هدف از جهیزیه چیست و چگونه باید باشد؟

در رسانه‌ها و سخنرانی‌ها و نوشته‌ها در مذمّت مهریه زیاد صحبت می‌شود، ولی از بدیِ توقع جهاز مفصل اصلاً صحبتی در میان نیست. گویا همه پذیرفته‌اند که خانواده‌ی عروس به جرم دختردار شدن، باید به هر حال جهاز کاملی برای دخترش فراهم سازد. زن‌ها در همه جا مورد تعدی قرار گرفته‌اند، و توقع جهاز نیز یکی از این موارد است...

بخش چهارم: از عقد تا عروسی | ۳

جهاز

در بعضی جاها مرسوم است خانواده‌ی عروس اسباب و لوازم زندگی را می‌خرند و به همراه عروس به خانه‌ی داماد می‌فرستند و جهاز نامیده می‌شود. داماد شرعاً و قانوناً حق مطالبه‌ی جهاز را ندارد و خانواده‌ی عروس چیزی بده‌کار نیستند ولی کار پسندیده‌ای است. خوب است خانواده‌ی داماد و عروس برای تشکیل زندگی جدید فرزندانشان به مقدار توان کمک نمایند. و هر یک مقداری از وسایل را تهیه کنند و به عهده‌ی یک خانواده نباشد. این کمک‌ها برای عروس و داماد در آغاز زندگی بسیار ارزنده است.
گفتنی است که جهیزیه برای تأمین آسایش و رفع نیاز است نه تجمل و خودنمایی، در این مورد باید امکانات مالی خانواده‌ی عروس و داماد رعایت شود. این درست نیست که داماد و خانواده‌اش از خانواده‌ی عروس انتظار داشته باشند که به هر طریق ممکن ـ هر چند با قرض و نسیه و مشقّت فراوان ـ جهاز مفصلی برای دخترشان تهیه کنند و به خانه‌ی داماد بفرستند. این ستم آشکار و کمال بی‌انصافی است؛ مخصوصاً در مورد طبقه کم‌درآمد.
در رسانه‌ها و سخنرانی‌ها و نوشته‌ها در مذمّت مهریه زیاد صحبت می‌شود، ولی از بدیِ توقع جهاز مفصل اصلاً صحبتی در میان نیست. گویا همه پذیرفته‌اند که خانواده‌ی عروس به جرم دختردار شدن، باید به هر حال جهاز کاملی برای دخترش فراهم سازد. زن‌ها در همه جا مورد تعدی قرار گرفته‌اند، و توقع جهاز نیز یکی از این موارد است. خوب است در مورد تهیه جهاز به خرید اشیاء و لوازم ضروری زندگی اکتفا شود و از تشریفات و تجملات زاید زندگی و خرید اشیایی که در زندگی کم‌مصرف هستند و جز تنگ کردن جا نتیجه‌ای ندارد جداً خودداری شود. آیا سزاوار است که خانواده‌ی عروس از هستی ساقط شوند و با قرض و نسیه و آبروریزی، وسایل غیرضروری را تهیه و به خانه‌ی داماد بفرستند که امکان دارد در طول سال یک مرتبه هم از آنها استفاده نشود و اصولاً بدون آن هم می‌توان زندگی کرد؟
چرا داماد باید چشمش به جهاز همسرش باشد و اگر چیزی ناقص بود اسباب ناراحتی او را فراهم سازد؟ آیا بهتر نیست به مقدار موجود اکتفا کند، بلکه از خانواده‌ی همسرش قدردانی و تشکر نماید و اگر چیزی را در زندگی کم داشتند تهیه کند.

جهاز حضرت زهرا(س)

بانوی نمونه‌ی اسلام، حضرت فاطمه‌ی زهرا(س) اسوه‌ی کاملی برای همه ماست.
خوب است از نحوه‌ی ازدواج و نیز مقدار جهیزیه ایشان نیز الگو بگیریم، این مورد را اندکی توضیح می‌دهیم:
در جریان ازدواج حضرت زهرا و حضرت علی(ع) چنین نوشته‌اند: بعد از خواستگاری و توافق، حضرت رسول(ص) به حضرت علی(ع) فرمود: یا علی برای عروسی چه داری؟ عرض کرد یا رسول الله شما از وضع من کاملاً اطلاع دارید، تمام ثروت من یک شمشیر است و یک زره و یک شتر.
رسول خدا(ص) فرمود: تو مرد جنگ و جهادی، بدون شمشیر نمی‌توانی در راه خدا جهاد کنی، پس شمشیر از ضروریات زندگی توست. بدون شتر نمی‌توانی زندگی کنی چون با آن کار می‌کنی و مخارج خود و خانواده‌ات را فراهم می‌سازی، در مسافرت‌ها هم از آن استفاده می‌کنی. تنها چیزی که می‌توانی از آن صرف نظر کنی زره است. من هم به تو سخت‌گیری نمی‌کنم و برای مهر زهرا به همین مقدار اکتفا می‌نمایم، خطبه‌ی عقد به همین مهر خوانده شد.
یک روز رسول خدا به حضرت علی(ع) فرمود: یا علی زره را بفروش و پولش را حاضر کن، تا برای شما جهاز و اسباب خانه تهیه کنم. حضرت علی(ع) زره را به بازار برد و به مبلغ حدود چهارصد تا پانصد درهم فروخت و پولش را خدمت رسول خدا(ص) تقدیم نمود. رسول خدا مقداری از پول‌ها را به سه نفر از اصحاب داد و فرمود: برای دخترم زهرا اسباب و لوازم زندگی بخرید، مقداری از آن را به اسماء داد و فرمود: برای زهرا عطر و بوی خوش تهیه کن، بقیه آن را هم به ام سلمه سپرد. اسباب و لوازمی که برای زهرا خریداری شد عبارت بود از:
1. یک پیراهن سفید.
2. یک روسری بزرگ.
3. یک حله سیاه خیبری.
4. دو عدد تشک کتانی.
5. یک تخت خواب که از پوست خرما بافته شده بود.
6. چهار عدد بالش.
7. یک قطعه حصیر هجری.
8. یک عدد آسیای دستی.
9. یک کاسه مسی.
10. یک مشک چرمی.
11. یک تشتِ لباس شویی.
12. یک عدد کاسه برای شیر.
13. یک ظرف آب خوری.
14. یک پرده پشمی.
15. یک آفتابه.
16. یک سبوی گلی.
17. یک عدد پوست برای فرش.
18. دو کوزه سفالین.
19. یک عبا.
اینها مجموع جهازی بود که حضرت رسول(ص) برای دخترش زهرا تهیه کرد. در این داستان سه نکته مهم قابل توجه است:
1. این که رسول خدا در مورد تعیین مهر با کمال صفا و صمیمیت و خیراندیشی با دامادش برخورد نمود. شتر و شمشیر را چون برای آن جناب ضروری دانست باقی گذاشت و زره‌ی تنها را به عنوان مهر قبول کرد.
2. جهاز حضرت زهرا را از همین مهر تهیه کرد.
3. در خرید جهاز با کمال سادگی رفتار نمود و اقلامی را که بر شمردیم خریداری کرد.
پیغمبر اکرم می‌توانست به هر طور که شده گر چه با قرض کردن، جهاز آبرومندی، مطابق معمول روز برای یگانه دختر عزیزش تهیه کند و بگوید:
من پیغمبر خدا هستم و دامادم نیز دومین شخصیت اسلام است، باید مراعات شئون خودم را بکنم و برای دختر و دامادم جهاز آبرومندی تهیه کنم. اما پیغمبر اسلام مفاسدِ این کار را می‌دانست و خبر داشت که اگر مسلمین به این بلیه گرفتار شوند با صدها مشکل اجتماعی و انفرادی مواجه خواهند شد. به همین جهت ازدواج دخترش زهرا و داماداش حضرت علی را با این سادگی انجام داد تا برای مسلمین سرمشق باشد. باز هم تکرار می‌کنم: این نکته‌ی بسیار مهمی است. کاش مسلمین از عمل رسول خدا درس می‌گرفتند و این قدر اسباب گرفتاری و دردسر خود را فراهم نمی‌ساختند.

عروسی

رسم است قبل از شب عروسی، جهاز دختر را به خانه‌ی داماد می‌برند و خویشان نزدیک عروس، حجله را می‌آرایند. هم‌چنین عروس را آرایش می‌کنند و لباس نو می‌پوشانند. داماد نیز خودش را تمیز می‌کند و لباس نو می‌پوشد. آن گاه شب عروسی گروهی از خویشان عروس و داماد، با شادی و سرو صدا و انجام تشریفات ویژه‌ای که در بین طوایف و ملل مرسوم است، عروس را به خانه‌ی شوهر می‌برند. اسلام نیز نه تنها با این تشریفات مخالف نیست بلکه اگر کار غیرمشروعی در آن انجام نگیرد، آن را تأیید می‌کند.
هنگام عروسی حضرت زهرا، رسول خدا به همسرانش فرمود: «فاطمه را آرايش كنيد و خوش بويش سازيد و اتاقش را فرش كنيد تا او را به خانه‌ی شوهر بفرستيم.»[1]
رسول خدا(ص) شب عروسیِ زهرا به دختران عبدالمطلب و زنان مهاجر و انصار فرمود: «فاطمه را تا خانه‌ی شوهر همراهى كنيد، شعر بخوانيد و شادمانى نماييد ولى مواظب باشيد چيزى نگوييد كه خدا بدان راضى نباشد.»[2]
در صورتی که داماد تمکّنِ مالی دارد خوب است مجلس شام یا ناهاری ترتیب دهد و جمعی از خویشان و دوستان و همسایگان را دعوت و پذیرایی کند. از فقرا و مستمندان نیز حتماً تعدادی را دعوت نماید. ولیمه دادن در عروسی مستحب است و درباره‌ی آن تأکید شده است. رسول خدا به هنگام عروسی زهرا به حضرت علی(ع) فرمود: «يا على! در عروسى بايد وليمه‏اى داده شود».[3] به هر حال در صورتی که داماد امکان مالی دارد خوب است مجلس عروسی را آبرومند برگزار کند. داماد و عروس از مجلس جشنِ آبرومند احساس شخصیت می‌کنند و در بین دوستان و خویشان سرافراز می‌گردند و با تشکیل آن آغاز زندگی جدید را اعلام می‌دارند. مخصوصاً خانم‌ها به چنین مراسمی بیشتر تقید دارند و آن را دلیل محبت می‌دانند، و ترک آن را یک نوع بی‌علاقگی و توهین می‌شمارند. ممکن است عقده‌ای پیدا کنند که تا آخر عمر آثارش باقی بماند و گاه و بی‌گاه به شوهر بگویند: مرا مانند بیوه زنان به خانه آوردی.
اما تذکر چند نکته ضرورت دارد:
اول این که: در تشکیل جشن عروسی از حالت اعتدال و میانه روی خارج نشوید. از تشریفات زاید و غیرضروری جداً اجتناب کنید. از اسراف و تبذیر و خرج‌های بیهوده خودداری نمایید. این درست نیست که مجلس عروسی را در باشگاه‌ها و هتل‌های مجلل و گران‌قیمت برگزار کنید و هزینه‌ی هنگفتی به مصرف برسانید؛ گر چه امکان مالی هم داشته باشید. آیا بهتر نیست مجلس متوسطی برقرار سازید و مازاد آن را در راه خیر و از جمله در راه ازدواج دختران و پسران مستمند و کم‌درآمد صرف کنید؟
دوم این که: مواظب باشید در مراسم عروسی عمل خلاف شرعی انجام نگیرد. زندگی جدید را با کارهای خلاف شرع آغاز نکنید. شعر خواندن و کف زدن و خندیدن و خنداندن و شوخی کردن مانع ندارد ولی از آواز و غنا و موسیقی‌های غیرمشروع اجتناب کنید. زن‌ها در حضور مردها از رقص و آواز خودداری کنند. زن‌ها در تمام احوال حجاب اسلامی را رعایت کنند و با سر و صورت آرایش کرده خود را در معرض دید مردهای نامحرم قرار ندهند. مخصوصاً به عروس خانم توصیه می‌شود که حجاب اسلامی را کاملاً رعایت کند و خودش را در معرض دید غیر شوهر و محارم قرار ندهد. به داماد نیز توصیه می‌شود که به زنان نامحرم که در مجلس حضور دارند نگاه نکند.

خودآزمایی

1- هدف از تهیه جهیزیه چیست و چگونه باید باشد؟
2- از داستان جهیزیه حضرت زهرا(س) کدام نکات قابل فهم است؟
3- در مراسم عروسی کدام نکات را باید مدنظر داشته باشیم؟