تشکیل خانواده از دیدگاه اسلام

آیا تشکیل خانواده، ضرورت دارد و به صلاح انسان‌هاست یا ضرورتی ندارد و به میل دختر و پسر، بستگی دارد و آن‌ها حق دارند تا آخر عمر ازدواج نکنند و آزاد باشند و غریزه‌ی جنسی خود را از راه‌های دیگر ارضا نمایند.
با کمال تأسف، چندین دهه است که در غرب و کشورهای صنعتی در مسئله‌ی خانواده، تحولی بزرگ روی داده است؛ بدین صورت که سنین ازدواج بالا رفته و دختران و پسران، زمانی ازدواج می‌کنند که تمایل جنسی آن‌ها فروکاسته و چندان نیازی ندارند و غریزه‌ی جنسی خود را به صورت دل خواه و آزاد، ارضا می‌نمایند. بسیاری از جوانان ترجیح می‌دهند تا آخر عمر تنها زندگی کنند.
آمار ازدواج، بسیار کم شده و آمار طلاق بالا رفته، سقط جنین آزاد شده و تعداد حرام‌زاده‌ها در حال ازدیاد است. همجنس بازی، عملی رسمی است و حتی اجازه داده می‌شود که دو همجنس، زندگیِ مشترک تشکیل دهند. در یک کلام، بنیاد خانواده‌ی طبیعی و سنتی، متزلزل شده است.
به سبب همین دگرگونیِ وخامت‌بار در نظام خانواده، دانشمندان و عقلایِ عاقبت‌اندیش، شدیداً نگران شده و در خصوص ادامه‌ی وضع موجود، هشدار داده و می‌دهند.
با کمال تأسف در کشور ما هم در دو دهه‌ی اخیر، ازدواج دچار تحول شده و در همان مسیر در حال حرکت است. چنان که آمار نشان می‌دهد و خود شاهد هستیم سنین ازدواج بالا رفته و گروه کثیری از دختران و پسران به حدی رسیده‌اند که شانس چندانی برای ازدواج ندارند و ناچارند تا آخر عمر تنها زندگی کنند و این تنهایی هم بسیار دشوار است. این گونه افراد در این مدت با ارضای غریزه‌ی جنسی چه می‌کنند؟
از طرف دیگر، آمار طلاق، رو به ازدیاد و آمار ازدواج در حال نقصان است. اختلافات و نزاع و خشونت‌های خانوادگی، نگران‌کننده است.
گروهی از پسران و دختران و حتی تحصیل‌کردگان با وجود داشتنِ امکانات شغلی و مسکن، از ازدواج رسمی امتناع می‌ورزند. آیا مسئولان از وضع موجود احساس خطر نمی‌کنند؟ چرا چاره‌اندیشی نمی‌شود؟

ازدواج اگر با معیارهای صحیح انجام پذیرد، بسیاری از نعمت‌ها و برکت‌های خداوند متعال، نصیب انسان و جامعه می‌گردد و استعدادهای فراوانی شکوفا می‌شود، زیرا خداوند سبحان، این پیوند را مجرای عنایت‌های ویژه خود قرارداده است.
این همه تأکید قرآن و پیشوایان معصوم(ع) هم از آن روست که این برکات الهی در جامعه نازل گردد و مردم از انحراف و ارتکاب گناه محفوظ بمانند و به عذاب گرفتار نگردند. درباره‌ی ضرورت ازدواج، احادیث فراوانی هست، برای نمونه برخی از آن‌ها را نقل می‌کنیم:
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود:
ازدواج، سنت من است، هر کس از آن سرباز زند از من نیست.[1]
به همین مضمون، احادیث دیگری از آن پیامبر بزرگ(ص) رسیده است؛ از جمله:
ازدواج، سنت من است هر کس از آن سرباز زند از سنت من سرپیچی کرده است.[2]
آن بزرگوار در حدیث دیگری فرمود:
هیچ بنایی در اسلام، بنیان‌گذاری نشده که نزد خدا محبوب‌تر از ازدواج باشد.[3]

بی‌تردید ازدواج آثار خوبی برای جسم و روح انسان دارد، آدمی را در پیمودن مسیر رشد و کمال و سعادت دنیوی و اخروی، کمک می‌کند، در این‌جا به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنم:

مودّت و الفت یکی از نیازهای طبیعی همه‌ی انسان‌هاست، این نیاز مهم با یک شریک دل‌سوز و غم‌خوار، که همان همسر است، تأمین می‌شود. همه‌ی محبت‌ها و دوستی‌ها موقت و محدودند، جز دوستی و محبتی که بین زن و شوهر، برقرار می‌شود، چون یک واحد را تشکیل می‌دهند و هدف مشترک دارند و پیمان بسته‌اند که تا آخر عمر در غم و شادی‌ها با هم باشند.
آرامش و الفت که با ازدواج حاصل می‌شود، آن‌قدر پراهمیت است که خداوند متعال آن را یکی از آیات بزرگ خویش معرفی نموده و می‌فرماید:
یکی از آیات الهی این است که برای شما از جنس خودتان جفتی را بیافرید تا با او انس بگیرید و آرامش بیابید و در بین شما دوستی و مهربانی قرار داد و در این امر برای افرادی که اهل تفکر باشند آیات و نشانه‌هایی وجود دارد.[4]
انسان به همدل و همراز نیاز دارد تا در پناه او آرامش گیرد و با کسب آرامش به زندگی انسانی خود ادامه دهد. امام رضا(ع) فرمود:
بنده‌ی خدا به فایده‌ای دست نمی‌یابد که بهتر از همسر شایسته باشد؛ همسری که وقتی او را می‌بیند شادمانش گرداند و در غیابش از نفس خود و مال او نگه‌داری کند.[5]

ازدواج، مستحبِ مؤکّد است، اما اگر کسی به گناه بیفتد بر او واجب می‌شود. و چنانچه به سبب ازدواج نکردن، گناه‌آلود شود فعل حرام انجام داده است. ولی اگر خود را پاک نگه داشت یا در اثر عدم امکان، ازدواج نکرد و با همین حال از دنیا رفت، چنین نیست که بعد از مرگ، معذّب شود.
عقاب و عذاب این فرد با عدل خدا سازگار نیست. ازدواج وظیفه‌ای اسلامی است، ولی در صورتی که شرایط آن فراهم باشد. اما اگر کسی در اثر عذر ازدواج نکرد گناه نکرده است.
اما تعداد این افراد کم است و بیشتر کسانی که ازدواج نمی‌کنند به گناه دچار می‌شوند؛ از همین‌روست که پیامبر اکرم(ص) درباره‌ی مجرّدها این سخنان را فرمود و هشدار داد که:
بدترین مردگان شما مجردها هستند.[6]
و در حدیث دیگر:
افراد شرور امت من، عزّب‌هایند.[7]
در حدیث آمده است:
«پیامبر(ص) به مردی که نامش «عَكّاف» بود، فرمود: آیا همسرداری؟ عرض کرد: نه، فرمود: آیا کنیز داری؟ عرض کرد: خیر. فرمود: آیا پول و امکانات داری؟ عرض کرد: بله، پیامبر(ص) فرمود: ازدواج کن وگرنه از گناه‌کاران خواهی بود.»[8]
اگر کسی توان ازدواج را نداشت به فرمایش پیامبر(ص) باید چشم و فرج خود را کنترل نماید:
ای جوانان، هر کس قوّه و توان ازدواج دارد باید ازدواج کند، زیرا با ازدواج می‌توان چشم و دامن را از گناه بازداشت.[9]

غریزه‌ی جنسی باید به صورت مشروع و طبیعی ارضا شود. با ازدواج است که این غریزه به صورت صحیح در مسیر خود قرار می‌گیرد و انسان را از انحراف و گناه مصون می‌دارد. غیر از ازدواج، راه‌های دیگرِ ارضای غریزه‌ی جنسی، همگی گناه‌آلود، هلاک‌کننده و انحرافی است که بنیاد جامعه‌ی سالم انسانی را درهم فرو می‌ریزد: زنا، استمنا و لواط از آن جمله است که ناپاکان، از آن طریق به ارضای خود می‌پردازند. بی‌جهت نیست که در شرع مقدس اسلام با تعابیر بسیار تند، این کردارها تحریم شده است. قرآن کریم درباره‌ی «زنا» می‌فرماید:
و به زنا نزدیک نشوید، زیرا این کار همواره زشت و بد راهی است.[10]
امام باقر(ع) در تفسیر آیه‌ی «و به زنا نزدیك مشوید كه آن فحشاست» فرمود:
یعنی معصیت، نفرت‌انگیز است، زیرا خداوند زنا را دشمن می‌دارد و از آن نفرت دارد. فرمود: «و بد راهى است» عذاب زناکار از همه‌ی گناه‌کاران، سخت‌تر است و زنا از بزرگ‌ترین گناهان کبیره است.[11]
امام صادق(ع) فرمود:
شدیدترین عذاب را در روز قیامت، مردی دارد که نطفه‌ی خود را در رحمی که بر وی حرام است جای دهد.[12]
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود:
زنا شش پی‌آمد دارد: سه پی‌آمد در دنیا و سه دیگر در آخرت.
پی‌آمدهای دنیایی‌اش این است که آبرو را می‌برد، مرگ را شتاب می‌بخشد و روزی را می‌برد و پی‌آمدهای آخرتش عبارت است از:
حسابرسی سخت و دقیق، خشم خدای رحمان و جاودانگی در آتش.[13]
با این وصف، آیا انسان عاقل به خود اجازه می‌دهد که حدود الهی را زیر پا بگذارد و عواقب شوم این عمل شنیع را برای خود رقم بزند. چه بهتر که با یک ازدواج ساده و صحیح، هم غریزه‌ی جنسی خود را ارضا کند و هم از ده‌ها دست‌آورد مفید آن بهره‌مند شود.

ازدواج باعث می‌شود که انسان به انحرافات جنسی گرفتار نشود. یکی از راه‌هایی که بعضی جوانان غافل برای ارضای غریزه‌ی جنسی از آن استفاده می‌کنند «استمناء» است. یعنی انسان خودش با خودش عملی را انجام دهد که منی از او خارج شود و به لذت جنسی برسد.
این عمل زشت و زیان‌بار، یکی از گناهان بزرگ است که در احادیث از آن نهی شده است، از باب نمونه چند حدیث را نقل می‌کنم:
از امام صادق(ع) درباره‌ی استمناء سؤال شد فرمود:
استمناء گناه بزرگی است که خدای تعالی در کتابش از آن نهی کرده است و انجام دهنده‌ی آن همچون کسی است که با خودش ازدواج کند.[14]
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود:
استمناء کننده، ملعون و از رحمت خدا دور است.[15]
امام صادق(ع) فرمود:
سه دسته‌اند که خداوند در روز قیامت با آنان سخن نمی‌گوید و به آنان نظر نمی‌افکند و آن‌ها را تزکیه نمی‌کند و به عذابی دردناک مبتلا می‌سازد: اول مردی که [برای زینت] موهای صورت خود را می‌کند، دوم کسی که با خودش کاری می‌کند تا انزالش شود (استمناء کننده) و سوم، مردی که خود را در اختیار مرد دیگری قرار می‌دهد تا با او لواط کند.[16]
این عمل زشت نه تنها یک گناه بزرگ بلکه به تصدیق دانشمندان از جمله «موریس دیس»، آثار و پی‌آمدهای جسمانی و عصبی بدی نیز به همراه دارد از جمله: ضعف حافظه، ضعف و عدم تمرکز حواس، احساس خستگی و پریشانی، شرم و خجالت و علاقه به گوشه‌گیری، خواب‌های پریشان، گیجی، ضعف بینایی، ضعف اعصاب، سستی زانوها و پیری زود رس.
کانت، فیلسوف آلمانی، می‌نویسد: «هیچ چیز به اندازه‌ی كام گرفتن از خود (خودارضایى) ذهن و جسم انسان را ضعیف نمى‏كند.»
در اثر این عادت زشت، عقل و ذهن انسان واقعاً ضعیف می‌شود، کسانی که به این عمل زشت عادت کنند، حتی در ازدواج هم غالباً با مشکل مواجه می‌شوند. بنابراین، کسانی که به سلامت خود می‌اندیشند باید جداً از ارتکاب این عمل زشت اجتناب نمایند.

1- به چه دلیل دانشمندان و عقلایِ عاقبت‌اندیش، درباره خانواده شدیداً نگران شده و هشدار می‌دهند؟
2- دو نمونه از منافع ازدواج را بیان کنید.
3- امام باقر(ع) در تفسیر آیه‌ی «و به زنا نزدیك مشوید كه آن فحشاست» چه فرمودند؟

 

 

* تاریخ ایراد خطبه: 11/ 8/ 86.
* تاریخ ایراد خطبه: 2/ 9/ 86.
[1]. مستدرك الوسائل، ج 14، ص 152:« مِن سُنّتى التزویجُ فَمَنْ رَغبَ عن سُنّتى فلیس مِنّى».
[2]. مستدرك الوسائل، ج 14، ص 153:«النكاحُ مِن سُنّتى فَمَن رَغِبَ عَنْهُ فَقد رَغِبَ عن سنّتى».
[3]. همان: ج 14، ص 3:«ما بُنِىَ فى الاسلامِ بِناءٌ أحبُّ الى اللَّهِ عزوجَلَّ مِن التزویجِ».
* تاریخ ایراد خطبه: ۱۶/ ۵/ ۸۳.
[4]. روم، آیه‌ی 21: «وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَیها وَجَعَلَ بَینَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِى ذ لِكَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَكَّرُونَ».
[5]. وسائل الشیعه، ج 20، ص 39 و مسند الامام الرضا(ع)، ج 2، ص 256:«ما أفادَ عبدٌ فائدةً خیراً مِن زوجةٍ صالحةٍ إذا رآها سَرّتْهُ وَ إذا غابَ عنها حَفِظْتهُ فى نفسِها ومالِهِ».
* تاریخ ایراد خطبه: ۱۰/ ۱۲/ ۸۶.
[6]. وسائل الشیعه، ج 20، ص 19:«رُذَالُ مَوتاكُم العُزّابُ».
[7]. مستدرك الوسائل، ج 14، ص 156:«شرارُ اُمّتى عزّابُ».
[8]. همان، ص 155: «قال رسول الله(ص) لرجلٍ اسمُهُ عَكّاف ألَكَ زوجةٌ؟ قال: لا، قال: ألك جاریةٌ؟ قال لا یا رسول الله، قال: أفانت مُؤسِرٌ؟ قال نعم، قال: تزوّج وَ إلّا فَأنت مِن المُذنبینَ.»
[9]. همان، ص 153:«یا مَعْشَرَ الشبابِ مَن استطاعَ مِنكُمُ البَاهَ فَلْیتزوَّجْ فَانَّهُ أغَضُّ لِلْبَصَرِ وَ أحْصَنُ لِلْفَرْجِ».
* تاریخ ایراد خطبه: ۲/ ۱/ ۸۷.
[10]. اسراء، آیه‌ی 32: «وَلاتَقْرَبُوا الزِّنى‏ إِنَّهُ كانَ فاحِشَةً وَساءَ سَبِیلاً».
[11]. بحارالانوار، ج 76، ص 19: «الامام الباقر(ع) فى قوله تعالى«وَلاتَقْرَبُوا الزِّنى‏ إِنَّهُ كانَ فاحِشَةً»: یقولُ مَعْصیةً وَ مَقْتاً فَانَّ اللهَ یمْقُتُهُ و یبْغضُهُ قالَ «وَساءَ سَبِیلاً» هو أشدُّ الناسِ عذاباً وَ الزنى مِن اكبرِ الكبائِرِ».
[12]. همان، ج 79، ص 26:«إنّ أشدَّ الناسِ عذاباً یوم القیامةِ رَجلٌ أقَرَّ نُطْفَتَهُ فى رَحِمٍ تَحْرُمُ علیه».
[13]. خصال شیخ صدوق، ج 1، ص 321 و من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 365: «فى الزنى سِتُّ خِصالٍ: ثلاثٌ منها فى الدنیا وَ ثلاثٌ فى الاخرةِ فأمّا التى فى الدنیا فَیذْهَبُ بالبَهاء وَ یعجِّلُ الفناءَ و یقطَعُ الرزقَ وَ أما التى فى الاخرةِ فَسُوءُ الحسابِ وَ سَخَطَ الرحمانِ و الخُلودُ فى النارِ».
* تاریخ ایراد خطبه: ۱۷/ ۷/ ۸۸.
[14]. مستدرك الوسائل، ج 14، ص 355: «سئل الصادق(ع) عن الْخَضْخَضَةِ فقالَ إثمٌ عظیمٌ قد نَهَى الله تعالى عنه فى كتابِهِ و فاعِلُهُ كَناكِحِ نَفْسِهِ ولو عَلِمْتَ بِما یفْعَلُهُ ما اكلتَ مَعَهُ».
[15]. همان، ص 356: «ناكحُ الكفّ ملعونٌ».
[16]. بحار الانوار، ج 73، ص 106 و وسائل الشیعه، ج 20، ص 353: «ثلاثةٌ لا یكلِّمُهُم اللهُ یوم القیامةِ وَ لا ینْظُرُ إلیهم وَ لا یزكیهم و لهم عذابٌ الیمٌ: النَّاتفُ شَیبَهُ و الناكحُ نَفسَهُ و المنكوحُ فى دُبُرِهِ».
* تاریخ ایراد خطبه: ۲/ ۴/ ۸۵.
* وسائل الشیعه، ج 20، ص 33 و بحار الأنوار، ج 100، ص 233:«اِنَّما الْمَرْئةُ قِلادةٌ فَانْظُرْ ما تتقَلَّدُ وَ لَیسَ للمرأةٍ خطرٌ لا لِصالحتِهِنَّ وَ لا لِطالِحتِهِنَّ وَ أما صالِحتُهُنَّ فلیس خَطَرها الذَّهَبَ و الفضّه هى خیرٌ مِن الذهبِ و الفضِهِ وَ امّا طالِحَتهن فلیس خَطَرها التُّرابَ الترابُ خیرٌ منها».

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله ابراهیم امینی