مِنَ الْخُرْقِ تَرْکُ الْفُرْصَةِ عِنْدَ الْإمْکانِ.[9]
از دست دادن فرصتها دلیل بر نادانی و حماقت شخص است.
چنانکه غنیمت شمردن فرصت نشانه‌ی عقل و خرد اوست، که امیر مؤمنان علیه‌السلام فرمود:
أفْضَلُ الرَّأی ما لَمْ یفِتِ الْفُرَصَ وَ لَمْ یورِثِ الْغُصَصَ.[10]
برترین رأی آن است که فرصتها را ضایع نکند و موجبات غصه و ناراحتی را فراهم نسازد.
و در حدیث دیگر از آن حضرت آمده است:
شیمَةُ الْأَتْقِیاءِ إغْتِنامُ الْمُهْلَةِ وَ التَّزَوُّدُ لِلرَّحْلَةِ.[11]
شیوه‌ی اهل تقوا غنیمت شمردن فرصتها و توشه‌گیری برای سفر آخرت است.
شیخ طوسی در امالی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم نقل می‌کند که آن حضرت به ابوذر فرمود:
یا أباذَرّ نِعْمَتانِ مَغْبوُنٌ فیهِما كَثیرٌ مِنَ النّاسِ ألصِّحَةُ وَالْفِراغُ، یا أباذَرَ إغْتَنِمْ خَمْساً قَبْلَ خَمْسٍ: شَبابَكَ قَبْلَ هِرَمِكَ وَصِحَّتَكَ قَبْلَ سُقْمِكَ وَ غِناكَ قَبْلَ فَقْرِكَ وَ فِراغَكَ قَبْلَ شُغْلِكَ وَ حَیاتَكَ قَبْلَ مَوْتِكَ.[12]
ای اباذر! دو نعمت است که بسیاری از مردم در مورد آن، دچار غبن شده‌اند و آن دو نعمت عبارت است از سلامت و فراغت خاطر. سپس فرمود: ای ابوذر! پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت شمار: جوانی را پیش از پیری، سلامت را پیش از بیماری، بی‌نیازی را پیش از فقر، فراغت را پیش از گرفتاری، و زندگی را پیش از فرا رسیدن مرگ.

1- یکی از نقاط مهم که سالک باید از آن به‌طور کامل بهره‌برداری کند، چیست؟
2- قرآن مجید در کارهای خیر مردم را به کدام امر دعوت می‌کند؟
3- از دست دادن فرصت چه چیزی خواهد شد؟

 

 

[1]. شرح غرر‌الحکم، ج ۲/ ص ۵۷۳، حدیث ۳۵۹۸.
[2]. آل عمران/ ۱۳۳.
[3]. بقره/ ۱۴۸.
[4]. محجّة البیضاء، ج ۵/ ص ۱۵.
[5]. فهرست موضوعی غرر، ص ۳۰۴.
[6]. المستدرک الوسائل، ج ۲/ ص ۳۵۰.
[7]. فهرست موضوعی غرر، ص ۳۰۴.
[8]. همان، ص ۳۰۳.
[9]. همان، ص ۳۰۴.
[10]. همان، ص ۳۰۴.
[11]. همان، ص ۳۰۴.
[12]. المستدرک الوسائل، ج ۱۲/ ص ۱۴۰، کتاب الجهاد.