آری، منطق شيعه اين است كه رسول خدا(ص) كه امين وحی خدا بوده است، تا خودش زنده بود، از امانت رسالت و وحی و دين خدا پاسداری كرد و به هنگام رفتن از دنيا به امر خدا اين امانت را به امام معصوم بعد از خودش، اميرالمؤمنين علیّبن ابیطالب(ع) سپرد و امامان بعد از علی(ع) را نيز يكی بعد از ديگر مشخّص كرد تا آخرينشان حضرت مهدی ـ عَجَّلَ اللهُ تَعالی فَرَجَهُ الشَّریفَ ـ تا هر یک در زمان خودشان نگهبان دین و پاسدار رسالت باشند.
هُوَ الَّذِى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛[1]
اين آيه نشان میدهد آن رسالتی كه از جانب خدا به وسيلهی رسول خدا آمد و دین حقّ است، باید در عالَم بماند تا بر همهی ادیان غالب شود، هم منطقاً و هم قاهراً و حاکماً و باید دست نخورده و سالم بماند و این ممکن نیست مگر این که به دست فردی معصوم سپرده شود تا آن فرد معصوم، هم آن دين حقّ را تبيين كند هم آن را به مرحلهی اجرا در آورد، ولذا:
...اللهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ...؛[2]
«تنها خدا میداند كه رسالت [ناموس] خودش را به دست چه كسی بسپارد».
به همین علّت آن روز كه خدا میخواست نگهبان و پاسدار ناموس خود را معرّفی کند، رسول مکرّمش را مورد تهديد شديد قرار داد و فرمود:
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا اُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ...؛[3]
ای رسول، اگر علی را به خلافت و ولايت بعد از خود معرّفی نكنی، اصلاً رسالت خدا را ابلاغ نكردهای. پس علی و يازده فرزند معصومش(ع) موضع رسالت خدا و پاسداران دين خدا هستند.
چند جملهای هم به عنوان موعظه از رسول خدا(ص) عرض میکنم. فرمود:
اِنَّهُ لَیْسَ شَیْءٌ یُباعِدُکُم مِنَ النّارِ اِلاّ وَقَدْ ذَکَرْتُهْ لَکُمْ وَلا شَیْءٌ یُقَرِّبُکُمْ مِنَ الجَنَّة اِلاّ وَ قَدْ دَلَلْتُکُمْ عَلَیْه؛
«هيچ عملی كه شما را از آتش دور كند نمانده، مگر آنكه آن را برای شما گفتهام و هيچ عملی كه شما را به بهشت نزدیک كند نمانده، مگر آنكه شما را به آن راهنمايی كردهام».
فَاِنَّ رُوحَ القُدُسِ نَفَثَ فی رُوعی اِنَّهُ لَنْ یَمُوتَ عَبْدٌ مِنْکُم حتّی یَسْتَکْمِلَ رِزْقَه؛[4]
«روح القدس از جانب خدا به قلبم افكنده كه تا كسی روزی خود را تماماً نگرفته، نخواهد مرد».
بنابراين:
اَجْمِلُوا فِی الطَّلَب؛
«در راه طلب رزق، اعتدال را رعايت كنيد».
حريص نباشيد. خود را به آب و آتش نزنيد. حلال و حرام را با هم مخلوط نكنيد.
اَلشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ...؛
«اين شيطان است كه شما را از فقر آينده میترساند و شما را به فحشا و كار زشت وادار میكند [به رباخواری و اجحاف* در معادله و دروغگویی و تدلیس* وادارتان میکند؛ گوش به حرف شیطان ندهید]».
...وَاللهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَة مِنْهُ وَفَضْلاً وَاللهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ؛[5]
«خدا به شما وعدهی وسعت و مغفرت میدهد و خداوند قدرتش وسيع و [به هر چیزی] داناست».
اين قدر حرص نزنيد. خدا را در زندگی به حساب بياوريد. نكند اگر امتحانی پيش آمد و رزق مقدّر شما اندكی دير رسيد و تنگدستی به سراغتان آمد، خود را گم كنيد و به وادی معصيت بيفتيد و بخواهيد آن رزق مقدّر خدا را از راه معصيت به دست بياوريد، اين كار را نكنيد، عجله و شتاب نكنيد. گاهی صحنهی امتحان پيش میآيد و اندكی تأخير میشود و تنگدستی پيش میآيد؛ ولی هرگز خدا را فراموش نكنيد، شيطان را به خودتان راه ندهيد.
فَاِنَّهُ لایُنالُ ما عِنْدَ اللهِ اِلاّ بِالطّاعَة؛
آن رزق مقدّر خدا را، كه برای شما معیّن كرده، از راه عبادت به دست بياوريد. مطيع فرمان خدا باشيد و حلال و حرام خدا را رعايت كنيد تا اين كه به آن رزق مقدّرِ حلالِ خدا برسید.
یک جمله هم از امام صادق(ع) بشنويم كه فرمود:
اَلاِخوانُ ثَلاثَة فَواحِدٌ کَالْغِذاءِ الَّذِی یُحْتاجُ اِلَیهِ کُلَّ وقتٍ؛
«معاشران سه گروهند؛ گروهی مانند غذايی هستند كه پيوسته و در هر زمان مورد نياز انسان است».
ما به رفيق ناصح مشفق پيوسته نيازمنديم تا علیالدّوام ما را تكان بدهد و ما را از خواب غفلت بيدار كند. اين چنين رفيقی از آب و نان برای ما لازمتر است. اگر نباشد، به مرگ ابدی میافتيم.
وَالثّانِیُ فی مَعْنِی الدَّاءِ؛
«گروه دوّم كسانی هستند كه معاشرت با آنها مانند درد و بيماری است».
كه عارض انسان میشود و مايهی ناراحتی میگردد و راه تخلّص از آن را نمییابد.
والثّالِثُ فی مَعْنِی الدَّواءِ؛[6]
«گروه سوّم مانند دارو و درمان دردند [که انسان گاهی به آن نیازمند میشود، نه همیشه]».
پس، گروه اوّل هميشه مورد نياز انسانند و گروه دوّم هيچگاه مورد نياز نيستند و گروه سوّم گاهی مورد نياز واقع میشوند.
پروردگارا،
با معارف قرآن و اهل بيت(ع) آشناترمان بگردان.
حسن عاقبت به همهی ما عنايت بفرما.
وَمَعْدِنَ الرَّحْمَةِ، وَ خُزّانَ الْعِلْمِ وَ مُنْتَهَی الْحِلْمِ، وَ اُصوُلَ الْکَرَمِ،
«سلام بر شما ... كه معدن رحمت و خزينهداران دانش و سرآمد بردباری و ریشه و اساس بزرگواری هستید».
مَعْدِنَ الرَّحْمَةِ وَ خُزّانَ الْعِلْم؛
مَعْدِن یعنی محلّ تولید اشیاء؛ با مَخْزَن فرق دارد. مَخْزَن یعنی محلّ نگهداری اشیای گرانبها. ابتدا لازم است توضيحی راجع به رحمت داده شود تا معلوم شود كه اهل بیت نبوّت(ع) چگونه معدن رحمتند.
معنای رحمت
خدا میفرماید:
...وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ...؛[7]
«رحمت من همه چيز را فرا گرفته است».
پس معلوم میشود كه هر چه در عالم هست، تمام مخلوقات و موجودات، در پوشش رحمت خدا قرار گرفتهاند و همهی كائنات تجلّیگاه رحمت خدا هستند و اساساً ایجاد کردن و وجود دادن به چيزی، خودش رحمت است. وجود و حيات، علم و قدرت، تمام جمالها و كمالها، از هر قبيل كه هست، عموماً مصاديق رحمت خدا هستند. حتّی مرگ كه در واقع، انتقال دادن موجودی از مرتبهی نقص به كمال است، رحمت است.
ائمّهی معصومین(ع) معدن اين رحمت هستند؛ يعنی، پيدايش اين همه موجودات در عالم هستی، اعمّ از جماد و نبات و حيوان و انسان و جنّ و ملک، از اجسام و ارواح و ... و هر چه كلمهی شیء، يعنی چيز، بر آن منطبق است، منشأ و منبعش وجود اقدس امام(ع) است. اين قرآن است كه وجود مبارک رسولالله(ص) را رحمة للعالمین معرّفی فرمودهاست:
وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاّ رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ؛[8]
يعنی تمام جهانيان و هرچه هست، تكويناً در سایهی وجود اقدس آن حضرت قرار گرفتهاند و ریزهخوار خوان نعمت او هستند. همان رحمتی که وَسِعَتْ کُلَّ شیء است. طبعاً تمام انوار مقدّسی که با آن جناب اتّحاد نوری دارند و در رأسشان علی(ع) ـ که به نصّ صریح قرآن نَفْس نبیّ[9] حساب شده است ـ قرار گرفته است، معادن رحمت خدا خواهند بود.
در حديث آمده است: خدا صد رحمت دارد؛ یکصدم آن را فعلاً در عالم پخش كرده و اين همه رحمت كه در ميان موجودات عالم برقرار است، از قبيل محبّت مادران به فرزندان و ديگر روابط مهرآميزی كه ساير موجودات باهم دارند و ... همه انشعاب از همان یک صدم رحمت است و نود و نه جزء باقی، ذخيره برای روز قیامت است و آن روز، خدا اين یکصدم را هم به آن نود و نه جزء اضافه خواهد كرد و صددرصد رحمت خود را شامل حال اهل محشر خواهد كرد تا آنجا كه شيطان نيز طمع شمول رحمت میكند كه شايد پر اين رحمت او را هم بگيرد.
از حضرت امام صادق(ع) منقول است:
...إنَّ اللهَ خَلَقَنَا فَأحْسَنَ خَلْقَنَا وَ صَوَّرَنَا فَأحْسَنَ صُوَرَنَا...؛
«خدا ما را خلق كرده و خلقت زيبايی به ما داده است و ما را تصوير كرده و صورتی زيبا به ما داده است [آن هم زيبا از همه جهت و در همهی ابعاد از ظاهر و باطن]».
...وَ جَعَلَنَا عَیْنَهُ فِی عِبَادِهِ...؛
«ما را چشم بینای خود قرار داده در میان مخلوقاتش».
...وَ یَدَهُ الْمَبْسُوطَة عَلَی عِبَادِهِ بِالرَّأْفَة وَ الرَّحْمَة...؛
«و ما را دست رحمت خود بر سر بندگانش قرار داده است؛ آن هم دست گسترده و باز [دستی كه در عالم كار میكند]».
...بِنَا أثْمَرَتِ الْأشْجَارُ وَ أیْنَعَتِ الثِّمَارُ وَ جَرَتِ الْأِنْهَارُ...؛[10]
«به سبب ما اهل بيت است كه درختها ميوه میدهند، ميوهها میرسند و نهرها جاری میشوند».
و لَولا ذلِکَ لَمْ یُعْبَدِ اللهُ؛
«اگر اين چنين نبود، خدا نه شناخته نه عبادت میشد».
رحماتشان در همهی جهات ظهور میکند.
1- آیهی 33 سورهی برائت، نشان دهنده چیست؟
2- رزق مقدّر خدا را، كه برای شما معیّن كرده، از چه راهی به دست میآید؟
3- ائمّهی معصومین(ع) معدن رحمت هستند؛ يعنی چه؟ توضیح دهید.
[1]ـ سورهی برائت، آیهی 33.
[2]ـ سورهی انعام، آیهی 124.
[3]ـ سورهی مائده، آیهی 67.
[4]ـ بحارالانوار، جلد 77، صفحهی 185.
* اجحاف: کار بر کسی تنگ گرفتن، نقصان کردن.
* تدلیس: فریبکاری، پنهان کردن عیب چیزی.
[5]ـ سورهی بقره، آیهی 268.
[6]ـ تحف العقول، صفحهی 239، نقل به اختصار.
[7]ـ سورهی اعراف، آیهی 156.
[8]ـ سورهی انبیاء، آیهی 107.
[9]ـ اشاره به آیهی مباهله (آیهی 61، سورهی آل عمران).
[10]ـ اصول کافی، جلد 1، صفحهی 44.
* دأب: عادت، رسم.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت