کد مطلب: ۵۷۹۴
تعداد بازدید: ۴۳۰
تاریخ انتشار : ۲۸ شهريور ۱۴۰۱ - ۱۱:۰۸
تولی و تبری | ۵۷
من در صلحم با کسی که با شما صلح کرد، و در جنگم با کسی که با شما جنگید. این عبارت در ادعیه و زیارات اهل بیت علیهم السلام بسیار آمده است. عبارت سلم به معنای صلح و آشتی و حرب به معنای جنگ است. در این فقره محور صلح و جنگ وجود اهل بیت علیهم السلام است. یعنی صلح و سازش و سلامتی دارم با هرکس که با شما سر سازش و آشتی دارد و جنگ و ستیز دارم نسبت به هر کس که با شما سرناسازگاری و نبرد دارد.

نمادهای تولی در ادعیه


درکتب روایی و ادعیه، زیارت های متعددی برای اهل بیت علیهم السلام آمده است. که در تمام آن ها به اصل تولی و تبری اشاره شده است در این درس و چند شماره دیگر و با محوریت زیارت عاشورا و زیارت جامعه کبیره، به نمادهای تولی و تبری خواهیم پرداخت.


سلام بر اهل بیت علیهم السلام


در کتب ادعیه و حدیثی، زیاراتی که برای اهل بیت علیهم السلام آمده، با سلام شروع شده است، مانند زیارت جامعه کبیره که می فرماید:

«السَّلَامُ عَلَیْكُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعَ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفَ الْمَلَائِكَة[1]»، سلام بر شما ای خاندان نبوت سلام بر شما که جایگاه رسالت هستید، سلام بر شما جمعی که آمد و رفت فرشتگان نزد شماست.


معنا و مفهوم سلام


سلام در لغت عرب، معانی متعدّد دارد كه اصل در آنها معنای سلامتی است؛ یعنی، سالم بودن آن هم به طور مطلق و از تمام جهات و جوانب، به عبارت دیگر پیوسته در امن و آسایش بودن[2]. یکی دیگر از معانی سلام، تسلیم بودن است[3].


ویژگی ‌های سلامِ اسلامی


 سلامِ اسلامی، در عین این‌ كه رسم درود و تحیّت و اظهار ادب به هنگام ملاقات است، مشتمل بر دعا و نیک خواستن، محبت خالص و خیرخواهی برای طرف مقابل نیز هست، به عبارت دیگر طلبِ سلامت مطلقه است و همچنین اعلام صلح و سازش است. هر مسلمان كه در اوّلین لحظه ملاقات با مسلمان دیگر می ‌گوید: «سلامٌ علیكم»، یعنی برادرم، از طرف من مطمئن باش، من خیرخواه و سلامت خواه تو هستم؛ من با تو در حال صلح و صفایم؛ هیچ گزند و آسیبی از من به تو نخواهد رسید[4].
با توجه به آن چه بیان شد معنى سلام این است كه سلامتى و آسایش تو را فرا گرفته و از جانب من هیچ شرى و ضررى به تو نخواهد رسید و تو در ناحیه من امن و امان دارى. در مورد سلامی که در زیارت های ائمه علیهم السّلام به محضر ایشان تقدیم می شود، شخص گوینده سلام باید در حالتى باشد كه هیچ آزار و آسیب و صدمه ای از او به آن امام، نه در آن وقت و نه بعد از آن نرسد و چون معلوم است كه ائمه معصومین علیهم السلام، كه غرضشان جز هدایت امت و صلاح خلق و اعلاء كلمه توحید و ظهور آثار بندگى در مردم و شیوع طاعت خداوند در عموم ناس نیست، آنان از معصیت كردن خدا و تخلف از اوامر و نواهى او و امثال آنها متأذى خواهند شد، پس باید انسان حال خود را بر وجهى كند كه در آن وقت مورد رضایت امام باشد، نه مایه اذیت آن جناب تا در كلمه سلام راستگو باشد. و یه عبارتی دیگر با سلام بر امام معصوم، به ایشان اقتداء می کند که در این عمل نوعی اطاعت و اظهار ولایت نهفته است[5].


دوستی و دشمنی با اهل بیت علیهم السلام، دوستی و دشمنی با خداست


«اِنّی سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَکُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَکُمْ»، من در صلحم با کسی که با شما صلح کرد، و در جنگم با کسی که با شما جنگید. این عبارت در ادعیه و زیارات اهل بیت علیهم السلام بسیار آمده است. عبارت سلم به معنای صلح و آشتی و حرب به معنای جنگ است. در این فقره محور صلح و جنگ وجود اهل بیت علیهم السلام است. یعنی صلح و سازش و سلامتی دارم با هرکس که با شما سر سازش و آشتی دارد و جنگ و ستیز دارم نسبت به هر کس که با شما سرناسازگاری و نبرد دارد. و خود این عبارت بیان کننده این است که هر کس در مقابل امام حسین علیه السلام و اهل بیت قرار بگیرد کافر است و محارب با رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد، چراکه در عبارات مختلفی همچون حدیث کساء، رسول خدا صلی الله و علیه و آله می فرماید:

« اَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حارَبَهُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سالَمَهُمْ وَ عَدُوُّ لِمَنْ عاداهُمْ وَ مُحِبُّ لِمَنْ اَحَبَّهُمْ [6]»، من در جنگم با هر که با ایشان بجنگد و در صلحم با هر که با ایشان درصلح است و دشمنم با هر کس که با ایشان دشمن است و دوست دارم هر کسی را که ایشان را دوست بدارد.
و چنان که می دانیم، جنگ با انبیاء و پیامبران الهی، مخصوصا خاتم الانبیاء که افضل ایشان است، جنگ با خدا محسوب شده و محاربین با پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در واقع محاربین با پروردگار متعال هستند و حزب شیطان محسوب می شوند. لذا در روایتی از امیرالمؤمنین علی علیه السّلام می خوانیم که فرمودند:

«سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ‏ أَنَا سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِكَ سَادَةُ أُمَّتِی مَنْ أَحَبَّنَا فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ وَ مَنْ أَبْغَضَنَا فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّهَ وَ مَنْ وَالانَا فَقَدْ وَالَى اللَّهَ وَ مَنْ‏ عَادَانَا فَقَدْ عَادَى‏ اللَّهَ‏ وَ مَنْ أَطَاعَنَا فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ‏ وَ مَنْ عَصَانَا فَقَدْ عَصَى اللَّهَ. از رسول خدا صلّى الله علیه و آله شنیدم كه مى فرماید: من سرور فرزندان آدم هستم و تو اى على و امامان پس از تو، سروران امّت من هستید؛ هر كس ما را دوست بدارد، خدا را دوست داشته است و هر كس ما را دشمن داشته باشد، خدا را دشمن داشته است، هر كه با ما دوستى ورزد، با خدا دوستى ورزیده و هر كس با ما دشمنى كند، با خدا دشمنى ورزیده است. هر كس از ما اطاعت كند، از خدا اطاعت كرده و هر كه از ما نافرمانى كند، خدا را نافرمانى كرده است[7].


راه نجات


در زیارت جامعه کبیره، طریقه نجات و سعادت را در اطاعت و اقتدا از اهل بیت علیهم السلام حصر کرده است:

« مَنْ أَتَاكُمْ فَقَدْ نَجَا وَ مَنْ لَمْ یَأْتِكُمْ فَقَدْ هَلَك[8]»، در این فراز از زیارت جامعه دو جمله به صورت جمله شرطی آمده است، جمله اول: هر کس به سوی شما بیاید نجات یابد، به عبارت دیگر، شرط نجات آمدن به سوی اهل بیت علیهم السلام و قرار گرفتن در مسیر ایشان است، باید توجه داشت که جمله به صورت عمومی بیان می کند یعنی در هر امری و مسئله ای همچون ولایت و عقاید و احکام عملی و غیره باید در مسیر ایشان باشد و در طرف مقابل هر کس از شما فاصله گرفت این فاصله گرفتن  سبب هلاکت او خواهد شد. چنان چه در ادامه زیارت جامعه می خوانیم: « مُحْتَجِبٌ بِذِمَّتِکُمْ »، به شما پناه آورده ام. به عبارت دیگر خود را در حریم امن و امان و در تحت حمایت شما قرار داده ام. یعنی همان طور که انسان در زمان خطر و رخ  دادن حادثه ای در مقام برآمده که خود را محفوظ نگه دارد، در این جا در کوران حوادث سخت و مشکلات طاقت فرسای زندگی اعم از مادی و معنوی خود را در عهد و امان و ضمان و کنف حمایت و جوار حفاظت و پناه خاندان رسالت قرار می دهد و عهد و ذمه آنان را وسیله حفظ و حراست خود می داند[9].
امام در نگاه شیعه، پناهگاه مطمئنى است كه در پناه آن، مى توان از انواع آسیب هاى اعتقادى، اخلاقى و عملى، رهایى یافت، به گونه اى كه از وسوسه هاى شیطانى و آتش دوزخ، در امان بود. در حدیثى، رسول خدا صلى الله علیه و آله، خاندانِ پاك خویش را «امانِ زمینیان» معرّفى كرده و فرموده است:

«مَثَلُ أهلِ بَیتِی كَمَثَلِ النُّجُومِ؛ فَإنَّها أمانٌ لِأهلِ السَّماءِ وَ أهلُ بَیتِی أمانٌ لِأهلِ الأرضِ، فَإذا خَلَتِ السَّماءُ مِنَ النُّجُومِ أتى أهلَ السَّماءِ ما یُوعَدونَ وَ إذا خَلَت الأرضُ مِنْ أهلِ بَیتِی أتى أهْلَ الأرْضِ ما یُوعَدونَ»، مَثَل اهل بیت من، مانند مَثَل ستارگان است. پس بى گمان، ستارگان، مایه امان آسمانیان اند و اهل بیت من، مایه امان زمینیان. پس هر گاه آسمان، از ستارگان تهى شود، نشانه هاى تهدید، بر آنان فرود آید و هر گاه زمین از اهل بیت من خالى شود، نشانه هاى تهدید، بر زمینیان، فرود مى آید[10].
آن چه از مجموعه احادیث بر مى آید، «امان بودن» اهل بیت علیهم السلام را چند گونه مى توان تفسیر كرد: نخست، آن كه وجودِ جسمى امام علیه السلام بر روى زمین، سبب پایدارى آفریده هاى الهى است و به خاطر وجود امام، ستارگان، با زمین برخورد نمى كنند و سیّارات، در مدار خود در گردش اند. از امام باقر علیه السلام روایت شده كه فرمود:

« لَوْ بَقیَتِ الأرضُ یَوما بِلا إمامٍ مِنّا لَساخَتْ بِأهلِها وَ لَعَذَّبَهُمُ اللّهُ بأشَدِّ عَذابِهِ، إِنَّ اللّهَ تبارَك وتَعالى جَعَلَنا حُجَّةً فِى أرضِهِ وَ أمانا لِأهلِ الأرضِ[11]»، اگر زمین، روزى بدون امامى از ما مى مانْد، به یقین، با ساكنانش فرو مى ریخت و خداوند، ایشان را با شدیدترین عذابش، مجازات مى كرد. بى گمان، خداوند تبارك و تعالى، ما را حجّت زمینش و [ مایه ] امانِ ساكنان زمین، قرار داده است.
دوم آن كه امام علیه السلام، امانِ مردم است و هر كه در پناه او قرار گیرد، از آفات معنوى، ایمن خواهد بود و از آفتِ گناه و بَدفرجامى نیز، نجات خواهد یافت. سومین تفسیر از امان بودن اهل بیت علیهم السلام، به معناى آرامش است و پیروان اهل بیت علیهم السلام در سایه پیروى از ایشان، زندگى آرام و بدون اضطرابى خواهند داشت. به عبارت دیگر کسی که مراتب بالای ولایت را درک کرده باشد همچون مقداد اباذر و سلمان، زندگی آرام و بدون اضطرابی را درک خواهد کرد یا همچون قاسم بن الحسن علیهما السلام که در جواب سوال از مرگ، در پاسخ سید الشهدا علیه السلام فرمود: از عسل هم شیرین تر است. به همین جهت امام هادی علیه السلام در زیارت جامعه مهم ترین و مطمئن ترین راه رسیدن به خوش بختی را پذیرفتن ولایت اهل بیت علیهم السلام می داند. « سعد من والاکم »، خوش بخت است هرکس شما را یاری کند[12].
در مذهب ما کلام حق ناد علی است
طاعت که بود قبول حق یاد علی است
از جمله آفرینش کون و مکان
مقصود خدا علی و اولاد علی است[13]


خود آزمایی


1-    با توجه به عبارت « السَّلَامُ عَلَیْكُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ » منظور از سلام چیست؟
2-    منظور از اینکه اهل بیت امان برای اهل زمین هستند، چیست؟

پی نوشت ها

 

[1] بحار الانوار ج99 ص127
[2] برگرفته از  کتاب قاموس قرآن ج3 ص 296 الی 299
[3] شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور ص97
[4] حبل المتین ( آیت الله ضیاء آبادی) ص5 الی 7
[5] شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور ص102
[6] مفاتیح الجنان
[7] الأمالی( للصدوق) ص 476 (ترجمه حدیث از ری شهری)
[8] بحار الانوار ج99 ص129
[9] جامعه در حرم ( شرح زیارت جامعه کبیره) سید مجتبی بحرینی ص557
[10] جامع الاخیار ص 61/ترجمه ری شهری
[11] کمال الدین ج1 ص204/ترجمه ری شهری
[12] برگرفته از کتاب: قرآن ناطق شرح زیارت جامعه کبیره (ری شهری) ص 576 الی 578
[13] سفینه البحار (حافظ شیرازی) ص620 کتابخانه دیجیتالی نور 

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

مجید رضایی
برچسب ها: تولی و تبری عصمت
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: