کد مطلب: ۵۱۱۱
تعداد بازدید: ۵۵۹
تاریخ انتشار : ۲۳ آذر ۱۴۰۰ - ۱۰:۰۱
تولی و تبری| ۴۸
ظاهر آیه شریفه این است كه اطاعت از اولو الامر مطلق است و مقید به هیچ قید و مشروط به هیچ شرطى نیست. به عبارت دیگر، همان گونه كه اطاعت از خدا و رسولش صلی الله علیه و آله مطلقاً واجب شمرده شده است، اطاعت از اولى الامر كه در ردیف آنها قرار گرفته است، نیز به صورت مطلق واجب است...
در درس قبل با توجه به آیات قرآن و معنای ولایت، مهم ترین مصداق تولی را بررسی کردیم. در این درس با توجه به آیه 59 سوره نساء به یکی دیگر از آیاتی که مصداق ولایت را مشخص می کند، خواهیم پرداخت.


آیه 59 سوره نساء


«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَاولِی الْامْرِ مِنْكُمْ فَانْ تَنازَعْتُمْ فِی شَی ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ ذلِكَ خَیرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا»
اى كسانى كه ایمان آورده ‏اید! اطاعت كنید خدا را! و اطاعت كنید پیامبر خدا و اولو الأمر [اوصیاى پیامبر] را! و هر گاه در چیزى نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید (و از آنها داورى بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این (كار) براى شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیكوتر است‏[1].


توضیح آیه


آیه فوق- كه نام دیگر آن «آیه اطاعت» مى باشد- یكى دیگر از آیاتى است كه بر ولایت امیر المؤمنین علیه السلام دلالت دارد و نقطه اصلى بحث در این آیه، جمله «اولى الامر» است، خداوند متعال در این آیه شریفه، خطاب به تمام مؤمنین در سراسر عالم و در همه زمان ها تا روز قیامت است، اطاعت مطلق و بى چون و چرا از سه نفر را بر مؤمنین لازم و واجب شمرده است: نخست اطاعت از خداوند و سپس اطاعت از رسول خدا صلی الله و علیه و آله و سوم اطاعت از اولى الامر.


محدوده اطاعت از اولی الامر


ظاهر آیه شریفه این است كه اطاعت از اولو الامر مطلق است و مقید به هیچ قید و مشروط به هیچ شرطى نیست. به عبارت دیگر، همان گونه كه اطاعت از خدا و رسولش صلی الله علیه و آله مطلقاً واجب شمرده شده است، اطاعت از اولى الامر كه در ردیف آنها قرار گرفته است، نیز به صورت مطلق واجب است؛  به بیان دیگر در تمام مواردی که اطاعت از خدا و رسول واجب است، از اولی الامر هم در همان موارد باید اطاعت کرد. بنا بر این، به ناچار باید اولى الامر معصوم باشد، چون اطاعت بى قید و شرط جز از معصوم ممكن نیست. بدیهی است که نمى توان به صورت بى قید و شرط از شخصى كه خطا و اشتباه مى كند، اطاعت و پیروى نمود. اطاعت مطلق و بى چون و چرا، تنها از معصومین جایز است و نسبت به غیر معصوم جایز نیست و از آن جا كه خداوند اطاعت از اولى الامر را به صورت مطلق لازم كرده، نتیجه مى گیریم كه اولى الامر باید معصوم باشد[2].


منظور از اولی الامر چه کسانی هستند


عیسى بن سرى گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض كردم: پایه ‏هائى كه اسلام بر آن نهاده شده به من بفرما كه چون به آنها چنگ زنم، كردارم پاك و بى ‏عیب باشد و چیزهاى دیگرى را كه نمی دانم زیانم نرساند. حضرت فرمود:
«شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ الْإِقْرَارُ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ حَقٌّ فِی الْأَمْوَالِ مِنَ الزَّکاةِ وَ الْوَلَایةُ الَّتِی أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا وَلَایةُ آلِ مُحَمَّدٍ صلّی الله علیه و آله فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَنْ مَاتَ وَ لَا یعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: [أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ] فَکانَ عَلِی ثُمَّ صَارَ مِنْ بَعْدِهِ الْحَسَنُ ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ الْحُسَینُ ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِی ثُمَّ هَکذَا یکونُ الْأَمْرُ إِنَّ الْأَرْضَ لَا تَصْلُحُ إِلَّا بِإِمَامٍ وَ مَنْ مَاتَ لَا یعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیةً»
گواهی دادن به یگانگی خدا و این که محمد صلی اللَّه علیه و آله رسول خداست و اقرار نمودن به آنچه از جانب خدا آورده و این که حقی به عنوان زکات در اموال است و ولایتی که خدای عز و جل به آن امر فرموده و آن ولایت آل محمد صلی اللَّه علیه و آله است، زیرا رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: هر که بمیرد و امامش را نشناسد. به مرگ جاهلیت مرده است. خدای عز و جل فرماید «اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیغمبر و والیان امر از خودتان را» والی امر علی بود و پس از او حسن، و پس از او حسین و پس از او علی بن الحسین و پس از او محمد بن علی علیهم السّلام، سپس امر امامت همین گونه باشد [به پسر امام سابق رسد] همانا زمین را شایسته نیست که بدون امام باشد [زمین بی امام اصلاح نشود] و هر که بمیرد و امامش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است[3].
حاکم نیشابوری به سند صحیح از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: «من أطاعنی فقد أطاع اللَّه، ومن عصانی فقد عصی اللَّه، ومن أطاع علیاً فقد أطاعنی ومن عصی علیاً فقد عصانی»؛ «هر کس مرا اطاعت کند به طور حتم خدا را اطاعت کرده و هر کس مرا نافرمانی کند به طور حتم خدا را نافرمانی کرده است. و هر کس علی علیه السلام را اطاعت کند به طور حتم مرا اطاعت کرده و هر کس علی علیه السلام را نافرمانی کند به طور حتم مرا نافرمانی کرده است. » در این حدیث پیامبر صلی الله علیه وآله اطاعت حضرت علی علیه السلام را ملازم با اطاعت خود و اطاعت خودش را ملازم با اطاعت خدا معرفی کرده است و در نتیجه این همان معنایی است که قرآن در آیه مورد نظر به آن اشاره کرده است[4].
با توجه به آنچه بیان شد این سوال به ذهن می رسد، آیا کسی که معصوم نیست می تواند. به مقام امامت برسد؟
«وَإِذِ ابْتَلَی إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُک لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّیتِی قَالَ لَا ینَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ»
(به خاطر آورید) هنگامى كه خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونى آزمود. و او به خوبى از عهده این آزمایش ها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پیشواى مردم قرار دادم!» ابراهیم عرض كرد: «از دودمان من (نیز امامانى قرار بده!)» خداوند فرمود: «پیمان من، به ستمكاران نمى ‏رسد! (و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاك و معصوم باشند، شایسته این مقامند)[5].
این آیه از آیاتی است که الهی بودن مقام امامت، برتری مقام امامت بر مقام نبوت و نیز عصمت امام را ثابت می کند؛ چرا که حضرت ابراهیم علیه السلام با این که پیامبر بود، وقتی به مقام امامت رسید و عظمت و بزرگی این مقام را دید، از خداوند کریم این مقام را برای ذریه و فرزندانش نیز درخواست کرد؛ اما خداوند در جواب خلیل خود به صورت مطلق فرمود: عهد من به ظالمان نخواهد رسید یعنی این مقام مخصوص کسانی است که در تمام عمرشان لحظه ای ظلم نکرده باشند.


مراد از ظلم در آیه چیست؟


تردیدی نیست که گناه و سرپیچی از فرامین الهی نوعی ظلم به حساب می آید؛ چنانچه خداوند در قرآن می فرماید: «وَمَنْ یتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ»، و هر كس از حدود الهى تجاوز كند به خویشتن ستم كرده[6]‏. از دیدگاه روایات حد اقل مرتبه گناه، ظلم به نفس خویش است؛ یعنی اگر کسی در تمام عمرش حتی یک بار گناه بکند، مصداق ظالم می شود. و عهد الهی که امامت باشد به ظالم نمی رسد؛ از این رو، امام باید معصوم باشد. شیخ صدوق رضوان الله تعالی علیه در این باره می نویسد:
وَقَوْلُهُ عَزَّ وَجَلَّ «لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ» عَنَی بِهِ أَنَّ الْإِمَامَةَ لَا تَصْلُحُ لِمَنْ قَدْ عَبَدَ صَنَماً أَوْ وَثَناً أَوْ أَشْرَک بِاللَّهِ طَرْفَةَ عَینٍ وَإِنْ أَسْلَمَ بَعْدَ ذَلِک وَالظُّلْمُ وَضْعُ الشَّی ءِ فِی غَیرِ مَوْضِعِهِ وَأَعْظَمُ الظُّلْمِ الشِّرْک. قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «إِنَّ الشِّرْک لَظُلْمٌ عَظِیمٌ» وَکذَلِک لَا تَصْلُحُ الْإِمَامَةُ لِمَنْ قَدِ ارْتَکبَ مِنَ الْمَحَارِمِ شَیئاً صَغِیراً کانَ أَوْ کبِیراً وَإِنْ تَابَ مِنْهُ بَعْدَ ذَلِک وَکذَلِک لَا یقِیمُ الْحَدَّ مَنْ فِی جَنْبِهِ حَدٌّ فَإِذَا لَا یکونُ الْإِمَامُ إِلَّا مَعْصُوماً وَلَا تُعْلَمُ عِصْمَتُهُ إِلَّا بِنَصِّ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ عَلَیهِ عَلَی لِسَانِ نَبِیهِ صلی الله علیه وآله لِأَنَّ الْعِصْمَةَ لَیسَتْ فِی ظَاهِرِ الْخِلْقَةِ فَتَرَی کالسَّوَادِ وَالْبَیاضِ وَمَا أَشْبَهَ ذَلِک وَهِی مَغِیبَةٌ لَا تُعْرَفُ إِلَّا بِتَعْرِیفِ عَلَّامِ الْغُیوبِ عَزَّ وَجَل.[7]
و گفته خداوند که فرمود: «عهد من به مردم ستمکار نمی رسد»، مقصود خداوند این است: کسی که بت و یا معبود دیگری غیر از خدا را ولو یک چشم به هم زدن پرستیده باشد، شایسته مقام امامت نیست؛ اگر چه بعد از آن اسلام آورده باشد. ظلم به معنای قرار دادن یک چیز در غیر جای خودش هست و شرک بزرگ ترین ظلم است. خداوند در این باره می فرماید: «... إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ». شرك، ظلم بزرگى است.[8]
همچنین مقام امامت شایسته کسی که مرتکب کار حرام شده باشد نیست، چه کبیره آن را انجام داده باشد یا صغیره اش را؛ اگر چه بعد از آن توبه کرده باشد. و نیز کسی که بر گردنش حدّی باشد، نمی تواند بر دیگری حدّ اجرا نماید؛ از این رو، امام باید معصوم باشد و عصمت جز به نص الهی از طریق پیامبر خدا صلی الله علیه وآله شناخته نمی شود؛ چرا که عصمت، در قیافه ظاهری انسان هویدا نیست و همانند سیاهی و سفیدی و چیزهای دیگر با چشم دیده نمی شود؛ بلکه عصمت، صفتی است مخفی که جز از طریق خداوند دانای غیب شناخته نمی شود.
 

خودآزمایی


1.     منظور از آیه اطاعت چه آیه ای است؟ آن را توضیح دهید.
2.     منظور از اولی الامر در آیه 59 سوره نساء چه کسانی هستند؟
3.     محدوده اطاعت از اولی الامر چه مقدار است؟
4.     آیا کسی که معصوم نیست می تواند امام شود؟
 

پی‌نوشت‌ها

 
[1] آیه 59 سوره نساء/ترجمه مکارم
[2] برگرفته از کتاب آیات ولایت ( آیت الله مکارم شیرازی حفظه الله) ص 98 الی 101
[3] الكافی (ط - الإسلامیة) ج2 ص21- أصول الكافی / ترجمه مصطفوى ج‏3 ص34
[4] امام شناسی در قرآن (علی اصغر رضوانی)  ص 348 به نقل از مستدرک حاکم ج3 ص121
[5] آیه 124 سوره بقره /ترجمه مکارم
[6] سوره طلاق آیه1 /ترجمه مکارم
[7] خصال شیخ صدوق ج1 ص310
[8] سوره لقمان آیه13 /ترجمه مکارم

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
مجید رضایی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: