کد مطلب: ۵۸۹۶
تعداد بازدید: ۳۱۲
تاریخ انتشار : ۰۴ آبان ۱۴۰۱ - ۱۴:۱۴
جهاد | ۲۳
جهاد از ریشه جَهد، به معنی تلاش و کوشش کامل است. همان طور که از اسم جهاد پیداست، هر جهادی عادتاً همراه با کوشش فراوان و گاهاً طاقت فرساست. در جهاد فرهنگی نیز قضیه از همین قرار است. جهاد فرهنگی نیز با توجه به نوع آن، مشکلات خاص خود را دارد و تلاش و کوشش متناسب با خود را می طلبد.

جهاد فرهنگی در روایات | ۸

 

اثربخشی سخاوت و گذشت از خطای دیگران در جهاد فرهنگی


پیش از این در باره برخی از مکارم اخلاق امام مجتبی علیه السلام سخن گفتیم که تأثیر فراوانی در جذب مخاطب و کار فرهنگی دارد. اینک به بررسی برخی دیگر از مکارم اخلاقی ائمه علیهم السلام و تأثیر آن در روند جهاد فرهنگی می پردازیم تا اصول ارزشمند و کارآمد دیگری را در این رابطه از صفات برجسته و سیره معصومین علیهم السلام بیاموزیم.


سخاوت


جود و بخشش اين خاندان ضرب ‌المثل است. يكي از فضايل علي‌ علیه ‌السلام  كه موجب شد آياتي از قرآن در شأنش نازل شود، انفاق و صدقات آن حضرت در راه خدا بود. علي علیه السلام و اهل ‌بيتشان در اين صفت، شهره آفاق شدند و تنها دِرهم، و قرص ناني را كه داشتند به فقرا مي‎ دادند و ديگران را بر خود مقدم مي ‎داشتند و ايثار مي ‎نمودند. اي بسا كه خودشان گرسنه و برهنه به سر بردند و غذا و جامه خود را در راه خدا بخشيدند. ابن‌ عساكر در تاريخ خود از ابي ‌هشام قنّاد روايت نموده كه او از بصره براي امام حسين‌ علیه ‌السلام  كالا مي ‎آورد، و آن حضرت از جاي برنخاسته همه را به مردم مي ‎بخشيد.
و هم ابن ‌عساكر روايت كرده: گدايي ميان كوچه ‎هاي مدينه قدم برمي ‎داشت و سؤال مي ‎كرد تا به در خانه امام حسين‌ علیه ‌السلام رسيد. در را كوبيد و اين دو شعر را انشا كرد:
لَمْ يَخَبِ الْيَوْمَ مَنْ رَجَاكَ وَ مَنْ / أَنْتَ جَوَادٌ وَ أَنْتَ مَعْدِنُهُ
حَرَّكَ مِنْ دُونِ بَابِكَ الْحَلَقَةَ / أَبُوكَ قَدْ كَانَ قَاتِلَ الْفَسَقَةِ
 -ترجمه: نااميد نمي ‎گردد امروز آن‌ كسي كه به تو اميد بسته، و حلقه در خانه تو را حركت داده است. تو صاحب جود و معدن بخششي، و پدرت كشنده فاسقان بود.
امام حسين‌ علیه ‌السلام مشغول نماز بودند. نماز را به ‌زودي به ‌جا آورده و بيرون آمدند، در اعرابي اثر تنگدستي مشاهده ‎كردند؛ برگشتند و قنبر را صدا زدند و قنبر جواب داد: «لَبَّيْكَ يَا بْنَ رَسُولِ اللهِ»، فرمودند: از پول مخارج ما چقدر مانده است؟ عرض كرد: دويست درهم كه فرموديد در بين اهل ‌بيت قسمت كنم. فرمودند: آن را بياور! كسي آمده كه از آن ها به آن پول سزاوارتر است، آن را گرفتند و بيرون آمده و به اعرابي دادند و ابیاتی سرودند که در آن از مرد اعرابی عذرخواهی کردند:
خُذْهَا فَإِنِّي إِلَيْكَ مُعْتَذِرٌ / لَوْ كَانَ فِي سَيْرِنَا عَصاً تَمِدُّ إِذَنْ...
اعرابي پول ‌ها را گرفت و رفت و مي ‎گفت: «اَللهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ». خدا بهتر می داند که رسالتش را کجا (در کدام خاندان) قرار دهد.[1]
اهل بیت علیهم السلام پیشتازان جهاد فرهنگی هستند و همان گونه که در تمامی عرصه ها و زوایای زندگی بشر، الگوی کامل و بی نقصی برای ما هستند، در میدان جهاد فرهنگی نیز مصداق اکمل و اتمّ مجاهد فرهنگی می باشند. یکی از عوامل موفقیت آن بزرگواران در این عرصه، مکارم اخلاقی همچون سخاوت و پرهیز از بُخل و خسّت است. مجاهدین فرهنگی باید بدانند که تنها در صورتی در میدان جهاد فرهنگی موفق خواهند بود که درد مردم را درد خود دانسته و برای حلّ مشکلات ایشان نیز همانند مشکلات خود کوشا باشند. سخاوت یکی از صفات زیبایی است که علاوه بر کمال فردی، باعث بستر سازی مناسب برای جهاد فرهنگی در جامعه می شود. مجاهد فرهنگی نباید نسبت به نیازهای مردم بی تفاوت باشد، بلکه برای حل مشکلات آن ها در صورت امکان از امکانات خود در اختیار ایشان بگذارد و چنان چه خود فاقد امکانات لازم بود، در این زمینه وساطت خیر نماید تا مشکل مرتفع گردد.


عفو و گذشت از خطای دیگران


جهاد از ریشه جَهد، به معنی تلاش و کوشش کامل است. همان طور که از اسم جهاد پیداست، هر جهادی عادتاً همراه با کوشش فراوان و گاهاً طاقت فرساست. در جهاد فرهنگی نیز قضیه از همین قرار است. جهاد فرهنگی نیز با توجه به نوع آن، مشکلات خاص خود را دارد و تلاش و کوشش متناسب با خود را می طلبد. یکی از مشکلات جهاد فرهنگی، مقاومت برخی از مردم در برابر آن و در نتیجه ابراز رفتارهای ناشایست در برابر مجاهدین این عرصه می باشد. چنان چه پیش از این بیان گردید، یکی از وظایف خطیر مجاهدین فرهنگی، صبر در برابر این رفتارهاست. گام بعدی در این مشکلات مرتبه ای بالاتر از صبر است و آن چشم پوشی و گذشت از خطای دیگران است. در سایه این کرامت، قلب بسیاری از مردم نرم شده و زمینه برای اثرگذاری تلاش های مجاهد فراهم می گردد.
قرآن کریم در باره عفو و گذشت از خطای دیگران آیات متعددی دارد. از جمله می فرماید:

«...وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ»

آن ها بايد عفو كنند و چشم بپوشند آيا دوست نمى ‏داريد خداوند شما را ببخشد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است.[2] خداوند متعال گذشت از خطای مردم را از صفات پرهیزگاران برمی شمرد و می فرماید:

«الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ الْكاظِمِينَ الْغَيْظَ وَ الْعافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»

همان ها كه در توان گرى و تنگ دستى، انفاق مى‏ كنند و خشم خود را فرو مى ‏برند و از خطاى مردم در مى ‏گذرند و خدا نيكوكاران را دوست دارد.[3]
سیره و سفارشات اهل بیت علیهم السلام نیز مطابق با قرآن کریم، در مورد گذشت از خطای دیگران بیش از آن است که در این نوشتار گنجانده شود. اما از باب نمونه به برخی از آن ها اشاره می کنیم. امیر المؤمنین علیه السلام در خطبه «دیباج» می فرمایند:

«إِذَا ظُلِمْتُمْ فَاصْبِرُوا وَ إِذَا أُسِي‏ءَ إِلَيْكُمْ‏ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا كَمَا تُحِبُّونَ‏ أَنْ‏ يُعْفَى‏ عَنْكُم»

هر وقت مورد ظلم واقع شدید صبر کنید و هر زمان که به شما بدی شد، ببخشید و گذشت کنید همان طور که دوست دارید از (خطای) شما چشم پوشی شود و بخشیده شوید.‏[4] امام صادق علیه السلام چشم پوشی و گذشت از ظلم دیگران را جزء مکارم و شرافت های دنیوی و اخروی دانسته و می فرمایند:

«ثَلَاثٌ‏ مِنْ‏ مَكَارِمِ‏ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَكَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ تَحْلُمُ إِذَا جُهِلَ عَلَيْكَ»

. سه چیز از شرافت های دنیا و آخرت است: 1- بخشش و گذشت از کسی که به تو ظلم کرده 2- ارتباط برقرار کردن با کسی که با تو قطع رابطه نموده 3- و حلیم و صبور بودن در برابر بی حرمتی نادان.[5]
بر همین اساس رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:

«مُرُوَّتُنَا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏ الْعَفْوُ عَمَّنْ‏ ظَلَمَنَا وَ إِعْطَاءُ مَنْ حَرَمَنَا»

شیوه و سلوک ما اهل بیت، گذشت از کسی است که به ما ظلم کرده و عطا نمودن به فردی که ما را محروم ساخته است.[6] يكى از بازماندگان عمر بن خطاب در مدينه حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام را اذيت مي كرد. هر وقت ايشان را مي ديد دشنام مي داد و ناسزا به على عليه السّلام مي گفت. روزى يكى از اطرافيان امام عليه السّلام عرض كرد: اجازه مي دهید اين تبهكار را بكشم؟ امام عليه السّلام او را به شدّت از اين كار بازداشتند. (امام علیه السّلام) از كار آن مرد جويا شدند. عرض کردند: در اطراف مدينه زراعت مي كند. حضرت به جانب او رفتند و او را در مزرعه‏ اش يافتند، با الاغ خود وارد زراعت او شدند. مرد عمرى فرياد زد: زراعت مرا لگد مال مكن، ولى امام همان طور سواره روى زراعت مي رفتند تا به او رسيدند.
از مركب پياده شده نشستند، با صورتى گشاده و خنده رو به او فرمودند: چقدر خرج اين زراعت كرده‏ اى؟ گفت: صد دينار. فرمودند: چقدر اميد دارى حاصل بردارى؟ گفت: خبر از غيب ندارم، فرمودند: از تو پرسيدم چقدر اميدوارى حاصل بدهد؟ گفت: اميدوارم دويست دينار حاصل بردارم. امام عليه السّلام كيسه ‏اى كه محتوى سيصد دينار طلا بود در اختيار او گذاشتند. فرمودند: زراعت تو نيز به جاى خود هست، خداوند آن چه اميدوارى، حاصل به تو خواهد داد. عمرى از جاى خود حركت كرده سر امام علیه السّلام را بوسيد و خواهش كرد تا امام علیه السّلام از خطايش چشم بپوشند. امام عليه السّلام لبخندى زده برگشتند. وقتى حضرت به مسجد رهسپار شدند، در آن جا ديدند عمرى نشسته است. همين كه چشم او به موسى بن جعفر عليه السّلام افتاد، گفت: خدا مي داند مقام امامت را به كه بسپارد. اصحاب امام دور او جمع شده گفتند: تو قبلاً بر خلاف اين رفتار مي كردى. گفت: اكنون شنيديد چه گفتم، و شروع به دعا براى موسى بن جعفر علیه السّلام نمود. با او دعوا كردند او نيز با آن ها نزاع كرد. وقتى موسى بن جعفر عليه السّلام به منزل برگشتند، به اطرافيان خود فرمودند: كدام كار بهتر بود، آن چه شما تصميم داشتيد يا آن چه من انجام دادم؟ من او را به راه آوردم با همان مبلغى كه مي دانيد و جلو شرّ او را گرفتم (شما مي خواستيد او را بكشيد).[7]
همان طور که از جریانِ گذشت و چشم پوشی امام کاظم علیه السلام از هتاکی و بی ادبی مرد مخالف، و محبت امام نسبت به او پیداست، گذشت از بدی های دیگران می تواند در برخی موارد حتی قلب های قصیّ و پُر عناد و تعصّب را تحت تأثیر خود قرار دهد. بنا بر این توجّه به این فضیلت اخلاقی می تواند در راستای جهاد فرهنگی بسیار راه گشا و اثربخش باشد.


خودآزمایی


1- نمونه ای از اثربخشی مثبت «سخاوت» در جهاد فرهنگی را با توجه به سیره امام حسین علیه السلام بنویسید؟
2- توضیح دهید چگونه عفو و گذشت از خطای دیگران می تواند به مقوله جهاد فرهنگی کمک کند؟


پی نوشت ها


[1] پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی صافی گلپایگانی، پرتوی از عظمت امام حسین (علیه السلام)، سخاوت امام حسین (ع). [با دخل و تصرف]
[2] سوره نور/ آیه 22 (ترجمه مکارم).
[3] سوره آل عمران/ آیه 134 (ترجمه مکارم).
[4] تحف العقول ص 151.
[5] الكافي (ط - الإسلامية) ج ‏2 ص 107.
[6] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج ‏74 ص 141.
[7] إعلام الورى بأعلام الهدى (ط - الحديثة) ج ‏٢ ص ٢٦.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

حجت‌الاسلام مسلم زکی‌زاده
برچسب ها: جهاد جهاد فرهنگی
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: