کد مطلب: ۵۶۰۲
تعداد بازدید: ۶۸۴
تاریخ انتشار : ۲۸ تير ۱۴۰۱ - ۱۴:۲۱
شرح دعای مکارم‌الاخلاق | ۱۱۷
در این مسیر گاهی حتّی خود فرد مرتکب خطایی نشده ولی به هر حال مورد بی مهری و کینه نزدیکان قرار گرفته است. در این موارد نیز دستور دین آن است که اگر با گذشت و جوان مردی، این عداوت قابل حل و فصل است، باید فرد چنین کند تا کدورت ها برطرف گردد، چه رَسَد به وقتی که یکی از عوامل دشمنی نزدیکان، سوء رفتار خود فرد باشد.

تبدیل دشمنی نزدیکان به دوستی


امام زین العابدین علیه السلام در ادامه دعای مکارم الاخلاق به درگاه خداوند متعال عرضه می دارند: «وَ مِنْ‏ عَداوَةِ الأدْنَينَ‏ الوَلايَةَ». و دشمنی نزدیکان را به دوستی مبدّل فرما.

  
شرح واژگان

 

«أدنین» جمع «أدنی» از مصدر دناوت به معنی قرابت و نزدیکی است. گفته می شود: «بینهما دناوة» یعنی بین آن دو قرابت و نزدیکی است. بنا بر این «أدنین» به معنی «نزدیکان» می باشد. «الولایة» نیز در این جا ضدّ دشمنی، به معنای دوستی است.[1] با توجه به آن چه گفته شد، معنی دعای امام سجاد علیه السلام از این قرار است: و دشمنی نزدیکان را به دوستی مبدّل فرما.


شرح دعا


در این فراز از دعا، امام علیه السلام از خدای متعال می خواهند که دشمنی نزدیکان را به دوستی مبدّل نماید. نزدیکان هر فرد در طول زندگی او می تواند خانواده، بستگان (فامیل) و دوستان او باشند که یا به جهت عُلقه نسبی و سببی، و یا به خاطر اشتراکات و نیازها و اقتضائات هر فرد که زمینه ساز دوستی هاست، این نزدیکی میان فرد و دیگران حاصل می شود. بنا به اقتضای طبیعت و فطرت، باید بین انسان و نزدیکان او که جهات مشترک زیادی میان آن ها وجود دارد، رابطه صمیمی و محبت آمیزی وجود داشته باشد. نتیجه این رابطه نیز ثمرات زیاد و پربرکتی است که عائد افراد و بالطبع جامعه می گردد. امّا گاهی بنا به دلایلی دشمنی و کینه جای این صمیمیت و محبت را می گیرد و روابط میان فرد و نزدیکان او، تیره و تار می گردد. این عداوت و بغض، اثرات سوء فراوانی را به دنبال خواهد داشت. دشمنی از سوی افراد نزدیک به قدری خطرناک و فساد انگیز است که هیچ گاه دشمنی افراد دور و یا غریبه در میزان آسیب زایی و فساد انگیزی به پای آن نمی رسد. بسیاری از افسردگی ها، بیماری های روحی و جسمی و حتّی طلاق ها، قطع رحم ها، خودکشی ها و...، از نتایج شوم دشمنی ها و کینه هایی است که میان نزدیکان اتفاق می افتد. از این فراز از دعای امام سجاد علیه السلام نیز می توان به اهمیت دوستی و روابط سالم میان نزدیکان پی برد.


پرهیز از عوامل ایجاد عداوت و کینه


با دقت و بررسی در باره دشمنی و کدورت هایی که میان نزدیکان ایجاد می گردد، می توان دریافت که این دشمنی ها از سه ریشه اصلی نشأت می گیرد:

1- یا به خاطر قصور و بدرفتاری یکی از طرفین است. به عبارت دیگر یکی از دو طرف در انجام تکالیف خود نسبت به طرف دیگر کوتاهی کرده و در تعامل خود با او جوری برخورد نموده که باعث رنجش خاطرش شده و زمینه نفرت و کینه و دشمنی را در او مهیا ساخته است.

2- در بسیاری از مواقع دو طرف در ایجاد این دشمنی و کدورت تقصیر دارند.

3- گاهی عاملی خارجی باعث ایجاد این کدورت می شود. مثلا فرد حسود و کینه ورزی که طاقت روابط دوستانه و صمیمی نزدیکان را ندارد، با نمّامی، دروغ، تهمت و...، شروع به ایجاد فتنه و فساد میان نزدیکان کرده و روابط حسنه ایشان را به مرور مبدّل به دشمنی و کینه می کند. البته ناگفته نماند که در این مورد، اشتباهات و عملکرد نادرست طرفین به این فتنه انگیزی دامن زده و موجب می گردد که فرد حسود به مقصود شوم خود که دوری و دشمنی میان نزدیکان است، دست پیدا کند. امّا اگر طرفین نزاع درست بیاندیشند و با کظم غیض و حلم و صبوری، جوانب تقوا را مراعات کنند، می توانند با گفتمان و خیرخواهی جلوی فتنه انگیزی دیگران را بگیرند و از حیله گری و رفتار شیطانی آن ها مطلع گردند.
در هر صورت در این مواقع نباید از دو کار اصلی غفلت ورزید:

1- از آن جا که قلب ها در دستان خداوند متعال است، باید از خدا درخواست کرد که قلب نزدیکان را نسبت به انسان نرم و عطوف کند تا زمینه رفع کدورت ها حاصل شده و دشمنی ها جای خود را به دوستی ها دهد. در دعای تحویل سال این گونه خداوند متعال را می خوانیم:

«یا مقلّبَ القلوب و الابصار»، یعنی: ای خدایی که دل ها و دیدگان را از حالی به حال دیگر منقلب می سازی. پس در واقع از خدایی که خالق و مالک حقیقی قلب هاست می خواهیم که کینه و دشمنی نزدیکان را به دوستی مبدّل سازد.

2- امّا آن چه جزء وظایف افراد می باشد آن است که در جهت استجابت این دعا بکوشند و به وظایف خود نیز عمل نمایند؛ چرا که خداوند متعال عالم را عالم اسباب قرار داده و به جز موارد معدود و محدودی که معجزه و کرامت نامیده می شوند و بنا به حکمتی تنها در شرایط خاص به وقوع می پیوندند، سایر امور باید از مجرای طبیعی و از طریق اسباب عادی تحقق پیدا کند. امام صادق علیه السلام در این باره می فرمایند:

«أَبَى‏ اللَّهُ‏ أَنْ‏ يُجْرِيَ‏ الْأَشْيَاءَ إِلَّا بِأَسْبَابٍ فَجَعَلَ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ سَبَباً». خداوند متعال اِبا دارد از این که اشیاء را بدون اسباب (خاص خود) به جریان بیاندازد، بنا بر این برای هر چیزی سببی قرار داده است.[2]
در مورد دشمنی و کینه ای که میان نزدیکان به وقوع می پیوندد، باید طرفین علاوه بر این که از خداوند متعال طلب رفع کدورت و حل مشکل می کنند، خود نیز به تحقیق و بررسی در جهت کشف علّت این دشمنی بپردازند و برای رفع و حل و فصل آن قدم بردارند. به عبارت دیگر این مسیر طبیعی و مجرایی است که خداوند حکیم برای رفع این مشکل قرار داده و بر مردم لازم است تا علّت و سبب بی مهری و کدورت نزدیکان را پیدا کنند و پس از آن در جهت اصلاح آن بکوشند. بنا بر این در این امور تنها دعا کردن کفایت نمی کند و باید هر فرد به وظیفه خود در این رابطه عمل نماید تا با عنایت و توفیق الهی که با دعا از ساحت ربوبی پروردگار درخواست می شود، این تلاش ها به نتیجه رسیده و دشمنی مبدّل به دوستی گردد.
متأسّفانه برخی افراد در این امور تنها به دعا بسنده کرده و از زیر بار مسئولیت و تکلیف خود، شانه خالی می کنند. این روش درستی نیست و باید از مسیری که پروردگار متعال مقرّر فرموده، به دنبال حل مشکل و اجابت دعا بود. در روایتی از امام صادق علیه السلام چنین آمده است:

«إِنَّ نَبِيّاً مِنَ الْأَنْبِيَاءِ مَرِضَ فَقَالَ لَا أَتَدَاوَى حَتَّى يَكُونَ الَّذِي أَمْرَضَنِي هُوَ الَّذِي يَشْفِينِي فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَا أَشْفِيكَ‏ حَتَّى‏ تَتَدَاوَى‏ فَإِنَّ الشِّفَاءَ مِنِّي وَ الدَّوَاءَ مِنِّي فَجَعَلَ يَتَدَاوَى فَأَتَى الشِّفَاءَ». همانا یکی از انبیاء الهی مریض شد. گفت: خود را مداوا نمی کنم تا همان کسی که مرا مریض کرده (خداوند متعال)، مرا شفا دهد. پس خداوند عز و جل به او وحی نمود که شفایت نمی دهم تا این که به دنبال مداوا و درمان بروی، چراکه شفا از من است و دوا (دارو) نیز از من. پس آن پیامبر مشغول مداوای خود شد و شفای از بیماری نیز حاصل گردید.[3] در مورد کینه ها و دشمنی ها نیز باید به دنبال کشف اسباب بود و در جهت رفع آن ها و اصلاح امور تلاش کرد.
در این مسیر گاهی حتّی خود فرد مرتکب خطایی نشده ولی به هر حال مورد بی مهری و کینه نزدیکان قرار گرفته است. در این موارد نیز دستور دین آن است که اگر با گذشت و جوان مردی، این عداوت قابل حل و فصل است، باید فرد چنین کند تا کدورت ها برطرف گردد، چه رَسَد به وقتی که یکی از عوامل دشمنی نزدیکان، سوء رفتار خود فرد باشد. امام باقر علیه السلام در وصایایی به جابر بن یزید جعفی می فرمایند:

«يَا جَابِرُ ... أُوصِيكَ بِخَمْسٍ إِنْ ظُلِمْتَ فَلَا تَظْلِمْ وَ إِنْ خَانُوكَ فَلَا تَخُنْ وَ إِنْ كُذِّبْتَ فَلَا تَغْضَبْ وَ إِنْ مُدِحْتَ فَلَا تَفْرَحْ وَ إِنْ ذُمِمْتَ فَلَا تَجْزَعْ وَ فَكِّرْ فِيمَا قِيلَ فِيكَ فَإِنْ عَرَفْتَ مِنْ نَفْسِكَ مَا قِيلَ فِيكَ فَسُقُوطُكَ مِنْ عَيْنِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ عِنْدَ غَضَبِكَ مِنَ الْحَقِّ أَعْظَمُ عَلَيْكَ مُصِيبَةً مِمَّا خِفْتَ مِنْ سُقُوطِكَ مِنْ أَعْيُنِ النَّاسِ وَ إِنْ كُنْتَ عَلَى خِلَافِ مَا قِيلَ فِيكَ فَثَوَابٌ اكْتَسَبْتَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَتْعَبَ بَدَنُكَ». تو را به پنج سخن، پند مى ‏دهم: 1- اگر ستم ديدى، ستم مكن. 2- و چون به تو خيانت كردند، جوابشان را با خيانت مده. 3- اگر تو دروغ پنداشته شوى (اگر تکذیبت کردند)، برافروخته مشو. 4- و اگر به نكوئى ياد شدى، خوشحال مشو. 5- و چون به بدى ياد شدى بى ‏صبرى مكن، و در گفتار (بدگویی) مردم نسبت به خودت، تأمل كن. اگر آن را در خود مشاهده كردى، پس مصيبت افتادن تو از نظر خداى بزرگ و توانا، به سبب برافروختگى (خشم) تو از حقيقت، مصيبتى گران ‏تر است از ترس اين كه از چشم مردم بيفتى. و اگر بر خلاف گفتار مردم بودى، پس پاداشى است كه بدون زحمت صاحب ‏شده‏ اى.[4]
بنا بر این کسی که دعا می کند و از خدا می خواهد که دشمنی نزدیکانش را به دوستی مبدّل سازد، باید از توصیه امام باقر علیه السلام به جابر جعفی استفاده نماید و فکر کند آیا دشمنی وی با من بر حق است یا ناحق. اگر کارهای ناروایی از من سر زده که منشأ عداوت او گردیده، برای این که دعای من مستجاب شود و دشمنی او به دوستی مبدّل گردد، باید حتماً در کنار دعا کردن و در خواست از خداوند متعال، رفتار و گفتار خود را تغییر دهم. اما اگر دشمنی وی نا به جا و خلاف حق بوده و دعا کننده تمامی موازین اخلاقی را رعایت کرده و در این مورد بی تقصیر است، در این صورت اصلاح این کدورت و دشمنی تنها به واسطه تحوّل قلب او ممکن می شود که این مهم به ذات اقدس الهی اختصاص دارد و فقط اوست که می تواند نیّت ها را تغییر داده و دل ها را از مسیری که می روند بگرداند. اگر تقدیر الهی بر آن شد که قلب او متحوّل گردد، که دعا مستجاب و دشمنی به دوستی تبدیل می گردد؛ و در غیر این صورت اگر تحولی ایجاد نشد، به فرموده امام باقر علیه السلام دعا کننده بدون تحمل رنج و تعب بدنی، از اجر باری تعالی برخوردار می گردد.[5]


خودآزمایی

 

1- با توجه به دعای امام سجاد علیه السلام، ریشه بسیاری از مشکلات روانی و جسمی و آسیب های اجتماعی چیست؟
2- آیا برای تبدیل دشمنی نزدیکان به دوستی، تنها دعا کردن کفایت می کند؟ توضیح دهید.

 

پی نوشت ها

 

[1] رياض السالكين في شرح صحيفة سيد الساجدين ج ‏3 ص 322.
[2] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏1 ص 183.
[3] مكارم الأخلاق ص 362.
[4] تحف العقول ص 284/ تحف العقول (ترجمه حسن زاده) ص 501.
[5] برگرفته از کتاب: شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق از صحیفه سجادیه (فلسفی، محمدتقی) ج 1 ص 354 و 355.


دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: