منظور از امر به معروف و نهی از منکر، سوق مردم به نیکوکاری و خودداری از کارهای زشت و منکرات و اِعمال نظارت در اجرای حدود و مقررات است و چون به حسب موارد، اشخاص، امکنه و ازمنه برای این مقصود از وسایل مختلفه میشود استفاده کرد و نمیتوان یک وسیله معینی را ذکر نمود، باید همه افراد به نوبه خود و درخور تمکّن و استعداد و وسایلی که در دسترس آنهاست این وظیفه را نصبالعین قرار دهند، و آن کسانی که متمکّن از بذل مال هستند به وسیله صرف مال و انفاق، و آنهایی که قدرت نطق و خطابه دارند توسط سخنرانیها، و اشخاصی که نویسنده و صاحب قلماند به وسیله انتشار رسالهها و کتابها و بیانیهها و روزنامه و مجلّه و حتی نامههای خصوصی، و کسانی که نفوذ کلمه و ریاست دارند با استفاده از نفوذ و ریاست خود و به طور کلی کوچک و بزرگ از هر راه و وسیله صحیح و معقول و دنیاپسند، باید این مقصود عالی را تأمین نمایند.
در دنیای فعلی وسایل تبلیغ و انتشار آراء و عقاید و افکار، بسیار ترقّی کرده و یکی از بزرگترین ارکان زندگی اجتماعی گردیده است موضوع تبلیغات و انتشارت، مورد توجه عموم ملل قرار گرفته و روز به روز بر توسعه تشکیلات آن میافزایند؛ با تبلیغات میجنگند، تجارت و کسب میکنند، استعمار میکنند، خراب میکنند، آباد میکنند، اخلاق را فاسد میکنند و یا سطح آداب و اخلاق و فرهنگ و تربیت را بالا میبرند. هیچ وسیلهای برای نیل به مقاصد، آسانتر و مفیدتر از وسایل امروزی که جهان را مانند یک مجلس و یک اطاق درس قرار داده نیست.
بیشتر مفاسد جامعه نتیجه انتشار اندیشههای زهرآگین و قلمهای منحرف است و تا وضع بعضی از مطبوعات و سخنرانیها دوام داشته باشد، بازار فساد و خیانت و ستم رواج خواهد داشت؛ مقالات برانگیزنده احساسات شهوانی و داستانهای عشقی و انتشار عکس زنهای لخت و برهنه، جز دعوت به نابکاری و فساد معنی دیگری ندارد، و کسی هم نیست بپرسد آقای روزنامهنویس! چرا حیثیت روزنامهنگاری و قلم را به این پایه از ابتذال و رسوایی میرسانی؟ و با دشمنان اسلام و بیگانگان همکاری میکنی؟ و در بردن شرافت و عزّت و آبروی قوم خود کوشش مینمایی؟ چرا به جای مدافعه از حقوق مردم و تشویق آنان به تکمیل علوم و فرا گرفتن صنایع مفید و تهذیب اخلاق و ایجاد حس تعاون و همکاری و برادری، با نوشتن این مطالب مردم را از راه منحرف و از کاروان ترقی باز میداری؟
عیب مهمتر آن است که اینگونه مطبوعات و نویسندگان را بعضی مقامات خارجی یا داخلی که به جز استعمار و نیل به منافع پلید مادی و اشغال میز... یا کرسی... نظری ندارند، تأیید و حمایت مینمایند و اگر هم مذاکره اصلاح قلم و بیان در میان آید به جای جلوگیری از این قلمهای ناپاک، از مطبوعات آزادیخواه با ایمان و زبانهای گویندگان صالح جلوگیری میشود و آنها را که بلندگوی دشمنان اسلاماند آزاد میگذارند تا هر چه میخواهند با دین، با استقلال، با اخلاق جوانان و دختران معصوم ما بنمایند و اینها را در فشار میگذارند تا از میدان بیرون روند.
در این مفاسد، بدبختانه اکثر برنامههای رادیو و موسیقی آن هم دست کمی از این قلمهای مسموم ندارد، بلکه خطر آن برای فاسد ساختن جامعه و توسعه اخلاق زشت به مراتب بیشتر است و یکی از بزرگترین واجبات، توجه اولیای خانوادهها به حفظ افراد عائله از این مفاسد و اصلاح همین وسایل انتشارات و تبلیغات است.
این حالِ یک قسم نشریات و مطبوعات است که به نام آشنا کردن مردم با تمدن جدید و مدنیتهای زنده دنیا، به خرابی و پایین آوردن سطح بصیرت و بینش و معرفت و اخلاق و ترویج فساد و منکرات و کمک به اجانب مشغولاند. در حالی که نه فقط مردم را به آداب حسنه و هزاران نعمتها و سعادتهایی که ملل زنده و متمدن دنیا دارای آن هستند راهنمایی نمیکنند و به علوم و دانشهای آنها آشنا نمیسازند، بلکه مقصود دشمنان اسلام را انجام داده مردم را دعوت به خیانت و وطن فروشی و بیغیرتی و اختلاف و نفاق کرده از راه انسانیت و اسلامیت منحرف میسازند.
یک قسم دیگر هم نشریات و کتابهایی است که مدتی است در بسیاری از کشورهای شرق از طرف صاحبان مسلکها و مذهبهای تازهای که هر روز اختراع میشود و با پول اجانب و سرمایه و تحریک بیگانگان اداره میشوند انتشار مییابد. در حقیقت همانهایی که آن دسته اول را اداره میکنند ارباب این طبقه هم هستند هر دو از یک فامیلاند و هر دو نوکر و کاسهلیس اجنبی. از قبیل این اشخاص را ـ که فاقد هر صلاحیت و شایستگی هستند و به جز زشتکاری و عیّاشی و حشر با سگ و خرس و رقص با فواحش و سرمایهداری افتخاری ندارند ـ برای راهزنی و ایجاد اختلاف و انداختن سنگ تفرقه در میان مسلمانان میگمارند.
حتی گاهی در گوشه و کنار، عناصر پلید و اشخاص کثیفی دیده میشوند که اگرچه خیلی فرومایه و حقیرند، ولی دشمنان اسلام همینها را وسیله اجرای مقاصد خود قرار داده هر وقت بتوانند توسط آنان القای اختلاف مینمایند و برای نگاهداری اینگونه اشخاص و انتشار کُتب ضالّه که به نام آنها منتشر میشود و یک نفر هم خریدار ندارد، در سال مبالغ زیاد صرف مینمایند.
امّا خوشبختانه امروز بسیاری از مسلمین از این دسایس و تحریکات و سیاستها تا حدّی مطّلع شده و بیدار گشتهاند و این مردم را شناخته و کمتر کسی به این حرفها توجه میکند. و هر چه مسلمانان با اصول اسلام و معارف دینی آشناتر میشوند از نتیجه سوء این تحریکات، بهتر بر کنار خواهند ماند. از این جهت هر کسی باید متوجه باشد که به نوشتهها و کتابهایی که به نام دین و اسلام منتشر میشود، اگر خود اهل علم و اطلاع نیست بیمراجعه به علمای اَعلام و اهل اطلاع، ترتیب اثر ندهد و آن را اصل و ملاک عمل قرار ندهد و به محض آنکه قسمتی از کتاب را با ذوق خود یا بعض موازین اسلامی موافق یافت، به آن عمل و اعتماد ننمایند؛ زیرا ممکن است یک کتاب مفصّل و یک سلسله مطالب صحیحه را برای یک اشتباه کاری که بعدها بزرگ میشود، بنویسند. و هم بسیاری از نویسندگان با اینکه به عقیده خود خواستهاند خدمتی انجام دهند برای آنکه اطلاعات کافی از مبانی اسلام و احادیث و روایات و علوم دینی ندارند، دچار اشتباهات بسیار میشوند.
این موضوع را، چون خیلی با وضع این رساله ارتباط ندارد، بیشتر از این تعقیب نمیکنیم. فعلاً غرض این است که زبان و قلم مقام مهمی را در دنیا حائز هستند و برای امر به معروف و نهی از منکر بهترین وسیله به شمار میروند.
راجع به گفتن سخنان سودمند و مطالب نافعه به حال جامعه در دین مقدّس اسلام تأکید بسیار شده است؛ از جمله در کتاب وسائلالشیعه از سکونی نقل نموده که حضرت ابی عبدالله(ع) فرموده:
«قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص): وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مَا اُنْفِقَ مِنْ نَفَقَةٍ أحَبَّ مِنْ قَوْلِ الْخَيْرِ»؛[1]
«رسول خدا(ص) فرمود: سوگند به آن کسی که جانم به دست اوست انفاق و صرف نکردهاند مردم چیزی را که محبوبتر باشد از قول خیر و گفتار نیک».
و همچنین از حضرت ابی عبدالله(ع) روایت نموده است که فرمود:
«لا يَتَكلَّمُ الرَّجُلُ بكَلِمَةِ حَقٍّ يُؤْخَذُ بِهَا إلاّ كَانَ لَهُ مِثْلُ أجْرِ مَنْ أخَذَ بِهَا، وَلا يَتَكَلَّمُ بكَلِمَةِ ضَلالٍ يُؤخَذُ بِهَا إلاّ كَانَ عَلَيْهِ مِثْلُ وِزْرِ مَنْ أخَذَ بِهَا»؛[2]
«کسی به کلمه حقّی تکلّم نمیکند که آن کلمه به کار بسته شود مگر آنکه از برای او باشد مثل اجر کسی که آن را به کار میبندد و کسی به کلمه باطلی تکلم نمیکند که به آن عمل شود مگر آنکه بر گوینده آن مثل گناه کسی که به آن عمل نماید، میباشد».
1- منظور از امر به معروف و نهی از منکر را شرح دهید.
2- وسایل امر به معروف و نهی از منکر کدام است؟ توضیح دهید.
[1]. حر عاملی، وسائلالشیعه، ج ۱۱، ص ۳۹۷.
[2]. حر عاملی، وسائلالشیعه، ج ۱۱، ص ۴۳۷.
دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت
آیت الله العظمی لطف الله صافی گلپایگانی