راه‌های پیشگیری و درمان خودارضایی

پیش از این با عوامل گرایش به خودارضایی آشنا شدیم. نکته مهمی که در این جا لازم به ذکر است آن است که عواملی که ذکر شد، غالبا تنها محدود به ایجاد عارضه خودارضایی نمی شوند، بلکه بسیاری از آسیب های جنسی در ارتباط با همین عوامل هستند. در واقع بیشتر عواملی که ذکر شد، زمینه ساز ناهنجاری های جنسی با انواع و اقسام آن می باشند. بنا بر این پرهیز از این عوامل و کنترل آن ها می تواند بستری برای صیانت از عفاف افراد باشد.
اما پس از بررسی عوامل ایجاد خودارضایی در افراد، اینک وقت آن فرا رسیده تا به راهکارهای پیشگیری و درمان این ناهنجاری بپردازیم. اوّلین مطلبی که در این زمینه مطرح می شود، آن است که عواملی که زمینه ساز گرایش به خودارضایی است – که آن ها را شناختیم- را تا جای امکان برطرف کنیم. بدیهی است که وقتی علّت بیماری نابود شود، از خود بیماری خبری نخواهد بود. این که چگونه می توان این عوامل را برطرف کرد و همچنین ترفندهایی که افراد را در این مسیر یاری می کند، خود مقوله جدایی است که در این نوشتار بدان خواهیم پرداخت.

پیشگیری مقدم بر درمان

در علم پزشکی دو نوع طبابت وجود دارد: طبّ پیشگیری و طب درمان. طب پیشگیری کم هزینه تر، مؤثّرتر و کم خطرتر است؛ برخلاف طب درمان که هزینه ها و خطراتش بیشتر و اثرات و نتائجش کم تر است. علاوه بر این، طبّ درمانی عوارض دارد. هر روش درمانی معمولا دارای عوارض است، ولی طبیب و بیمار از روی ناچاری و براساس قاعده اهمّ و مهم، آن چه را کم خطرتر است انتخاب می کنند. این مطلب اختصاص به پزشکی ندارد، بلکه در مباحث اقتصادی و سیاسی و مانند آن نیز صادق است. در همه این ها، پیشگیری مؤثّرتر و کم هزینه تر از درمان است.[1]
بر همین اساس در ناهنجاری های جنسی و از جمله خودارضایی نیز مسئله از همین قرار است، یعنی پیشگیری از این عارضه بدون هزینه یا کم هزینه است، اثر بیشتری دارد و کمک شایانی است برای طی کردن پله های ترقی از هرجهت. چراکه وقتی فرد از مبتلا شدن به خودارضایی مصون بماند، وقت، انرژی، سلامتی و هزینه خود را در جهت پیشرفت معنوی، علمی، اقتصادی و... خود هزینه می کند و از لطمات سنگین و آفات این بیماری در امان خواهد بود. در نتیجه به سرعت در عرصه رشد و کمال به سمت جلو حرکت می کند. امّا درمان این بیماری بدان معناست که فرد مبتلا شده و قسمتی از زمان، انرژی، هزینه و معنویت خود را در این راه از دست داده. از سوی دیگر گرفتار اعتیاد و عادت شومی شده که برای ترک آن باید بیشتر وقت بگذارد و تلاش کند. همچنین ممکن است در میان سیر درمانی خود، باز به سمت گناه برگردد که خود این مقوله نیز باعث صرف انرژی زیاد و گاهی ایجاد حسّ یأس و ناامیدی می شود و ممکن است اراده شخص را با مشکلات جدی روبرو سازد. لذا کاملا بدیهی است که پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. در روایتی از امیر المؤمنین علیه السّلام به همین نکته اشاره شده است:

«تَرْكُ‏ الذَّنْبِ‏ أَهْوَنُ‏ مِنْ طَلَبِ [التَّوْبَةِ] الْمَعُونَةِ».

ترک گناه آسان تر از طلب [توبه] کمک و یاری است.[2]

پرهیز از یأس و ناامیدی

خطرات و زیان های استمنا را یاد آور شدیم، اگر چه غیر قابل انکار است، ولی برای کسانی که درگیر آن هستند، از آن خطرناک‌تر یأس و نومیدی از مبارزه با این اعتیاد است، زیرا این نومیدی بزرگ ترین سد راه نجات مبتلایان خواهد شد و واکنش های فوق العاده نا مطلوب روحی در آن ها ایجاد می کند. مبتلایان باید اطمینان کامل داشته باشند که اگر بخواهند می توانند در مبارزه با این عادت شوم پیروز گردند و حتی عمده آثار آن را از وجود خود بر چینند، خواه دوران این مبارزه کوتاه یا طولانی باشد. آن ها هرگز نباید به خود تلقین کنند که این اعتیاد تا آخر عمر از آن ها دست بردار نیست و یا آثار آن همچنان باقی خواهد ماند. منتهی باید با هوشیاری کامل و تصمیم قاطع و به کار بستن راهکارهای درمانی، به مبارزه پیوسته و بی وقفه با آن برخیزند. کسانی که از چنگال این عادت شوم نجات یافته اند نیز باید قدر پاکی خود را بدانند و در حفظ آن نهایت مراقبت را بنمایند، از هر گونه وسوسه شیطانی در این راه بپرهیزند، و با هیچ قیمتی سرنوشت خود را به دست افراد گمراه و منحرف نسپارند.
شرط پیروزی قطعی در مبارزه با هر نوع اعتیاد غلطی - اعم از اعتیادهای خطرناک جنسی یا اعتیادهای دیگر- پس از «امیدواری و اطمینان به پیروزی»، داشتن «تصمیم قاطع» است. تصمیمی آهنین و محکم و متّکی به ایمان و شخصیت و شرافت و وجدان، تصمیمی راسخ و غیر قابل عدول. حتی اگر به عللی این تصمیم ده بار هم شکسته شد مجددا، بلکه قاطع تر و راسخ تر باید تصمیم بگیرند و با همان امیدواری و ایمان، تصمیم خود را تجدید کنند. زیرا سرانجام آثار این تصمیم ها در ناخود آگاه آن ها اثر گذارده و هنگامی که روی هم متراکم شد، تأثیر خود را خواهد بخشید. امّا مسلّماً و بدون تردید اگر تصمیم شکسته نشود خیلی زودتر آثار این عادت شوم از روح و جسم آن ها برچیده خواهد شد. بدیهی است این گونه افراد اگر رابطه و پیوند نزدیکی با خدای خود بر قرار سازند و با تمام ذرات وجود خود از ساحت مقدس او استمداد جویند و به لطف او امیدوار و دل گرم باشند، در پرتو ایمان به خدا، خیلی زودتر نتیجه خواهند گرفت.[3]

ورزش

نوجوانى دوره نشاط و بالندگى و پیشرفت است. در این دوره، نوجوان از روحیه اى لطیف، خلّاق و كمال طلب برخوردار است. نوجوانى دوره جنب و جوش و فعالیت است و این به خاطر وجود پتانسیل زیاد و آماده در نوجوان است. اگر این نیروها در مسیر درست و منطقى قرار گیرند و راهبردى شوند، او را به آینده اى روشن و موفق، نوید خواهند داد، و اگر این انرژى ها و نیروهاى نوجوانى در راه ناصحیح صرف گردند، موجب شكست و درماندگى نوجوان مى گردند.
یكى از راه هاى تعدیل و مهار انرژى پرقدرت نوجوانى، ورزش است. البته ورزش کردن برای همه مفید است و به طور خاص برای نوجوانان که در شرایط بلوغ قرار دارند سودمندتر از دیگران می باشد. این عمل فواید و آثار فراوان و ارزشمندى دارد. آثار ورزش در سلامت و پیش گیرى از بیمارى ها و انحرافات، به ویژه ورزش در هواى آزاد مثل ورزش هاى: پیاده روى، دو، شنا، دوچرخه سوارى، والیبال، كشتى و كوه نوردى ـ كه مصرف اكسیژن را افزایش مى دهد ـ عبارتند از: كاهش فشار خون، كنترل وزن، تقویت دستگاه عروقى، جلوگیرى از پوكى استخوان، به تأخیر افتادن ناتوانى جسمى ناشى از سال خوردگى، افزایش امید به زندگى، ارتقاى عزّت نفس و از همه مهم تر، تعدیل غرایز جنسى و جلوگیرى از انحرافات اخلاقى.
ورزش موجب دفع نیروهاى متراكم بدن مى شود. در این صورت، قواى جنسى تعدیل مى گردند و زمینه انحرافات جنسى، به خصوص خودارضایى، تا حد زیادى از بین مى رود. علاوه بر آن، وقتى انحرافات جنسى از بین رفت، زمینه معنویات در انسان ایجاد مى شود و او به طرف كمالات قدم برمى دارد. ورزش باعث نشاط و شادابى بدن است و انسان را از نظر روحى و روانى هم سرزنده و شاداب مى كند و موجب تقویت اراده انسان و پویایى او مى گردد. در روایتى از امام صادق علیه السلام آمده است:

«النَّشْوَةُ فِی عَشَرَةِ أَشْیاءَ الْمَشْی وَ الرُّكُوبُ وَ الِارْتِمَاسُ فِی الْمَاءِ وَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ و...».

نشاط و شادابى در ده چیز است: پیاده روى، سواركارى، فرو رفتن (شنا) در آب، نگاه به سبزه زار و... .[4] كسى كه از اراده قوى و روانى شادابى برخوردار باشد، کم تر از دیگران به انحرافات جنسى تمایل پیدا مى كند.
خلاصه آن كه ورزش هم براى سلامتى بدن مفید است و هم براى سلامتى روح و روان انسان و یكى از مهم ترین راه هاى پیشگیرى از بیمارى جسم و اختلال روانى به شمار مى آید. ورزش به خاطر ایجاد تعادل روحى و كاهش اضطراب، نقش مهمى در جلوگیرى از انحراف جنسى، به ویژه خودارضایى، دارد؛ زیرا - چنان که پیشتر بیان شد- یكى از علل ابتلا به خودارضایى، عدم آرامش روانى و وجود اضطراب در روان نوجوان است. ورزش در كاهش اضطراب و ایجاد نشاط روانى نقش بسزایى دارد. همچنین ورزش كیفیت زندگى را بهبود مى بخشد و به زندگى آرامش و نشاط مى دهد. بسیارى از مردم مى گویند: هنگامى كه به طور منظم ورزش مى كنند خواب آرامش بخشى دارند. ورزش كاران، به ویژه دوندگان به همان قدرى كه از مزایاى فیزیكى ورزش سخن مى گویند، از فواید روانى آن نیز صحبت به میان مى آورند. ورزش كاران معمولا نسبت به افراد كم تحرّك، اضطراب و افسردگى كم ترى احساس مى كنند و از آرامش بیشترى برخوردارند.[5]
ادامه این بحث را در نوشتار بعد دنبال خواهیم کرد، ان شاء الله.

خودآزمایی

1- نقش پیشگیری و امیدواری در مصونیت از خودارضایی چیست؟
2- ورزش چه تأثیری در پیشگیری و درمان خودارضایی دارد؟

پی‌نوشت‌ها

[1]  پنج نکته ی مهم درباره ی خودارضایی (علیان نژادی، ابوالقاسم) ص 60 و 61 (با دخل و تصرف).
[2] نهج البلاغة (للصبحی صالح) ص 501، حکمت 170.
[3] کامجوئی بدلی (استمناء و راههای پیشگیری از آن، ازدواج بدون مقدمه ) ص 19 تا 21 [آقابابایی، مهدی]، با تلخیص و تصرف.
[4] الخصال (للصدوق) ج 2 ص 443.
[5] برگرفته از مقاله: مهم ترین آسیب جنسى دوران نوجوانى و راه كارهاى پیش گیرى و درمان (على احمد پناهى).

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده