مسيحيان نيز با گرفتن بيت المقدس و ايجاد وضعی ناهنجار در تخريب آن مى كوشيدند. قرآن در برابر اين سه گروه و تمام كسانى كه در راهى مشابه آن ها گام بر مى دارند مى گويد: چه كسى ستم كارتر است از آن ها كه از بردن نام خدا در مساجد الهى جلوگيرى مى كنند و سعى در ويرانى آن ها دارند. جهاد فرهنگی در روایات | ۵
ارتباط مسجد با قرآن و عترت و علمای دین
در نوشتار قبل در باره برخی از راهکارهای رسول خدا صلّی الله علیه و آله در جهاد فرهنگی مطالبی مطرح شد. همچنین در باره نقش مسجد در جهاد فرهنگی سخن گفتیم. اینک به ادامه این بحث می پردازیم.
قرآن و عترت، مسجد، علماء و مبلغین دین
در دنیای امروز، کفر و شرک و نفاق در جهان موج می زند و ظلم و فریب و جهل و اختلاف یکّه تازی می کند، تا وقتی جوامع بشری این چنین آلوده اند، «جهاد فرهنگی» در زندگی انسان ها ضرورتی اجتناب ناپذیر است. «قرآن و عترت» و «مسجد» و «عالمان دین» مثلت نجات بشریت از فقر و فساد و بیداد هستند. آیات قرآن با محوریت تفسیر و تبیین راسخان در علم که رسول خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت مطهّر ایشان علیهم السلام می باشند، کتاب و متن جهاد فرهنگی است. و در این میان مسجد، مدرسه جهاد فرهنگی محسوب می شود و عالمان دین، استادان و فرماندهان جهاد فرهنگی هستند.
امروز که هجوم فرهنگی بیگانگان، به ایمان و اخلاق و آداب و رفتار مسلمانی بیش از همیشه و با شدت تمام در جریان است، قرآن و ادیان آسمانی عموماً مورد هجوم شیاطین قرار گرفته است و عقاید آسمانی و ارزش های مشترک ادیان توحیدی و قوانین فطری و عقلی و فرامذهبی، مورد تحقیر و توهین و تمسخر جبهه شیاطین قرار دارد، جهاد فرهنگی و سازماندهی و آموزش نیروهای مؤمن و ورزیده یعنی پاسداران فرهنگ پیامبران، آب حیات جامعه هاست. در جوامع اسلامی از صدر طلوع اسلام، مهم ترین راهکار دفاع و جهاد فرهنگی، ساماندهی فعالیت ها بر محور «قرآن»، «عترت» بوده است. در این راستا می توان «مساجد» را به عنوان مهم ترین کانون و سنگر جهاد فرهنگی نام برد. بهره بردن از دانش عالمان دین و آشنایان به معارف قرآن و عترت نیز، به عنوان دانشمندان و مروّجین این فرهنگ الهی، شرط موفقیت در دفاع و جهاد فرهنگی است که عمدتا در مساجد به بهترین و راحت ترین شکل صورت می گیرد.[1]
بر همین اساس، از آغاز شریعت محمّدی صلی الله علیه و آله، ارتباط تنگاتنگی میان این سه محور: 1- قرآن و عترت 2-مسجد 3- و عالمان دین، برقرار شد و تاکنون باقی مانده که یکی از عوامل موفقیت دین اسلام در نشر فرهنگ اسلامی و تقویت آن در جهان محسوب می شود. دشمنان حاکمیت خدا بر انسان و فرهنگ توحید، به خوبی بر این مطلب واقف اند و از دیرباز برای تضعیف و نابودی هر سه محور نهایت تلاش خود را مبذول داشته اند. همین نکته ضرورت توجه و عنایت هر چه بیشتر به این سه محور را روشن می سازد. نقش و جایگاه این سه محور در جهاد فرهنگی و تقویت بنیه اسلامی در میان مردم به قدری مهم و ضروری است که بی توجهی نسبت به آن در روایات، به اشکال مختلف مورد نکوهش قرار گرفته است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله بارها می فرمودند:
«يَجِيءُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثَلَاثَةٌ يَشْكُونَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْمُصْحَفُ وَ الْمَسْجِدُ وَ الْعِتْرَةُ يَقُولُ الْمُصْحَفُ يَا رَبِّ حَرَّقُونِي وَ مَزَّقُونِي وَ يَقُولُ الْمَسْجِدُ يَا رَبِّ عَطَّلُونِي وَ ضَيَّعُونِي وَ تَقُولُ الْعِتْرَةُ يَا رَبِّ قَتَلُونَا وَ طَرَدُونَا وَ شَرَّدُونَا فَأُجْثُوا لِلرُّكْبَتَيْنِ لِلْخُصُومَةِ فَيَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِي أَنَا أَوْلَى بِذَلِكَ».
روز قیامت سه چیز می آیند که به نزد خداوند عز و جل شکایت می کنند: 1- قرآن 2- مسجد 3- عترت (اهل بیت علیهم السلام). قرآن می گوید: ای پروردگارم! مرا سوزاندند و پاره پاره نمودند. و مسجد می گوید: ای پروردگار من! مرا رها کردند و تباه نمودند. و عترت می گوید: ای پروردگار ما! ما را کشتند و طرد کردند و آواره نمودند. پس برای محکمه الهی (و رسیدگی به این شکایات) آماده باشید. خداوند بلندمرتبه (در آن روز) به من می فرماید: من سزاوارترم به آن (به محاسبه شکایت قرآن و مسجد و عترت و گرفتن حق ایشان از ظالمان).[2]
در روایتی دیگر از امام صادق علیه السلام آمده است:
«ثَلَاثَةٌ يَشْكُونَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَسْجِدٌ خَرَابٌ لَا يُصَلِّي فِيهِ أَهْلُهُ وَ عَالِمٌ بَيْنَ جُهَّالٍ وَ مُصْحَفٌ مُعَلَّقٌ قَدْ وَقَعَ عَلَيْهِ الْغُبَارُ لَا يُقْرَأُ فِيهِ».
سه گروه هستند که به خداوند عز و جل شکایت می کنند: 1- مسجد خرابی که اهلش در آن نماز نخوانند 2- عالمی که بین جاهلان قرار گرفته است (و از او استفاده نمی کنند) 3- و قرآنی که رها شده است و غبار روی آن را فرا گرفته و آیات آن تلاوت نمی شود.[3] در واقع مسجد آباد مسجدی است که این ارتباط محکم و ضروری میان ارکان سه گانه آن وجود داشته باشد. متن و محتوایی که در آن قولا و عملا ترویج و تقویت می شود، کلام خدا و ائمه طاهرین است و این متن با ارائه و تبیین علمای اندیشمندی انجام می گیرد که عمر خود را در راه تحصیل معارف قرآن و عترت خرج کرده و خود را بدین معارف نورانی مهذّب نموده اند. این مسجد همان سنگری است که در جهت اعتلای کلمه حق می کوشد و حاضرین در آن از امام جماعت گرفته تا نمازگزاران، مجاهدین فرهنگی هستند که در مسیر رضای پروردگار تلاش می کنند.
قرآن کریم بدخواهان مساجد را که برای خرابی آن ها می کوشند، ستم کارترین افراد خوانده و ایشان را مستحق رسوایی در دنیا و عذاب بزرگ در آخرت می داند:
«وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَ سَعى فِي خَرابِها أُولئِكَ ما كانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوها إِلاَّ خائِفِينَ لَهُمْ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ».
كيست ستم كارتر از آن كس كه از بردن نام خدا در مساجد او جلوگيرى كرد و سعى در ويرانى آن ها نمود؟! شايسته نيست آنان، جز با ترس و وحشت، وارد اين (كانون هاى عبادت) شوند. بهره آن ها در دنيا (فقط) رسوايى است و در سراى ديگر، عذاب عظيم (الهى).[4]
در تفسیر این آیه آمده است: بررسى شأن نزول ها نشان مى دهد كه روى سخن در آيه به هر سه گروه، يهود و نصارى و مشركان، است.
به هر حال يهود با ايجاد وسوسه در مساله تغيير قبله كوشش داشتند كه مسلمانان به سمت بيت المقدس نماز بخوانند تا با اين كار هم تفوّقى بر آن ها داشته باشند و هم مسجد الحرام و كعبه را از رونق بيندازند. مشركان مكه نيز با منع پيامبر اسلام و مسلمانان از زيارت خانه خدا عملا به سوى خرابى اين بناى الهى گام برمى داشتند. مسيحيان نيز با گرفتن بيت المقدس و ايجاد وضعی ناهنجار در تخريب آن مى كوشيدند. قرآن در برابر اين سه گروه و تمام كسانى كه در راهى مشابه آن ها گام بر مى دارند مى گويد: چه كسى ستم كارتر است از آن ها كه از بردن نام خدا در مساجد الهى جلوگيرى مى كنند و سعى در ويرانى آن ها دارند.
بدون شك مفهوم آيه فوق، مفهومى وسيع و گسترده است و به زمان و مكان معينى محدود نمى شود، همانند ساير آياتى كه در شرائط خاصى نازل گرديده اما حكم آن در همه قرون و اعصار ثابت است، بنا بر اين هر كس و هر گروه به نوعى در تخريب مساجد الهى بكوشد و يا مانع از آن شود كه نام خدا و عبادت او در آن جا انجام گيرد، مشمول همان رسوايى و همان عذاب عظيم است كه در آيه اشاره شده. توجه به اين نكته نيز لازم است كه جلوگيرى از ورود به مسجد و ذكر نام پروردگار و كوشش در تخريب آن، تنها به اين نيست كه مثلا با بيل و كلنگ ساختمان آن را ويران سازند، بلكه هر عملى كه نتيجه آن تخريب مساجد و از رونق افتادن آن باشد نيز مشمول همين حكم است. چرا كه در تفسير آيه «إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ ...» (سوره توبه آيه 18) طبق صريح بعضى از روايات، منظور از عمران و آبادى مسجد تنها ساختمان آن نيست، بلكه حضور در آن ها و توجه به محافل و مجالس مذهبى كه در آن ها تشكيل مى گردد و موجب ياد خدا است نيز يك نوع عمران است، بلكه مهم ترين عمران شمرده شده. بنا بر اين در نقطه مقابل، آن چه باعث شود كه مردم از ياد خدا غافل گردند و از مساجد باز مانند، ظلمى است بسيار بزرگ.
نكته ديگرى كه در اين آيه بايد مورد توجه قرار گيرد اين است كه خداوند اين چنين اشخاص را ظالم ترين افراد شمرده، و در واقع هم چنين است، زيرا تعطيل و تخريب مساجد و جلوگيرى از مراكز توحيد، نتيجه اى جز سوق مردم به بى دينى نخواهد داشت، و مى دانيم زيان اين كار از هر عملى بيشتر و عواقب شوم آن دردناك تر است. البته در موارد ديگرى از قرآن، كلمه «اظلم» (ستم كارترين مردم) در مورد بعضى از گناهان ديگر نيز به كار برده شده است كه تمام آن ها در واقع به مساله «شرك» و نفى توحيد باز مى گردد.[5]
خودآزمایی
1- ارتباط مسجد با قرآن و عترت و علمای دین را توضیح دهید؟
2- با ذکر یک آیه از قرآن و یک روایت، عقوبت دنیوی و اخروی کسانی را که در تخریب مساجد نقش دارند، تبیین کنید؟
پی نوشت ها
[1] برگرفته از مقاله: مساجد و جهاد فرهنگی (مهدی پور، محمود)، منبع: فرهنگ کوثر 1389 شماره 82.
[2] الخصال ج 1 ص 175.
[3] الكافي (ط - الإسلامية) ج 2 ص 613.
[4] سوره بقره/ آیه 114 (ترجمه مکارم).
[5] تفسير نمونه ج 1 ص 409 و 411 و 412. (با تلخیص)