نامه شماره ۶
به لحاظ مبارک مرجع عزیزم، حضرت آیتالله العظمی آقای حاج شیخ لطفالله صافی مدظله العالی برسد.
با سلام و تبریک ایام ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) خواهشمند است در این روزهای خجسته، اینجانب را نصیحتی فرمایید تا بتوانیم هرچه بیشتر در راه اسلام، ثابتقدم باشم.
بسم الله الرّحمن الرّحیم
اَلْحَمْدُللهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَالْصَّلاةُ وَالسَّلامُ عَلَی سَیِّدِنَا وَ نَبِیِّنَا أبِیالْقَاسِمِ مُحَمَّدٍ وآلِهِ الطّاهِرِینَ، سِیِّمَا بَقِیَّةِ اللهِ فِی الْأرْضِینَ.
قَالَ اللهُ تَعالَی: «وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیماً فَاتَّبِعُوهُ وَلا تَتَّبِعِ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذَلِکُمْ وَصَّیْکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ».[۱]
نصیحتی که به شما مینمایم، برگرفته و اقتباس از نصیحت و سفارش مرحوم علاّمه حلّی قدس سره به فرزندش، فخرالمحقّقین قدس سره میباشد. ایشان از بزرگترین علمای اسلام است که در همه علوم نقلی و عقلی از اساتید کم نظیرند. آن بزرگوار در خاتمه کتاب ارزنده قواعد، به فرزندش، که او نیز از شخصیتهای برجسته علمی و از مفاخر عالم علم و تحقیق و فضیلت است، سفارشاتی فرموده است.
آن فقیه عظیم، فرزند جلیل خود را مخاطب قرار داده و بعد از دعای خیر، او را به تقوا و پرهیزکاری، که سپر نگهدارنده و وسیله پایدار و سودمندی است و انسان را برای قیامت آماده مینماید، وصیت میفرماید و به اطاعت اوامر خدا، آنچه موجب رضای او و دوری از آنچه نهی فرموده، دستور میدهد.
از او میخواهد که عمرش را در تحصیل کمالات و کسب فضایل و صعود از پستی نقصان و نادانی، به اوج علم، کمال، مدارج معارف، آداب و مقامات انسانی و اعمال صالحه صرف نموده و اوقات خود را بیهوده تلف نسازد.
از جمله این وصایا، احسان، مساعدت، کمک به برادران، قضای حوایج محتاجان و مقابله بدی به نیکی و تشکر و امتنان از نیکوکاران است.
نیز او را به ترک صحبت و همنشینی و معاشرت با مردم نادان و فاسدالاخلاق، سفارش میکند.
و از طرف دیگر، فرزندش را به ملازمت محضر علما و مجالست فضلا، که سبب رفع جهل و موجب اخلاق حسنه است، توصیه میفرماید.
به صبر و توکل، رضا و حسابرسی نفس و استغفار و پرهیز از ظلم، خصوصاً به یتیمان و ضعفا وصیت میکند و میفرماید: خداوند در کیفر کسی که شکستهای را برنجاند و ضعیف و افتادهای را بیازارد، گذشت نمیفرماید.
و بعد از آن میفرماید: در ادای نماز شب، مواظبت داشته باش که پیامبر عظیمالشأن(ص) بر آن ترغیب و تشویق فرموده است؛ آنجا که میفرماید: مَنْ خُتِمَ لَهُ بِقِیَامِ اللَّیْلِ ثُمَّ مَاتَ، فَلَهُ الْجَنَّةُ؛[۲]
صلحه رحم و پیوند با خویشان را که سبب زیادتی عمر است انجام بده و در حسن خلق، هرچه میتوانی اهتمام کن که پیامبر اکرم(ص) میفرماید:
«إِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوالِکُمْ فَسَعُوهُمْ بِأَخْلاقِکُمْ».[۳]
در پیوند با ذرّیه طیّبه ـ فرزندان معصومین(ع) ـ سادات کرام و خدمت و احترام به آنها تلاش داشته باش که خداوند متعال در سفارش آنها تأکید فرموده و مودّت و دوستی ایشان را اجر رسالت قرار داده است:
«قُل لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی؛[۴]
و حضرت ختمی مرتبت(ص) فرمودند: «من از چهار گروه، در روز قیامت شفاعت میکنم، اگرچه به مقدار گناهان اهل دنیا، گناه بیاورند: کسی که ذریه مرا یاری کرده باشد، شخصی که در تنگدستی مالش را به فرزندان من بذل کرده باشد، آن کس که اولاد مرا، به زبان و دل، دوست داشته باشد و شخصی که برای قضای حاجتهای ذرّیه من، در وقتی که طرد شده و کنار گذاشته شده باشند، سعی و تلاش نماید».[۵]
و همچنین بر تو باد به تعظیم فقها و اکرام علما، که پیامبر عالیقدر اسلام(ص) فرمودند:
مَنْ أَکْرَمَ فَقِیهاً مُسْلِماً لَقِیَ اللهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَهُوَ عَنْهُ رَاضٍ وَمَنْ أَهَانَ فَقِیهاً مُسْلِماً لَقِیَ اللهَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَهُوَ عَلَیْهِ غَضْبانٌ.[۶]
نگاه کردن بر عالم عبادت است، نظر به در خانه عالم عبادت است و مجالست و همنشینی با عالم عبادت است.
بر تو باد به تحصیل علم و فهم دین! مبادا علمی را که داری، از آنان که نیاز دارند، کتمان کنی و اظهار ننمایی.
در قرآن مجید است: «آن کس که دانش خود را کتمان کند، خدا و همه لعنتکنندگان او را لعنت میکنند».[۷]
خصوصاً اگر بدعتها ظاهر شود، واجب است بر عالم که علم خود را اظهار کند و بدعتها را دفع نماید و نگذارد که مردم گمراه شده، در اشتباه بیفتند.
قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص): «إِذَا ظَهَرَتِ الْبِدَعُ فِی أُمَّتِی فَلْیُظْهِرُ الْعالِمُ عِلْمَهُ، فَمَنْ لَمْ یَفْعَلْ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللهِ».[۸]
توصیهی حقیر، اضافه بر آنچه علاّمه حلی رحمه الله فرموده، این است که: یاد خدا را در هیچ حال فراموش مکن و خدا را چنان عبادت و پرستش کن که گویی او را میبینی و اگر تو او را نمیبینی، او تو را میبیند؛
«أُعْبُدِ اللهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ کُنْتَ لا تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ».[۹]
بر یاد او به دل و زبان مستمر و مداوم باش! یقیناً خدا هم تو را یاد مینماید؛ «فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ».[۱۰]
و از شکر نعمتهای او، اگرچه کسی از حق شکر آنها برنمیآید، غافل مباش و از کفران نعمت و اینکه با نعمت خدا او را معصیت کنی، برحذر باش که: «وَلَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأزِیدَنَّکُمْ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ».[۱۱]
در معامله با مردم، طریق انصاف را رعایت کن! مبادا حقی را از کسی، اگرچه کوچک باشد، انکار کنی و تا بتوانی با برادران دینی مواسات داشته باش! «أَشَدُّ الْأعْمالِ ثَلاثَةٌ مُوَاسَاةُ الْإخْوانِ فِی الْمَالِ وَإِنْصَافُ النَّاسِ مِنْ نَفْسِکَ، وَذِکْرُاللهِ عَلَی کُلِّ حَالٍ».[۱۲]
حق برادران و خواهران مؤمن و مؤمنه را رعایت کن! آسانترین آن، این است که: برای آنها دوست بداری، آنچه را برای خودت دوست میداری، و ناخوش داشته باشی، آنچه را برای خود ناخوش میداری.
و با آنها که از تو می بُرَند، تو پیوند کن و آنها را که به تو ستم میکنند عفو کن!
بپرهیز از خودبینی و غرور و تکبر و نظر حقارت به دیگران؛ «أَلَیْسَ فِی جَهَنَّمَ مَثْویً لِلْمُتَکَبِّرِینَ».[۱۳]
به هیچیک از بندگان خدا و برادران و خواهران ایمانی، به نظر کمقدری نگاه مکن! شاید همان کسی که تو او را کم گرفته و کم میبینی، از اولیای خدا باشد.
مظاهر دنیا و مقامات ظاهری، معیار، نشان قدر معنوی و حقیقی و شأن اشخاص نیست که: «اَلْأکْثَرُونَ هُمُ الْأقَلُّونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ».[۱۴]
هرچه خود را در مقایسه با دیگران کمتر بشماری و تواضع بیشتر داشته باشی، به مقامات و درجات بالاتر نایل میشوی.
امر به معروف و نهی از منکر، سعی و کوشش در اعلای کلمه اسلام و تبلیغ مکتب اهل بیت(ع) را که مکتب اصل و اصیل اسلام است، همیشه وجهه همت خود قرار بده و حبّ فی الله و بغض فی الله را در همه احوال و کارها مراعات کن! «أَوْثَقُ عُرَی الْإیمَانِ اَلْحُبُّ فِی اللهِ وَالْبُغْضُ فِی اللهِ».[۱۵]
بر راستی و صداقت، درستی و امانت و حفظ عهد و وفای به وعده که از موجبات مهم عزّت دنیا و آخرت و اعتلا و اعتبار جامعه است، ملازمت و مداومت داشته باش که در حدیث است:
«به نماز و روزه بسیار شخص نظر نکنید؛ بلکه به صدق و راستی او در گفتار و ادای امانت او نظر کنید».[۱۶] و از رسول اکرم(ص) است که فرمود: امّت من همواره در خیر هستند، مادامی که امانت را غنیمت و صدقه دادن را غرامت و خسارت نبینند؛ «لا تَزَالُ أُمَّتِی بِخَیْرٍ مَا لَمْ تَرَ اَلْأمَانَةَ مُغْنِماً وَالصَّدَقَةَ مُغْرِماً».[۱۷]
از دوستی با دشمنان خدا سخت پرهیز کن و در این آیات پیوسته تأمل کن!
«لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ یُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ کَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ اُولَئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإیمَانَ؛[۱۸]
قُلْ إِنْ کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَاؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنَ اللهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّی یَأْتِیَ اللهُ بِأَمْرِهِ وَاللهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ؛[۱۹]
تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوّاً فِی الْأرْضِ وَلا فَسَاداً وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ؛[۲۰]
و تلاوت قرآن را ترک مکن که برحسب روایات، قرآن، عهد خدا است و شخص باید در این عهد نظر کند و حداقل روزی پنجاه آیه از آن را قرائت نماید.
از فایده و فضیلت تفکر در خلق آسمان و زمین، نفْس خود و همه آیات الهی، که سبب مزید معرفت و خداشناسی و بیداری و آگاهی و ترقی روح و عقل میشود، هیچ گاه غفلت مکن که خداوند خردمندان را در قرآن خردمندان را به این صفت توصیف و تعریف نموده است. و هم در قرآن میفرماید: وَفِی الْأرْضِ آیَاتٌ لِلْمُوقِنِینَ * وَفِی أَنْفُسِکُمْ؛[۲۱]
مبادا از آنها باشی که از نظر کردن به ظاهر این عالم، به باطن آن نمیرسند و به همین تماشا و سیر ظاهری جهان اکتفا کرده، مشمول این آیه شریف میشوند:
وَکَأَیِّنْ مِنْ آیَةٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأرْضِ یَمُرُّونَ عَلَیْهَا وَهُمْ عَنْهَا مُعْرِضُونَ؛[۲۲]
و در توسل به حضرات معصومین(ع) و حضور در مجالس ذکر فضایل و مناقب و مصائب ایشان، بهخصوص مجالس روضه و تعزیه حضرت سیدالشهدا ـ علیه أفضل التحیة و الثناء ـ کوتاهی ننما و این مجالس را که متضمن کمال روح و تهذیب نفس و کسب ثواب و اجر بسیار و ازدیاد بصیرت و معرفت است مغتنم بشمار!
و خصوصاً یاد ولی نعمت حقیقی و آن آقایی که همه نعمتهای الهی و فیوض ظاهریه و باطنیه، از برکت وجود مقدس او به ما میرسد؛ یعنی حضرت بقیة الله مولانا المهدی ـ ارواحنا فداه ـ را فراموش ننما و تا میتوانی با گفتار و کردار خود خوشنودی و مسرّت خاطر شریف ایشان را فراهم نما! برای تعجیل فرج و ظهور آن حضرت و نزدیک شدن روزگار رهایی دعا کن و سعی کن که از منتظران حقیقی و متعهد آن حضرت باشی!
بر صلوات بر محمد و آل محمد ـ صلوات الله علیهم اجمعین ـ مداومت داشته باش!
و این حقیرِ فقیرِ سراپا تقصیر را از دعای خیر و طلب مغفرت، حیّاً و میّتاً، فراموش ننما!
فَإِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلاّ بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ وَآخِرُ دَعْوَانَا أَنِ الْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَصَلَّی اللهُ عَلَی سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِینَ.
والسلام علیکم و رحمة الله
لطف الله صافی
[۱]. انعام، 153. «و بدانید این راه راست و درست من است، پس آن را در پیش گیرید، و به راههای دیگر نروید که شما را از راه او دور اندازد؛ اینچنین به شما سفارش کرده است، باشد که تقوا پیشه کنید [و در امان مانید]».
[۲]. طوسی، تهذیبالاحکام، ج۲، ص۱۲۲؛ ابن ابی جمهور احسائی؛ عوالیاللئالی، ج 2، ص 51 ؛ ج۴، ص۸؛ حر عاملی، وسائلالشیعه، ج۵، ص۲۷۴. «آن کس که پایان زندگیاش به قیام شبانگاهان باشد، بهشت از آن اوست».
[۳]. صدوق، الامالی، ص۶۲، ۵۳۱؛همو، من لا یحضره الفقی، ج۴، ص۳۹۴؛ فتال نیشابوری، روضةالواعظین، ص ۳۷۶؛ طبرسی، مشکاةالانوار، ص۳۶۹؛ ابن ابی جمهور احسائی، عوالیاللئالی، ج ۲، ص ۷۴؛ ج۴، ص۸۰. «همانا شما هرگز با اموالتان نمیتوانید گره از کار مردم باز کنید، پس با اخلاقتان چنین باشید».
[۴]. شوری، 23. «بگو برای آن کار از شما مزدی نمیطلبم، مگر دوستداری در حق نزدیکان [اهل بیتم]».
[۵]. کلینی، الکافی، ج۴، ص۶۰؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۶۵؛ طوسی، نهذیبالاحکام، ج۴، ص۱۱؛ ابن ابی جمهور احسائی، عوالیاللئالی، ج 4، ص 80. «إِنِّی شَافِعٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لِأرْبَعَةِ أَصْنَافٍ وَلَوْ جَاؤُوا بِذُنُوبِ أَهْلِ الدُّنْیَا: رَجُلٌ نَصَرَ ذُرِّیَّتِی وَرَجُلٌ بَذَلَ مَالَهُ لِذُرِّیَّتِی عِنْدَ الْمَضِیقِ وَرَجُلٌ أَحَبَّ ذُرِّیَّتِی بِاللِّسَانِ وَبِالْقَلْبِ وَرَجُلٌ یَسْعَی فِی حَوَائِجِ ذُرِّیَّتِی إِذَا طُرِّدُوا وَشُرِّدُوا».
[۶]. ابن ابی جمهور احسائی؛ عوالی اللئالی، ج 1، ص۳۵۹. «هرکس، فقیهی را احترام کند، روز قیامت خدا را ملاقات میکند در حالی که خدا از او خشنود است و هرکس فقیهی را اهانت کند، روز قیامت، خدا را ملاقات میکند در حالی که خدا بر او خشمگین است».
[۷]. بقره، ۱۵۹. إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَی مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ.
[۸]. کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۴؛ مغربی، دعائمالاسلام، ج۱، ص۲؛ ابن ابی جمهور احسائی، عوالی اللئالی، ج 4، ص ۷۰-۷۱؛ حر عاملی، وسائلالشیعه، ج۱۱، ص۵۱۰. «آنگاه که در امت من بدعتها پدیدار گشت، پس بر عالم (دینی) است که دانستههای خویش را بیان کند و اگر چنین نکرد، پس لعنت خدا بر او باد».
[۹]. طوسی، الامالی، ص۵۲۶؛ طبرسی، مکارمالاخلاق، ص۴۵۹؛ مجلسی، بحارلانوار، ج۲۵، ص۲۰۴؛ ج۶۹، ص۲۷۹؛ ج۷۴، ص۷۴.
[۱۰]. بقره، ۱۵۲. «پس مرا یاد کنید، تا شما را یاد کنم».
[۱۱]. ابراهیم، ۷. «اگر شکر کنید بر نعمت شما میافزایم، و اگر کفران بورزید [بدانید که] عذاب من سخت و سنگین است».
[۱۲]. مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۶۷. «سختترین عملها سه چیز است: یاری کردن برادران دینی در مال، و با مردم با انصاف رفتار کردن، و در هر حال خدا را یاد کردن».
[۱۳]. زمر، 60. «[به آنان گویند] آیا منزلگاه متکبّران در جهنّم نیست؟».
[۱۴]. احمدبن حنبل، مسند، ج۲، ص۳۹۹؛ ج۵، ص۱۵۲؛ بخاری، صحیح، ج۷، ص۱۷۷؛ مسلم نیشابوری، صحیح، ج۳، ص۷۵؛ متقی هندی، کنزالعمّال، ج۶، ص۳۵۶. «کسانی که در دنیا دارا هستند همانها در روز قیامت بیچیز و ندارند».
[۱۵]. برقی، المحاسن، ج۱، ص۱۶۵؛ صدوق، معانیالاخبار، ص۳۹۸ـ۳۹۹؛ همو، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۶۲؛ ابن عبدالبر، التمهید، ج۹، ص۲۴۵؛ قطب راوندی، الدعوات، ص۲۸. «محکمترین دستگیرههای ایمان، دوست داشتن در راه خدا و دشمن داشتن برای خداست».
[۱۶]. کلینی، الکافی؛ ج 2، ص 105؛ حر عاملی، وسائلالشیعه، ج۱۳، ص۲۱۸ـ۱۲۱۹. قالَ الصّادِقُ(ع): «لا تَنْظُرُوا إلَی طُولِ رُکُوعِ الرَّجُلِ وَسُجُودِهِ؛ فَإِنَّ ذَلِکَ شَیْءٌ اعْتَادَهُ، فَلَوْ تَرَکَهُ، اِسْتَوْحَشَ لِذلِکَ وَلکِنْ اُنْظُرُوا إِلَی صِدْقِ حَدِیثِهِ وَأَدَاءِ أَمَانَتِهِ».
[۱۷]. حلوانی، نزههیالناظر، ص۱۵.
[۱۸]. مجادله، 22. « قومی نیابی که به خداوند و روز بازپسین ایمان داشته باشند و با کسانی که با خداوند و پیامبر او مخالفت میورزند، دوستی کنند، ولو آنکه پدرانشان یا فرزندانشان یا برادرانشان یا خاندانشان باشند. ایناناند که [خداوند] در دلهایشان [نقش] ایمان نگاشته است».
[۱۹]. توبه، ۲۴. «بگو اگر پدرانتان و فرزندانتان و برادرانتان و همسرانتان و خاندانتان و اموالی که به دست آوردهاید و تجارتی که از کسادش میترسید، و خانههایی که خوش دارید، در نزد شما از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش عزیزتر است، منتظر باشید تا خداوند فرمانش را به میان آورد، و خداوند، نافرمان را هدایت نمیکند».
[۲۰]. قصص، ۸۳. «این سرای آخرت است، آن را برای کسانی که در روی زمین نمیخواهند سرکشی و تبهکاری کنند، مقرر داشتهایم، و سرانجام نیک، از آن پرهیزگاران است».
[۲۱]. ذاریات، ۲۰ـ۲۱. «و در زمین مایههای عبرتی برای اهل یقین هست و نیز در وجود خودتان».
[۲۲]. یوسف، ۱۰۵. «و چه بسیار نشانه [و مایه عبرت] در آسمانها و زمین هست که بر آنان میگذرند و هم آنان از آنها روی گردانند».
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
حضرت آیت الله العظمی لطف الله صافی گلپایگانی