فواید و ضررهای امر به معروف و نهی از منکر

فواید امر به معروف و نهی از منکر

هر کسی مطابق وسعت دایره اطلاعات و میزان معلوماتی که دارد، فوائد امر به معروف و نهی از منکر را دریافته و می‌فهمد. اگر بخواهیم همه ثمرات اُخروی و دنیوی آن مانند تقرّب به درگاه الهی، و آمرزش گناهان، و اجر و ثواب فراوان، نظارت در اجرای حدود و قوانین، حمایت از حقوق ضعفا و بینوایان، نگاه‌داری بیچارگان و افتادگان، تهذیب اخلاق و بسط و توسعه علم و فرهنگ، پیشرفت صنایع و اختراعات، تأسیس سازمان‌های خیریّه و عام‌المنفعه، عمران بلاد و شهرستان‌ها، تأمین عدالت اجتماعی و خدمات نوعی، نیکوکاری و احیاء حسّ تعاون و همکاری، سعی در قضای حوائج و انتظام امور کسب و معاملات، دادرسی به ستمدیدگان و منع زمامداران و ارباب مناصب و مشاغل از تجبّر و ستمکاری و تضییع حقوق افراد و جلوگیری از فحشا و منکرات و صدها فایده دیگر را در اینجا احصا نموده، و در اطراف هر یک توضیحاتی بدهیم، از مقصود دور می‌شویم، لذا به ذکر قسمتی از حدیث شریفی که از حضرت امام محمد باقر(ع) روایت شده قناعت می‌کنیم.
شیخ کلینی(ره) در کتاب الکافی در ضمن حدیثی از امام پنجم حضرت باقرالعلوم(ع) روایت نموده است که فرمود:
«إِنَّ الأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ سَبِيلُ الأَنْبِيَاءِ، وَ مِنْهَاجُ الصُّلَحَاءِ، فَرِيضَةٌ عَظِيمَةٌ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذَاهِبُ‏، وَ تَحِلُّ الْمَكَاسِبُ، وَ تُرَدُّ الْمَظَالِمُ، وَ تُعْمَرُ الْأَرْضُ وَ يُنْتَصَفُ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ يَسْتَقِيمُ الْأَمْرُ»؛[1]
«امر به معروف و نهی از منکر، راه پیغمبران و روش صالحان و شایستگان است. واجب بزرگی است که به سبب آن واجبات دیگر به‌پا داشته می‌شود و راه‌ها امن، و کسب‌ها حلال می‌گردد و اموال و حقوقی که به ستم و غصب گرفته شده به صاحبانش ردّ می‌شود و زمین، معمور و آباد می‌گردد و از دشمنان انتقام گرفته می‌شود و کارها راست و مستقیم می‌گردد».

ضررهای ترک امر به معروف و نهی از منکر

حکومتِ عدالت در هر قوم و حصول نعمت امنیت و آسایش، و بالاخره سعادت افراد و اقوام، به میزان احترام آنها از حقّ و مواظبت آنان در حق‌گذاری است. اگر این صفت در میان مردم قوی و زنده باشد و همه قولاً و عملاً از حقّ طرفداری و حمایت کنند، نه حقّ کسی پایمال می‌گردد، و نه از کسی کاری بر خلاف حقّ صادر می‌شود، و حق بر همه چیز و همه کس مقدّم می‌گردد.
در این جهت دین اسلام از آنچه لازمه تأکید است دریغ نفرموده و به مسلمانان دستور داده است که حق را بالاتر از هر چیز بدانند و در رعایت آن و حق‌گذاری و طرفداری از حقّ، خدا را در نظر گرفته حتّی ملاحظه سود و زیان شخصی خود را هم ننمایند.
خداوند در قرآن مجید می‌فرماید:
«قُلْ إنْ کَانَ آباؤُکُمْ وَأَبْناؤُکُمْ وَإخْوَانُکُمْ وَأزْواجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَونَ کَسَادَهَا وَ مَسَاکِنُ تَرْضَوْنَها أحَبَّ إلَیْکُمْ مَنَ اللهِ وَرَسُولِهِ وَجَهادٍ فی سَبیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّی یَأْتِی اللهُ بِأمْرِهِ وَاللهُ لایَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقینَ»؛[2]
«بگو اگر شما پدران، فرزندان، برادران، زنان، عشیره، دودمان و مال‌هایی که جمع و ذخیره نموده‌اید، و تجارتی که از کساد آن می‌ترسید و خانه‌هایی که اختیار کرده‌اید، آنها را بیشتر دوست دارید از خدا و پیغمبر او و جهاد در راه او، پس منتظر فرمان خدا، (یعنی عذاب او) باشید؛ و خداوند مردم فاسق را هدایت نمی‌کند».
در این آیه شریفه خداوند نسبت به کسانی که راجع به امور اجتماعی و ادای تکلیف و تحصیل خشنودی خدا و پیغمبر، بی قید و سهل‌انگاری می‌کنند و منافع شخصی دنیوی را بر مصالح نوعی و اخروی ترجیح می‌دهند، شدیدترین تهدیدات را فرموده است.
مراقبت در ادای وظیفه امر به معروف هم مربوط به همین حس احترام از حق و پشتیبانی از حق گذاران است. اگر حاکم بر قلوب و نفوس مردم «حق» باشد، نسبت به امر به معروف و نهی از منکر توجه و اعتنا خواهند داشت. و اگر از حاکمیت و نفوذ آن در قلوب جامعه کاسته شود، به همان حدّ به شأن امر به معروف بی‌اعتنایی می‌شود. و هرگاه حق و عدالت در میان قومی مورد رعایت نباشد، از تمام فوایدی که در امر به معروف و نهی از منکر است بی‌نصیب و به ضدّ آن مبتلا شده، عوض حقّ، باطل، و به جای راستی و امانت، دروغ و خیانت، و عوض علم و معرفت، نادانی و جهالت، و به جای عدل و داد، ستم و بیدادگری، و عوض طهارت و عفّت و تقوا، ناپاکی و فسق و فجور رواج خواهد یافت.
اهل فساد و ستمکاری، گستاخ و بی‌شرم گردیده، همّت‌ها پست و رغبت‌ها در تحصیل علوم، کمالات و اعمال حسنه از میان می‌رود.
اهل خیر و نیکوکاری کم می‌شوند و در عوض، اشرار و ستمکاران بسیار می‌گردند و ـ همان‌طور که در اخبار وعده داده شده، اشخاص نالایق و بَدمنش بر جامعه مسلط می‌شوند ـ و درهای برکت‌های آسمان و زمین مسدود و از معاشرت‌ها و کسب‌ها و عبادات و طاعات و مواعظ و پندها و کوشش‌ها، خیر و برکت برداشته خواهد شد.
بر چنین مردمی هر دشمنی غالب و به آسانی آنان را استعباد و استثمار نموده، حیثیت و قومیت آنها را پایمال هوس و منفعت خود می‌کند. چنین قومی به جای آنکه دیگران را استخدام کنند، مستخدم بیگانگان می‌شوند.
شاید بعضی گمان کنند که اگر در میان اهل معاصی خود را حفظ کنند، یا از حقوق خود دفاع نمایند، کفایت می‌کند و بیش از این مسئولیتی ندارند، و حال اینکه این اشخاص شرعاً و عقلاً مسئول‌اند.
در کتب اخبار به این مضمون رسیده است که خداوند به حضرت شعیب(ع) وحی فرمود: «از قوم تو صدهزار نفر را هلاک می‌کنم؛ چهل هزار از بَدان و اشرار ایشان و شصت هزار نفر از نیکان و اخیار آنها!».
شعیب(ع) عرض کرد: خدایا اشرار به جای خود عذاب می‌بینند، ولی اخیار به چه سبب هلاک می‌گردند؟
خطاب شد: «برای آنکه مداهنه نمودند با گناهکاران و برای غضب من غضب نکردند».[3]

خودآزمایی

1- فواید امر به معروف و نهی از منکر را بیان کنید.
2- ضررهای امر به معروف و نهی از منکر را  ذکر کنید.

پی نوشت ها

[1]. کلینی، الکافی، ج۵، ص۵۶ (باب الامر بالمعروف والنهی عن المنکر)؛ طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۶، ص۱۸۱.
[2]. توبه، ۲۴.
[3]. کلینی، الکافی، ج۵، ص۵۶، ح۱؛ طوسی، تهذیب‌الاحکام، ج۶، ص۱۸۱؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۱، ص ۴۱۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۲، ص۳۸۶؛ ج۱۴، ص۱۶۱؛ ج۹۷، ص۸۱، ۹۳.

دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت

آیت الله العظمی لطف الله صافی گلپایگانی