توصیه حضرت علی(ع) درباره ضرورت توشه اندوختن

فصل ششم: نصایح و مواعظ امام علی(ع)| ۲

شناخت دنیا

كسی بهتر از امیرالمؤمنین(ع) دنیا را نشناخته است كه می‌فرماید:
أمَّا بَعْدُ فَإِنِّی اُحَذِّرُكُمُ الدُّنْیا. «من، شما را از دنیا پرهیزتان می‌‌دهم».
فَإِنَّهَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ. «دنیا از نظر دنیا داران شیرین و شاداب است».
حُفَّتْ بِالشَّهَواتِ. «پیچیده‌ی به شهوات لذّت‌‌بخش است».
وَ تَحَبَّبَتْ بِالْعَاجِلَةِ...
«و خود را با همین زیبایی‌‌ها و لذّاتِ زودگذر، محبوبِ آدمیان ساخته است».
...لا تَدُومُ حَبْرَتُهَا. «سُرورش دوام ندارد».
وَ لا تُؤْمَنُ فَجْعَتُهَا. «از آفات و بلیات آن نتوان در امان بود».
غَرَّارَةٌ ضَرَّارَةٌ... . «فریبكاری زیان بار است».
...أكَّالَةٌ غَوَّالَةٌ... . «شكم خواره‌ ایست هلاك انگیز».
...صَحِیحُهَا بِعَرَضِ سُقْمٍ... .[1] «سالمش در معرض بیماری است».
بعد فرمود: در اطراف خود بنگرید و حالات گوناگون افراد را ببینید.
...أوَ لَسْتُمْ تَرَوْنَ أهْلَ الدُّنْیا یمْسُونَ وَ یصْبِحُونَ عَلَیأحْوالٍ شَتَّی...[2]
«آیا نمی‌‌بینید آدمیان در این دنیا با چه حالات مختلفی دست به گریبانند»؟!
میتی را می‌بینید كه برایش می‌‌گریند، دیگری بازمانده‌ای است كه تسلیتش می‌دهند؛ آن طرف بیماری است كه از درد و رنج می‌‌نالد، در كنار او عیادت‌كننده‌ای است كه به عیادتش آمده است؛ در جانبی محتضری است كه در حال جان دادن است!! این دو عیب مسلّم دنیاست؛ یعنی، هم گذراست و هم نوشش توأم با نیش‌های فراوان است.

ضرورت توشه اندوختن

این چند جمله را هم به عنوان موعظه از مولایمان امیر المؤمنین(ع) نقل می‌‌كنیم كه از امام سید‌الشهدا(ع) نیز نقل شده و فرموده‌اند:
اِعْلَمُوا عِبَادَ اللهِ أنَّ عَلَیكُمْ رَصَداً مِنْ أنْفُسِكُمْ وَ عُیوناً مِنْ جَوارِحِكُمْ.
«ای بندگان خدا بدانید دیده با نانی از خودتان و جاسوس‌هایی از اعضا و جوارحتان بر شما هست».
چنان‌ كه خدا فرموده است:
یوْمَ تَشْهَدُ عَلَیهِمْ ألْسِنَتُهُمْ وَ أیدِیهِمْ وَ أرْجُلُهُمْ بِما كانُوا یعْمَلُونَ.[3]
«روزی كه زبان‌ها و دست‌ها و پاهایشان بر آنها گواهی می‌‌دهند درباره‌ی آن‌چه كه انجام می‌داده‌اند».
وَ حُفَّاظَ صِدْقٍ یحْفَظُونَ أعْمَالَكُمْ وَ عَدَدَ أنْفَاسِكُمْ.
«نگهدارندگان صادقی هستند كه اعمال و [حتّی] شماره‌‌ی نفس هایتان را ضبط می‌‌كنند».
لا تَسْتُرُكُمْ مِنْهُمْ ظُلْمَةُ لَیلٍ دَاجٍ.
«ظلمت شب تار شما را از نگهبانان خدا مستور نمی‌كند».
عِبَادَ اللهِ اللهَ اللهَ فِی أعَزِّ الْأنْفُسِ عَلَیكُمْ وَ أحَبِّهَا إِلَیكُمْ فَإِنَّ اللهَ قَدْ أوْضَحَ لَكُمْ سَبِیلَ الْحَقِّ وَ أنَارَ طُرُقَهُ.
«بندگان خدا! از خدا بترسید؛ از خدا بترسید؛ درباره‌ی گرامی‌‌ترین اشخاص نزد خودتان و محبوبترین آنها پیش شما [كه خودتان هستید زیرا احدی نزد شما از خودتان گرامی‌‌تر و محبوبتر نیست] به فكر خودتان باشید زیرا خداوند دین حقّ را برای شما آشكار نموده و راههای آن را روشن گردانیده است».
فَشِقْوَةٌ لازِمَةٌ أوْ سَعَادَةٌ دَائِمَةٌ.
«بنابراین پایان كارتان یا شقاوت و بدبختی همیشگی خواهد بود و یا سعادت و خوشبختی جاودان».
فَتَزَوَّدُوا فِی أیامِ الْفَنَاءِ لِأیامِ الْبَقَاءِ.
«پس در این ایام از بین رفتنی برای ایام باقی ماندنی توشه بردارید».
قَدْ دُلِلْتُمْ عَلَی الزَّادِ.
«شما برای توشه برداشتن راهنمایی شده‌‌اید [واجبات و محرّمات دین را یادتان داده‌اند و ابهامی ‌باقی نگذاشته‌اند]».
وَ اُمِرْتُمْ بِالظَّعْنِ. «فرمان حركت صادر گشته است».
این موهای سفید در بغل گوشتان نشان صدور فرمان كوچ است كه با صدای بلند اذان می‌گویند كه:
حَی عَلَی الذِّهابِ. «آماده‌ی رفتن باشید و با رو بنه‌ی خود را ببندید».
فَإنَّمَا أنْتُمْ كَرَكْبٍ وُقُوفٍ لا تَدْرُونَ مَتَی تُؤْمَرُونَ بِالسَّیرِ.
«شما مانند سوارانی هستید ایستاده و آماده‌ی حركت و نمی‌دانید كی مأمور به حركت خواهید شد».
ألا فَما یصْنَعُ بِالدُّنیا مَنْ خُلِقَ لِلْآخِرَةِ.
«آگاه باشید! چه كاری با دنیا دارد آن كسی كه برای آخرت آفریده شده است»؟
وَ مَا یصْنَعُ بِالْمَالِ مَنْ عَمَّا قَلِیلٍ یسْلُبُهُ وَ تَبْقَی عَلَیهِ تَبِعَتُهُ وَ حِسَابُهُ.[4]
«و چه كاری با مال دنیا دارد آن كسی كه به همین زودی آن را از او می‌‌گیرند و خسارت گناه و بازپرسی آن برای او می‌ماند»؟

مدح و ستایش دنیا

در نهج‌البلاغه آمده است كه امام امیر المؤمنین(ع) شنید كسی دنیا را شدیداً به باد ذمّ و نكوهش گرفته و عیب‌‌های آن را می‌شمارد! امام(ع) پی برد كه او ریاكارانه سخن می‌گوید در مقام دفاع از دنیا برآمد و فرمود:
أیهَا الذَّامُّ لِلدُّنْیا الْمُغْتَرُّ بِغُرُورِهَا الْمُنْحَدِعُ بِأبَاطِیلِهَا أتَغْتَرُّ بِالدُّنْیا ثُمَّ تَذُمُّهَا.
«ای كسی كه دنیا را مذمّت می‌‌كنی در حالی كه خود فریفته‌ی دنیا شده و گول اباطیل[5] آن را خورده‌‌ای! فریب دنیا را می‌خوری و آنگاه مذمّتش می‌‌كنی»؟
أنْتَ الْمُتَجَرِّمُ عَلَیهَا أمْ هِی الْمُتَجَرِّمَةُ عَلَیكَ.
«آیا تو می‌‌توانی او را مجرم به حساب بیاوری و بار گناه را بر دوش او بگذاری یا او حقّ دارد تو را مجرم بشناسد و بار گناه را بر دوش تو بگذارد! [در واقع مجرم اصلی تو هستی نه دنیا]».
مَتَی اسْتَهْوَتْكَ أمْ مَتَی غَرَّتْكَ.
«دنیا كی تو را متحیر و سرگردان نموده و كی تو را فریب داده است»؟
أبِمَصَارعِ آبَائِكَ مِنَ الْبِلَی أمْ بِمَضَاجِعِ اُمَّهَاتِكَ تَحْتَ الثَّرَی.
«آیا او با نشان دادن قبرهای پدران و مادرانت و اجساد پوسیده‌ی در زیر خاكشان تو را هشیار می‌‌كند یا گولت می‌زند»؟
قَدْ مَثَّلَتْ لَكَ بِهِ الدُّنْیا نَفْسَكَ وَ بِمَصْرَعِهِ مَصْرَعَكَ.
«دنیا آن میت پوسیده‌ی در دل خاك را همچون نمونه و سر مشقی در معرض دید تو قرار داده و با نشان دادن قبر او قبر تو را نشان می‌دهد».
آنگاه امام‌(ع) به شرح خوبی‌های دنیا پرداخت و فرمود:
إِنَّ الدُّنْیا دَارُ صِدْقٍ لِمَنْ صَدَقَهَا.
«دنیا جای صدق و راستی است به شرط این ‌كه انسان هم با دنیا به صدق و راستی مواجه گردد و تصدیقش كند».
وَ دَارُ عَافِیةٍ لِمَنْ فَهِمَ عَنْهَا.
«دنیا سرای عافیت [و تحصیل سلامت از عذاب ابدی] است؛ برای كسی كه زبان او را بفهمد و مقصودش را دریابد».
وَ دَارُ غِنًی لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا.
دنیا محلّ به دست آوردن ثروت و غنای همیشگی است برای كسی كه از آن توشه بردارد و سرمایه‌ی حیات ابدی را در آن تحصیل نماید.
مَسجِدُ اَحِبّاء الله. «دنیا مسجد و معبد دوستان خداست».
وَ مَهْبِطُ وَحْی الله.
«[دنیا آنچنان شرف دارد كه] محلّ فرود آمدن وحی خدا شده است».
وَ مَتْجَرُ أوْلِیاءِ اللهِ اكْتَسَبُوا فِیهَا الرَّحْمَةَ وَ رَبِحُوا فِیهَا الْجَنَّةَ.[6]
«دنیا تجارت خانه‌ی اولیای خداست كه در آن كسب فضل و رحمت خدا كرده‌‌اند و سود پایان ناپذیر بهشت را به دست آورده‌اند».

شیوه‌ی برخورد با دنیا

مولای ما می‌فرمود:
ألا وَ إِنَّ إِمَامَكُمْ قَدِ اكْتَفَی مِنْ دُنْیاهُ بِطِمْرَیهِ وَ مِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَیهِ.[7]
«ای مردم! من كه امام شما هستم از دنیا به همین دو جامه‌ی كهنه و دو قرص نان جوین اكتفا كرده‌ام.
می‌‌توانم خوراكی‌های لذیذ بخورم، پوشاك‌‌های نرم بپوشم و در مسكن‌های عالی بنشینم. امّا نمی‌‌كنم تا شما هم از من در حدّ امكان پیروی نمایید.
بچّه‌ای كه در اتاق بازی می‌‌كند ناگهان مار خوش خط و خالی را می‌‌بیند و خیال می‌‌كند آن خوردنی است! به سمت آن می‌‌رود. پدر كه متوجّه می‌شود فریاد می‌كشد: آهای پسر! این مار است و نیشش مهلك است و سمّش قاتل. خودش از اتاق می‌‌گریزد تا بچّه هم بگریزد. اگر چه پدر افسون مار دارد و می‌‌تواند مار را بگیرد و هیچ صدمه‌ای هم از آن به وی نرسد ولی می‌‌ترسد. اگر پیش چشم، بچّه مار را بگیرد او هم به تقلید از او به سراغ مار می‌‌رود و خود را به هلاكت می‌‌افكند. لذا خودش می‌گریزد تا بچّه هم بگریزد.
علی(ع) آن پدر مهربان بشر از مارِ دنیا گریخت با آن ‌كه او افسون مار دنیا را داشت و می‌‌توانست از هر جهت در لذّات دنیا غرق باشد و هیچ لطمه‌ای هم نخورد و قلبش لحظه‌ای از یاد خدا غافل نشود. دنیا با تمام جلوه‌‌گری‌هایش نمی‌‌توانست علی(ع) را به زانو درآورد. امّا او با تمام قدرت روحی‌‌اش از دنیا گریخت تا ما بچّه‌ها هم به دنبال او بگریزیم و از سمّ قاتل دنیا در امان بمانیم و لذا می‌‌فرمود:
إِنَّمَا هِی نَفْسِی أرُوضُهَا بِالتَّقْوَی لِتَأتِی آمِنَةً یوْمَ الْخَوْفِ الْأكْبَرِ وَ تَثْبُتَ عَلَی جَوانِبِ الْمَزْلَقِ.
«تمام همّ من این است كه خود را در مسیر تقوا به ریاضت بیفكنم تا روز قیامت كه روز خوف اكبر است در امان باشم و در لغزشگاه‌‌های خطرناك آن نلغزم و ثابت و محكم بایستم».
عجیب است آن لغزشگاهی كه ترس آن خواب از چشم علی(ع) ربوده است، پس چرا خواب از چشم ما نمی‌رباید؟! ما چگونه شیعه‌ی علی(ع) هستیم؟!

پرهیز از همنشینی با زنان

امام امیرالمؤمنین علی(ع) هنگامی كه لشكری به جنگ با دشمن می‌‌فرستاد، برای بدرقه‌ی آنها آمده و در مقام اندرز و نصیحت آنان فرمود:
اَعْذِبُوا عَنِ النِّساءِ مَا اسْتَطَعْتُمْ.[8] «تا می‌توانید از زن‌ها دوری كنید».
سیدرضی(ره) در شرح این جمله‌ی امام(ع) می‌فرماید: یعنی به هنگام جنگ، از یاد زن‌ها و دل بستن به آنها دوری نمایید كه یاد زنان و دل مشغولی به آنان، بازوی حمیت و مردانگی را سست می‌گرداند و در عزم و اراده و تصمیم اخلال به‌ وجود آورده، شخص رزمنده را از دشمن شكست می‌دهد و از پیشرفت و فعّالیت در میدان نبرد باز می‌دارد.
حال، وقتی در میدان جهاد اصغر كه جنگ با كفّار است، فكر زن و دلدادگی به زن، مایه‌ی شكست سربازان گردد، آیا در میدان جهاد اكبر كه جنگ با هوس‌‌های سركش نفسانی است، جلوه‌ی زن و خاطرمشغولی به زن، چه شكست‌‌هایی برای مردان و جوانان به‌‌وجود می‌‌آورد؟ همچنانكه می‌‌بینیم با كمال تأسّف، طبقه‌ی جوان در سطح عمومی جهان در تمام جهات و جوانب میدان زندگی با شكست‌‌های ننگین و شرم‌‌آوری مواجه می‌‌شوند! قوای عالی فكری و نیروهای سرشار جسمی و روحی جوانان، دستخوش امواج كوبنده‌ی طوفان هوس گشته و قربانی جلوه‌های نامشروع زنان می‌‌گردد و در اثر دل‌‌مشغولی و پریشان فكری كه معلول طبیعی جلوه‌‌های گوناگون زنان است، نه در میدان تحصیل علم و دانش موفّق و پیروز می‌‌شوند و نه در میدان كسب و تجارت و صنعت به جایی می‌‌رسند! هم در جبهه‌ی سیاست و حفظ مصالح ملّت و مملكت شكست می‌‌خورند و هم در مسیر عبادت و خداپرستی و تحصیل سعادت آخرت تهی‌‌دست و بی‌بهره می‌‌مانند!

خودآزمایی

1- دو عیب مسلّم دنیا چیست؟
2- امام علی‌(ع) خوبی‌های دنیا را کدام موارد معرفی کردند؟
3- بیان سیدرضی(ره) در شرح جمله «تا می‌توانید از زن‌ها دوری كنید» چیست؟

پی‌نوشت‌ها

[1]ـ نهج‌البلاغه‌ی فیض، خطبه‌ی ۱۱۰.
[2]ـ همان، خطبه‌ی ۹۸.
[3]ـ سوره‌ی نور، آیه‌‌ی۲۴.
[4]ـ نهج‌البلاغه‌ی فیض، خطبه‌ی ۱۵۶.
[5]ـ باطل‌ها.
[6]ـ نهج‌البلاغه‌ی فیض، حکمت ۱۲۶.
[7]ـ نهج‌البلاغه‌ی فیض، خطبه‌ی ۴۵.
[8]ـ شرح نهج‌البلاغه‌ی فیض، باب‌الحکم، ص۱۱۹۹، فصل غریب کلامه، حکمت ۷.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت