امام جعفر صادق(ع) میفرماید:
اَلنَّظَرُ سَهمٌ مِن سِهامِ اِبْلیسَ مَسْمومٌ؛[1]
نگاه شهوتآلود، تیری است از تیرهای زهرآگین شیطان.
و هم آن حضرت میفرماید:
اَلنَّظْرَةُ بَعدَ النَّظرَةِ تَزْرَعُ فِی القَلْبِ الشَّهْوَةَ وَ كَفَی بِها لِصاحِبِها الفِتْنَةُ؛
نگاه خیره، در زمین دل، بذر شهوت را میرویاند و همان كافی است كه آدمی را به راه فساد افكنده و گرفتارش سازد.
شما ای خانمهای مسلمان و خواهران ایمانی! توجّه بیشتری بفرمایید و بدانید كه وظیفهی شما در این محیط فعلی و دنیای روز، فوقالعاده سنگین است. نحوهی زندگی و طرز رفتار شما از حیث شوهرداری و بچّهپروری، لباس پوشیدن و از خانه بیرون رفتن و در خارج خانه، كیفیّت راه رفتن و سخن گفتن و با مردان نامحرم مواجه گشتن و سایر جزئیّات كارتان، در اصلاح و افساد زندگی خانوادگی و اجتماعی، بسیار مؤثّر و شایان دقّت و مراقبت است به طوری كه كوچكترین مسامحه و سهلانگاری یا بی پروایی و بی تقوایی از ناحیهی شما خطری بزرگ بار آورده و مسؤولیّتی عظیم در پیشگاه خداوند سریعالحساب و شدیدالعقاب خواهید داشت.
باز هم تذكّراً باید بگویم من در این سخن با خانمها و دختر خانمهایی طرف صحبتم كه مسلمانند و معتقد به قرآن. به رسالت پیغمبراعظم حضرت محمّد مصطفی(ص) و رستاخیز قیامت و ثواب و عقاب خدا اقرار و اعتراف دارند و به آستان مقدّس اهل بیت عصمت و طهارت(ع) عرض احترام و ادب میكنند و دستورات آسمانی خدا و پیغمبر و امام را فوق تمام مقرّرات و قوانین بشری میدانند و برای هیچ فكر و دستوری كه مخالف احكام مقدّسهی قرآن و دستورات امامان(ع) باشد، ارج و احترامی قائل نیستند و هر تمدّنی را كه مباین با تمدّن اسلامی باشد توحّش میدانند و از آن متنفّرند. بله، با این گروه از بانوان و دوشیزگان آشنای با دین كه حقّاً روشنفكران واقعی و واقعبینان روشن هستند طرف صحبتیم، وگرنه زنان و دخترانی كه اصلاً از منطق دین بیخبرند و از اوّل تربیت مذهبی نداشتهاند؛ تا چشم گشودهاند، خود را در دامن سینماها و مجلاّت اغواگر دیدهاند و نعرههای مستانهی خوانندگان رادیو را شنیدهاند و فریب الفاظ بی مغز (متمدّن و متجدّد و روشنفكر) را خوردهاند و بی اطّلاع از منطق عقلانی خردمندان و روشنفكران واقعی جهان، تن به توفان هوس داده و به تحریك شیّادان و هوسبازان، به جنبش درآمده و با كمال سفاهت و جهالت، پشت پا به تمام حدود و قیود اخلاقی زدهاند؛ نه معرفت و شناسایی نسبت به خالق و آفریدگار عالم دارند و نه حرفی از احكام الهی و مقرّرات دینی به گوششان خورده و نه حقوق طبیعی مرد و زن فهمیدهاند؛ و نه خبری از عوالم بعد از مرگ و بدبختیها و نكبتهای آیندهی خود شنیدهاند، همچنان مست لایعقل به زندگی آلوده و نكبتبار خود ادامه میدهند و از راههای گوناگون به آتش فساد اجتماع دامن میزنند و شعلهور میسازند، هم خود میسوزند و هم دیگران را میسوزانند؛ مسلّم با این دسته از زنان مست اسیر دام هوس، سخن وعظ و نصیحت گفتن و آیات قرآن خواندن، آهنِ سرد كوبیدن است و آب در غربال ریختن كه ابداً سودی نخواهد داشت.چه بجا گفتهاند:
محلّ قابل و آنگه نصیحت قائل
چو گوش هوش نباشد چه سود حُسن مقال
نصیحت همه عالم چو باد در قفس است
به گوش مردم نادان و آب در غربال
بحث با این دسته از مردم، راه دیگری دارد و منطق خاصّی كه مربوط به بحث در عقائد است و فعلاً از هدف این مقاله خارج است.
نظر اصلی نویسندهی این كتاب، بیدار كردن حسّ دینی مردان و زنان مسلمان است و تمام همّش این است كه به خواست خدا این رسالهی مختصر به خانههای مسلمانان راه یابد و با زبانی ساده و آرام به زنان و دختران مسلمان پند و نصیحت دهد. كلام خالق مهربان و آیات قرآن را بر آنان بخواند و تا آنجا كه میتواند اشتباهات و كجرویهای آنها را نشانشان داده و از عواقب شوم گناه و عذابهای دردناك آخرت باخبرشان سازد و بگوید:
ای بانوان مسلمان! ای معتقدان به حرمت قرآن! ای كسانی كه جلد و كاغذ قرآن را میبوسید و روی چشم میگذارید! ای خانمهایی كه هنگام پیشامد مشكلات و ناملایمات، دست توسّل به دامن اولیای دین دراز كرده و از مقام اقدسشان انتظار لطف و عنایت دارید و گاهی بار سفر بسته، به زیارت خاك قبرشان میروید و هنگام ذكر مصائبشان ناله سر میدهید و اشك تأثّر میریزید. بله، شما ای بانوان باایمان! بیایید به نداهای آسمانی همین قرآن عزیز گوش فرا دهید؛ به راهنماییها و بانگهای بیدارباش این كتاب الهی توجّه كنید؛ به فریادهای دلسوزانهی پیغمبر محبوب و امامان بزرگوار خود احترام بگذارید؛ با اعمال ناپسند خود هتك حرمت قرآن نكنید! حربه به قلب پیغمبر و امام زمان خود نزنید!
هیچ میدانید دین خدا و احكام خدا برای پیغمبر و امام از جانشان و از فرزندانشان عزیزتر است؟! و به همین جهت حاضر شدند در راه حفظ احكام دین همه گونه مصائب متحمّل شوند؛ عزیزانشان مقابل چشمشان قطعه ـ قطعه و پیكرهای شریفشان هدف تیرها و نیزهها گردد، امّا لطمهای به دین مقدّس خدا وارد نیاید، حلال خدا حرام نشود و حرام خدا حلال نشود و احكام خدا محفوظ بماند!
پس توجّه دارید كه شما اگر خدای ناكرده هتك حرمت دین كنید و با رعایت نكردن حجاب صحیح اسلامی كه از وظایف اصیل و اساسی شما خانمهای مسلمان است، به فرمان خدا بیاعتنا باشید، در واقع كارد به قلب پیغمبر زدهاید و شمشیر به روی امام زمان خود كشیدهاید و عاقبت خود را به نكبت دنیا و عذاب شدید آخرت مبتلا ساختهاید.
آری! به خود رحم كنید و فریب دنیای چند روزهی زودگذر را نخورید و با كمال ادب و احترام به این آیات آسمانی قرآن توجّه داشته و فرمان خالق مهربان خود را اطاعت نمایید:
وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ اُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَی اللهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛[2]
بگو به زنهای باایمان! چشمهای خود را [از دیدنیهای ناشایست] فرو گیرند [هرزهدل و دریدهچشم نباشند] و دامنهای خود را ضبط كنند [از آلودگی و ناپاكی و بیعفّتی بپرهیزند] و زینت و آرایش خود را آشكار نكنند [در معرض دید و تماشای مردان قرار ندهند] مگر آن زینتی كه خود به خود ظاهر است [كه در پوشاندن آن زحمت و دشواری فراوان است]. سرپوشهای خویش را بر گریبانها بزنند و زینت خود را آشكار نسازند مگر برای شوهران یا پدران یا پدر شوهران یا پسران یا پسر شوهران یا برادرزادگان یا خواهرزادگان یا زنان مسلمان یا مملوكانشان یا مردان زیردستی كه فاقد میل جنسی هستند یا كودكانی كه واقف بر امور نهانی زنان نیستند و پای بر زمین نكوبند كه زیورهای مخفیشان دانسته شود. ای گروه اهل ایمان! همگی توبه به سوی خدا برید، باشد كه رستگار شوید.
به حكم این آیهی شریفه، بر هر زن مسلمانی واجب است آنچه را كه زینت و آرایش او و وسیلهی جلب توجّه مرد میباشد، از قبیل گردنبند و بازوبند و گوشواره و گل سر و سینه و امثال آنها را از چشم مردان بپوشاند و البتّه واضح است وقتی پوشاندن زینت، واجب، و نمایاندنش به مردان حرام شد، مسلّماً و قطعاً به طریق اولویّت، پوشاندن اعضای بدن كه جایگاه زینت است یعنی سر و مو و سینه و گوش و گلو و ساق و ساعد و بازو واجب خواهد شد و ظاهر ساختنش در مرئی و منظر مردان حرام خواهد بود زیرا اعضای بدن زن، بیش از زینت و آرایشش، دل و دیدهی مردان را به خود جلب كرده و مایهی تحریك و تهییجشان میگردد.
به همین جهت بعضی مفسرّان میگویند، مراد از زینت در آیهی مباركه همان مواضع زینت است؛ یعنی اعضای بدن كه جایگاه زینت است و سترش واجب است.[3] جملهی بعدی آیه میفرماید:
...وَ لْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَی جُیُوبِهِنَّ...؛
واجب است بر زنان، روسری و جامهای را كه بر سر افكندهاند بر سینه و گریبان خود بزنند [یعنی از دو طرف روی هم آورده و كاملاً گلو و گردن و سینهی خود را بپوشانند]...
البتّه بر اهل فضل، روشن است كه غرض، بحث فقهی در مسأله نیست كه جنبهی فنّی داشته و مربوط به اهلش باشد و عرضه كردن به افكار عمومی را نشاید. بلكه سخن، جنبهی بحث تفسیری دارد و آنچه كه مستفاد از آیات شریفه است بیان میشود و با عامّهی مردم مسلمان كه به سهم خود وظیفهی تدبّر در قرآن و انذار شدن از كلام خالق خود را دارند، به میان نهاده میشود تا باشد كه موعظه شوند و به راه آیند. امّا بحث فقهی مطلب پیداست كه در صلاحیّت آقایان فقهای عظام است و بحمدالله حضرات آقایان نیز نظرات خود را در مسائل مربوط، بیان كرده و در دسترس مؤمنین نهادهاند. پس برگردیم باز هم نظری به قرآن بیفكنیم.
۱- امام جعفر صادق(ع) نگاه شهوتآلود را چگونه توصیف کردند؟
۲- حكم آیهی ۳۱ سورهی نور را بیان کنید.
۳- از نظر بعضی مفسرّان، مراد از زینت در آیهی ۳۱ سورهی نور چیست؟
[1]ـ وافی، جلد ٣، باب العفّة و ترك الفجور، صفحهی ١٢٧.
[2]ـ سورهی نور، آیهی ۳۱.
[3]ـ تفسیر مجمع البیان میگوید: ولایبدین زینتهن. ای لا یظهرن مواضع الزینة لغیر محرم و منهو فی حكمه و لم یرد نفس الزینة لان ذلك یحل النظر بل اراد مواضع الزینة. جلد ٢، چاپ قدیم، صفحهی ١٦٠.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت