روایاتی در باب تشویق و ترغیب به نماز شب

روایاتی در باب تشویق و ترغیب به نماز شب

عَنِ النّبِیِّ(ص): اِذا قامَ الْعَبْدُ مِنْ لَذیذِ مَضْجَعِهِ وَ النُّعاسُ فی عَیْنَیْهِ لِیُرْضِیَ رَبَّهُ ـ جَلَّ وَ عَزَّ ـ بِصَلوةِ لَیْلِهِ، باهَی اللهُ بِهِ مَلائِکَتَهُ؛ فَقالَ اَماتَرَوْنَ عَبْدی هذا قَدْ قامَ مِنْ لَذیذِ مَضْجَعِهِ اِلی صَلاةٍ لَمْ اَفْرُضْها عَلَیْهِ؛ اِشْهَدُوا اَنّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُ.[1]
از پیامبر اكرم(ص) نقل شده كه: هرگاه بنده از خوابگاه لذّت‌بخش خویش برای گزاردن نماز شب و به منظور جلب رضای خدایش برخیزد، در حالی كه بقایای خواب در چشمانش هست، خدا به فرشتگانش مباهات می‌كند و درباره‌ی او می‌فرماید: آیا نمی‌بینید این بنده‌ام را كه از خواب لذیذ خود دست برداشته و به گزاردن نمازی که بر او واجب نکرده‌ام برخاسته است؟ گواه باشید كه من او را مشمول بخشش قرار داده‌ام.
از جابر بن عبدالله انصاری روایت شده است كه رسول خدا(ص) در خطبه‌ای، پس از حمد و ثنای پروردگار و بیان مطالبی چند فرمود:
عَلَیْکُمْ بِالصَّلوةِ، عَلَیْکُمْ بِالصَّلوةِ؛ فَاِنَّها عَمُودُ دِینِکُمْ! کابِدُوا اللَّیْلَ بِالصَّلوةِ وَ اذْکُرُوا اللهَ کَثِیراً یُکَفِّرْ سَیِّئاتِکُمْ.
اِنَّما مَثَلُ هَذِهِ الصَّلَواتِ الْخَمْسِ مَثَلُ نَهْرٍ جارٍ بَیْنَ یَدَیْ بابِ اَحَدِکُمْ یَغْتَسِلُ مِنْهُ فِی الْیَوْمِ خَمْسَ اغْتِسالاتٍ فَکَما یُنْقَی بَدَنُهُ مِنَ الدَّرَنِ بِتَواتُرِ الْغُسْلِ فَکَذا یُنْقَی مِنَ الذُّنُوبِ مَعَ مُداوَمَتِهِ الصَّلوةَ فَلا یَبْقَی مَنْ ذَنُوبِهِ شَیْیءٌ.
اَیُّهَا النّاسُ ما مِنْ عَبْدٍ اِلّا وَ هُوَ یُضْرَبُ عَلَیْهِ بَحَزائِمَ مَعْقُودَةٍ؛ فَاِذا ذَهَبَ ثُلْثَا الْلَّیْلِ وَ بَقِیَ ثُلْثُهُ اَتاهُ مَلَکٌ فَقالَ لَهُ؛ قُمْ فَاذْکُرِ اللهَ فَقَد دَنَا الصُّبْحُ.
قال: فَاِنْ هُوَ تَحَرَّکَ وَ ذَکَرَ اللهَ انْحَلَّتْ عَنْهُ عُقْدَهٌ وَ اِنْ هُوَ قامَ فَتَوَضَّأَ وَ دَخَلَ فی الصَّلوةِ انْحَلَّتْ عَنْهُ الْعُقَدُ کُلَّهُنَّ فَیُصْبِحُ حِینَ یُصْبحُ قَرِیرَ الْعَیْنِ.[2]
[ای مردم] ملازم نماز باشید، چون نماز ستون دین شماست. دشواری‌های نماز شب را تحمّل كنید و همواره به یاد خدا باشید تا گناهانتان را بپوشاند.
همانا این نمازهای پنجگانه، هم‌چون نهر آبی است كه از مقابل خانه‌ی یکی از شما در جریان باشد و او، روزی پنج بار، خود را در آن نهر بشوید. هم‌چنان كه بدن او، بر اثر شستشوهای پی در پی، پاكیزه و عاری از چرک می‌گردد، قلب و روح شخص نمازخوان نیز، بر اثر مداومتش بر نماز، از [چرک و آلودگی] گناهان، پاک می‌شود و چیزی از گناهان نمی‌ماند.
ای مردم، هر بنده‌ای [به هنگام خواب] با بندهایی محكم بسته می‌شود [استغراق در لذّت خواب به بندهایی تشبیه شده است كه او را به بستر خواب می‌بندد] پس دو ثلث از شب كه گذشت و ثلث آخرش باقی ماند، فرشته‌ای به سراغ وی می‌آید و می‌گوید: برخیز و به یاد خدا باش كه صبح نزدیک شد!
سپس فرمود: اگر او تكان خورد و ذكر خدا گفت، بندی [از بندها] از وی گشوده می‌شود و اگر برخاست و وضو ساخت و به نماز ایستاد، تمام بندها از وی گشوده می‌گردد و سرانجام، داخل صبح می‌شود، در حالی كه شادان و مسرور است [زیرا از بند شیطان جسته است].
قال رَسُولُ اللهِ(ص): اِذا کانَ آخِرُ اللَّیْلِ یَقُولُ اللهُ ـ سُبْحانَهُ ـ هَلْ مِنْ داعٍ فَاُجیبَهُ؟ هَلْ مِنْ سائِلٍ فَاُعْطِیَهُ سُؤْلَهُ؟ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَاَغْفِرَ لَهُ؟ هَلْ مِنْ تائِبٍ فَاَتُوبَ عَلَیْهِ.[3]
رسول خدا(ص) فرمود: چون آخر شب فرا رسد، خداوند ـ سبحانه ـ فرماید: آیا دعاکننده‌ای هست تا اجابتش کنم؟ آیا خواهنده‌ای هست خواسته‌اش را بدهم؟ آیا استغفاركننده‌ای هست تا او را بیامرزم؟ آیا توبه‌كننده‌ای هست تا توبه‌اش را بپذیرم؟
قالَ النَّبِیُّ(ص) لِعَلِیٍّ(ع) فِی وَصِیَّتِهِ: یا عَلِیُّ صَلِّ مِنَ اللَّیْلِ وَ لَوْ قَدْرَ حَلْبَ شاةٍ وَ بِالْاَسْحارِ فَادْعُ فَاِنَّ عِنْدَ ذلِکَ لا تُرَدُّ دَعْوَةُ؛ قالَ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالَی وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْاَسْحارِ.[4]
پیامبر اکرم(ص) در وصیّتش به علی(ع) فرمود: ای علی، قسمتی از شب را نماز بخوان، اگر چه به اندازه‌ی دوشیدن گوسفندی باشد؛ و سحرگاهان دعا كن كه در آن وقت دعایی رد نمی‌شود؛ زیرا خداوند تبارک و تعالی فرموده است:
...وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْاَسْحارِ.[5]
یعنی: استغفاركنندگان در سحرگاهان را مورد مدح و ستایش قرار داده و آنها را در زمره‌ی بهشتیان به شمار آورده است.
حافِظُوا عَلَی صَلوةِ اللَّیْلِ فَاِنَّها حُرْمَةُ الرَّبِّ، تُدِرُّ الرِّزْقَ وَ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تَضْمَنُ رِزْقَ النَّهارِ وَ طَوَّلُوا الْوُقُوفَ فِی الْوَتْرِ فَاِنَّهُ رُوِیَ مَنْ طَوَّلَ وَقُوفَهُ فِی الْوَتْرِ قَلَّ وُقُوفُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ.[6]
بر نماز شب محافظت كنید كه حرمت پروردگار است و روزی را فراوان نموده و صورت را نیكو می‌سازد و روزی روز را تضمین می‌کند. در نماز وَتر ایستادن را طولانی كنید، زیرا، هر كه ایستادن در «وتر» را طولانی كند، ایستادنش در روز قیامت كم خواهد بود.

رعایت آدابی چند در قنوت نماز وتر

برخی مستحبّات قنوت نماز وتر عبارت است از:

۱. طول دادن قنوت

قالَ الَّنَّبِی(ص) اَطْوَلُکُمْ قُنُوتاً فِی الوَتْرِ فی دارِ الدُّنْیا، اَطْوَلُکُمْ راحَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ فِی الْمَوْقِفِ.[7]
هر یک از شما قنوت وترش در دنیا طولانی‌تر باشد آسایش او در موقف قیامت طولانی‌تر است.

۲. هفتاد بار استغفار

عَنْ اَبی عَبْدِالله(ع) اِنَّهُ قالَ: مَنْ قالَ فی وَتْرِهِ اِذا اَوْتَرَ: اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبّی وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ سَبْعینَ مَرَّةً وَ واظَبَ عَلَی ذلِکَ حَتیّ تَمْضِیَ سَنَةٌ کَتَبَهُ اللهُ عِنْدَهُ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْاَسْحارِ وَ وَجَبَتْ لَهُ الْمَغْفِرَةُ مِنَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ.[8]
امام صادق(ع) فرمود: هر كس در نماز وترش هفتاد بار بگوید: اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبّی وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ، و تا یک سال مواظبت بر این نماید، خدا نام او را به درگاه خویش از جمله‌ی «مستغفرین بالاسحار» [آمرزیدگان سحرگاهان] مکتوب فرماید و آمرزش خداوند عزّوجلّ بر او مسلّم گردد.

۳. هفت بار بگوید: هذا مَقامُ الْعائِذِبِکَ مِنَ النّارِ

قال: وَ کانَ رَسُولُ اللهِ(ص) یَسْتَغْفِرُ اللهَ فِی الْوَتْرِ سَبْعِینَ مَرَّةً وَ یَقُولُ: هذا مَقامٌ الْعائِذِبِکَ مِنَ النّارِ، سَبْعَ مَرّاتٍ.[9]
[امام صادق(ع)] فرمود: رسول خدا(ص) در نماز وتر هفتاد بار استغفار می‌نمود و هفت بار می‌فرمود: «هذا مَقام الْعائِذِبِکَ مِنَ النّار» یعنی؛ این، جایگاه کسی است که از آتش به تو پناه آورده است.

4. سیصد بار بگوید: العفو العفو

قال: وَ کانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ سَیِّدُ الْعابِدِین(ع) یَقُولُ: اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ ثَلاثَمِأَةٍ مَرَّةً فِی الْوَتْرِ فِی السَّحَر.[10]
[امام صادق(ع)] فرمود: علی بن الحسین، سیّدالعابدین(ع) سحرگاه، در نماز وتر سیصد بار «العفو العفو» می‌گفت.

5. دست چپ را مقابل صورت نگاه داشته و با دست راست تعداد استغفار و دیگر ذكرها را بشمارد:

عَنْ اَبی عَبْدِالله(ع) قالَ: اِسْتَغْفِرِ اللهَ فِی الوَتْرِ سَبْعِینَ مَرَّةً تَنْصِبُ یَدَکَ الْیُسْرَی وَ تَعُدُّ بِالْیُمْنَی الْاِسْتِغْفارَ.[11]
از امام صادق(ع) روایت شده است كه فرمود: در نماز وتر هفتاد بار استغفار كن؛ در حالی كه دست چپ را بلند كرده و با دست راست تعداد استغفاررا می‌شمری.

6. دعا برای چهل مؤمن

هر چند این «ادب» از آداب ویژه‌ی قنوت نماز وتر نیست، ولی مطلق بودن روایات در باب دعا شامل آن نیز می‌شود.
عَنْ اَبی عَبْدِالله(ع) قالَ: مَنْ قَدَّمَ اَرْبَعِیْنَ رَجُلاً مِنْ اِخْوانِهِ فَدَعالَهُمْ ثُمَّ دَعا لِنَفْسِهِ اسْتُجِیبَ لَهُ فیهِمْ وَ فی نَفْسِهِ.[12]
از امام صادق(ع) منقول است هرگاه كسی [در مقام دعا] چهل نفر از برادران [ایمانی] خود را مقدّم دارد و نخست برای آنان و سپس برای خود دعا کند، دعای او، هم درباره‌ی آنها و هم درباره‌ی خودش، مستجاب می‌گردد.

خودآزمایی

1- روایاتی در باب تشویق و ترغیب به نماز شب را ذکر کنید.
2- برخی مستحبّات قنوت نماز وتر را نام ببرید.

پی‌نوشت‌ها

[1]ـ بحارالانوار، جلد 87، صفحه‌ی 156، حدیث 40 (نقل از عُدّة الدّاعی).
[2] ـ بحارالانوار، جلد 82، صفحه‌های 222 و 223، حدیث 45 (نقل از مجالس مفید).
[3]ـ بحارالانوار، جلد 87، صفحه‌ی 167، حدیث 9 (نقل از عُدّة الدّاعی).
[4]ـ همان، حدیث 10 (نقل از مکارم الاخلاق).
[5]ـ سوره‌ی آل عمران، آیه‌ی 17.
[6]ـ بحارالانوار، جلد 87، صفحه‌ی 154، حدیث 34 (نقل از فقه الرّضا).
[7]ـ وسائل‌الشّیعه، جلد 4، کتاب الصلوة، ابواب القنوت، باب 22، حدیث 1.
[8]ـ همان، باب 10، حدیث 2.
[9]ـ وسائل‌الشّیعه، جلد 4، کتاب الصلوة، ابواب القنوت، باب 10، حدیث 4.
[10]ـ همان، باب ۱۱، حدیث ۱.
[11]ـ وسائل‌الشّیعه، جلد 4، کتاب الصلوة، ابواب القنوت، باب 10، حدیث 5.
[12]ـ همان، باب 45، حدیث 4.